Ан аралас сы, мелена
ан аралас сы (гематезис) ан кету кзі Трейтц байламынан жоары болса (еш, асазан, он екі елі ішек) пайда болады. Асазандаы тш ышылымен араласуынан кейін тсі кофе тнбасына сайды. Біра та кп млшерде ан кеткенде жне тз ышылымен араласпаса сы тсі ашы ызыл немесе ккшіл ср ызыл болады. сы тсіне арап, ан ай айматан кетіп жатанын анытау ммкін емес.
Мелена (ара май трізді нжіс) ан компонентеріні ішек микрофлорасымен осылуынан пайда болады. Мелена кезінде нжіс ара май трізді жабыса делмеген болып келеді. Меленаны рамында темір, висмут дрілерін, ара жидек, ежевика абылдааннан кейін пайда болатын нжіс тсінен ажырата білу керек. Асазан ішек жолдарынан ан кеткенде міндетті трде ректальды зерттеу жргізілуі керек, оны дрігер хирург жргізуі керек. Нжіс рамында ан тйіршіктеріні кездесуі асазан жолдарыны жоары бліктеріні жедел ан кетулеріне тн емес. Нжістегі ашы ызыл тсті ан асазан жолдарыны жоары бліктерінен кп млшерде ан кетіп, перистальтикасы артан жадайда алашы 8 саат аралыында нжістен ан кету байалады. ан аралас сы жиі ештен, асазан жне он екі елі ішектен ан кеткенде байалатын белгі. Профузды ан кету кезінде асазанны кееюі рефлекторлы трде суды шаырады. Бл кезде анны тсі згеріссіз алызыл болады. Асазан жолдарына тсіп, тз ышылымен араласаннан кейін анны тсі згереді. сы бл кезде кофе тнбасы трізді болады. Асазан кееймеген болса ан аралас сы та болмайды.
ан аралас сыты жиі себептері: асазан жне он екі елі ішек ойы жаралары болып табылады. Асазанны кілегей абатыны жыртылуы (Мэллори Вейс синдромы) оны кюі, ешті кееюі, геморрагиялы гастрит, асазан ісігі кезінде ан аралас сы жне ан кетулер сирек байалады. ан аралас сы бауыр жараатында (гемобилия) т жолдары арылы ан тсу, ан жйесіні аурулары жне баса ауруларында да байалады.
Алаш аныталатын белгілері: талу жадайлары, тахикардия, Мэллори Вейс синдромы кезінде асазаннан ан кету шін, бірнеше рет ан аралассыз судан кейін ана ан аралас су байалады. Науастан міндетті трде судан брын жеген таамдарын (вино, варенье) срау керек. су жне мелена, нжісте жаа ан аулар пайда болып ансырау, жасы 60 жоары, анамнезінде кардиологиялы аурулары бар науастар, стероидтты емес абынуа арсы дрілерді абылдау айталап ан кетуіне жне лімге алып келетін себеп болуы ммкін. Науас жадайыны ауырлыы жедел ан азды белгісіне байланысты (лсіздік, бас айналу, кілегей жне шырышты абаттарыны бозаруы) жне гемодинамика крсеткіштеріне, тамыр соысыны жиілігіне, толытыына А тмендеуіне арап аныталады.
Ауруханаа жатызу жне алашы кмек
Асазан жне ішек жолдарынан ан кеткенде тез арада хирургиялы блімшеге жеткізіледі.
Негізгі штік ата трде саталуы тиіс:
Мз басу
Ашты
Тынышты
Тыныс алу жолдарын тазалау ажет, ажет жадайда алмалы тіс протездері болса алып тастау керек. Науасты горизантальды жадайда тасымалдау керек. Су берілмейді. Науасты іш аймаына мзды мйы ойылады. Науаса 5% 100 мл аминокапрон ышылы к/т тамшылатып, 10% 10 мл кальций хлорид к/т, 1% 2-4 мл викасол б/етке немесе к/т енгіземіз. Систолалы А 80 сын. ба. тмендесе коллоидтты ерітінділер (полиглюкин, стабизол, рефортан к/т) ан жоалту дегейіне байланысты 400 мл ден 1200 мл енгіземіз. А 60 сын.ба. тмендейтін болса к/т сйыты енгізуден бастау керек жне тек орталы гемодинамика крсеткіші траталанда ана науасты тасымалдау керек.
ан аралас нжіс
Тік ішекте ан пайда болу то ішектен ан кету белгісі болып табылады. Тік ішек саылауына жаын болса сорлым ан жоалту кезінде тсі згереді. Соыр ішек, рлемелі, клдене, жиек ішектерден ан кету кезінде ара ызылт немесе ызыл оыр тсті, ал тмен рлеуші жне сигма ішектерінен ан кеткенде ашы ызыл немесе таурай, шиетрізді, асазан жне он екі елі ішектен ан кеткенде тсі мелена трізді болады. Ішектен ан кету іш туімен бірге келсе, нжіс тсі ашы ызыл тсті болады. Тік ішектен ан кеткенде, ан нжіс стінде аныталады. Кп ан жоалту кезінде, нжіссіз таза ан кету байалады. Бл тік ішек ампуласында ан жиналып, лкен дретке баран кезде ішкі геморрой тйіндерінен ан аып сырта шыады.
Ректальды ан ау кезінде міндетті трде саусапен тексеру керек, себебі ансыраан ісікті немесе баса ан кету кзін анытау шін.
Шыл кмек
Гемостатикалы терапия 12,5% дицинон 2-4 мл к/т, кп ан кеткенде 5% 100 мл аминокапрон ышылы к/т енгіземіз. Егерде гипотензия байалса 30- 60 минут аралыында 500 млполиглюкин немесе стабизол ерітіндісін енгізу керек. Реополиглюкин анны реологиялы асиетін жоарылатады, сондытанда ансырау кезінде енгізуге болмайды. 1% 1-2 мл викасол ерітіндісіні гемостатикалы сері 12- 18 сааттан кейін басталады. Кальций хлорид жне аскорбин ышылы профилактикалы масатта таайындалады.
Ауруханаа жатызу крсеткіші
Кп млшерде ан кету болса тез арада ауруханаа жатызылады. Аз млшерде ан кету жадайында амбулаторлы емдейді. Егерде ісіктік ансырау болса онкологиялы ауруханаа жатызылады.
Гипогликемиялы кома, себептері, клиникалы белгілері, жедел жрдем крсету.
Гипогликемия организмдегі антты дегейіні крт тмендеуінен (2,8 ммоль/л жне одан да тмен) сипатталатын синдром.
1.Инсулин жне пероральды гипокликемиялы дрілерді (сульфанилмочевина, бигуанид) ретсіз олдануы;
2.Инсулин абылдааннан кейін уаытылы таматанбау немесе рамында кмірсутегі жеткіліксіз таамды абылдаанда пайда болады;
3.ант диабетімен ауыратын науастарды инсулинге сезімталдыы артан кезде (диабеттік нефропатия, ішімдік ішу, бйрек сті без ызметіні тмендеуі, бауырды инсулинді белсендіретін ызметіні тмендеуі);
4.ант диабетіні ерте сатысындаы байалатын компенсаторлы гиперинсулинизм;
5.Интенсивті физикалы кштеме;
6.Инсулинотерапиямен бірге салицилат, бета адреноблокаторларды абылдау жне пероральды ант дегейін тмендететін дрілік заттармен емделу.
Гипоглиемиялы команы тудыратын негізгі себеп бас миыны кмір сутегіні жеткіліксіздігінен ызметіні нашарлауы болып табылады. Инсулин абылдайтын науастарда гипогликемия жадайы гипергликемияа араанда жиірек болып трады. Бірінші кезекте гипогликемия салдарынан миды ыртысты абаттары, содан мишы, соынан сопаша ми ызметі бзылады. Гипогликемия симпатоадренал жйені іске осып, ана кп млшерде катехоламиндерді латырады да вегетативті симптоматиканы оздырады. анда глюкоза рамыны компенсаторлы лаюына андаы контроинсулиярлы соматотропин, глюкагон, кортизолгормондарыны рекеттесуінен пайда болады. заа созылан гипогликемия жне ми гипоксиясы бас миыны ызметін ана згертіп оймайды, оны морфологиялы згерісіне яни ми ісінуіне жне некрозына алып келеді. Гипогликемиялы кома дамуына бйрек, бауыр, жрек жеткіліксіздігі, ауыр дене ызметі жне ішімдік ішу алып келеді ммкін.
Клиникалы кріністері. Гипогликемиялы жадай атты ашыу сезімінен, ол саусатарыны дірілдеуінен, вегетативтік кріністерден басталады (тершедік, лсіздік, бас ауруы, ашуланшаты, ору). Егер осы бастапы белгілерді тез сіірілетін кмір сутегілер (ант, бал, а нан, ттті таамдар) беруінен ойдырылмаса, онда бкіл дене дірілі, атты терлеу, озалысты тежеу белгілері басталады (бет перде трізді бет лпет, озалыстарыны икемсіз тежелуі). Науас атты озып, психомоторлы реакциялар дамиды, кз алдында елестеулер пайда болады. Кмек крсетілмеген шата блшы еттер рысып, озу рши тседі. су жне патологиялы Бабинский симптомы, т.б. тере кома белгілері аныталады. Науасты терісі ылалданып, беті бозарады, блшы еттеріні кші тмендейді, рефлекстер жоарылап, денені рысып, тартылуы жне дірілі байалады. Артериялы ысым тмендеп, кзді арашыы лкейеді, психикалы былыстар, сандыратау пайда болады. андаы ант рамы тмен болан жадайда, зрде ацетон аныталмайды. Кбіне гликемия 3,9 ммоль/л болып тмендегенде кріністері басталып, оны дегейі 2,2 – 1,9 ммоль/л жеткенде ана комаа айналады.
Шыл кмек: к/тамырдан тез арада глюкоза 40% 60- 80 мл. Науасты жалпы жадайы 5-10 минутта алпына келеді.
Гипергликемиялы кома, себептері, клиникалы белгілері, жедел жрдем крсету.
Гипергликемиялы комадиабеттік (гипергликемиялы, гиперкетонемиялы, кетоацидозды) кома антты диабетті атерлі асынуы, ол инсулинні абсолюттік немесе салыстырмалы жеткіліксіздігінен болады. Мндай кома антты диабет ауруыны барысындаы зат алмасуыны бзылуыны соы кезеі болып табылады. Гипергликемиялы кома кбіне инсулинотерапия ажетті млшерде енгізілмеуіні нтижесінде, антты диабетке жпалы аурулар осылан шатарда, сондай а уаытылы диагноз ойылмаан жадайларда дамиды.
Этиологиясы мен патогенезі. Гипергликемиялы команы негізгі себебі инсулинні жеткіліксіздігі, соны нтижесінде тіндерді глюкозаны шыаруыны бзылып, бауырда гликонеогенез шапшадайды, гипергликемия жне глюкозурия дамиды.
Кетоацидозды кома ант диабетіні асынуы жне инсулинні бірден жеткіліксіздігі кезінде дамиды.
Негізгі рекет ететін факторлар:
1.ант диабетімен ауыратын науастара инсулинді жеткіліксіз енгізу (доза дрыс есептелмесе немесе оны бір тулікке дрыс блмесе);
2.Жаа инсулин дрісіне сезімталдыын анытамай, ауыстыран жадайда;
3.Инсулинні енгізу техникасын бзан жайдайда (жарамсыз инені пайдалананда жне бір ине салан жерге айта айта енгізссе);
4.Белгілі бір себептермен инсулинотерапияны тотатса;
5.Жктілік, осымша инфекциялы немесе баса аурулар, уланулар, хирургиялы араласулар немесе жарааттар, за жне баылаусыз таайындалан кортикостероидттар, диуретиктер жне де физикалы кштемелерге байланысты инсулинді олдануы артады;
6.Ішімдік ішу;
7.Диетаны бзанда.
Негізгі механизмі
Гоместаздаы згерістер контринсулярлы гормондарды (СТГ,АКТГ, катехоламиндер) дегейі ктеріп, оларда кетоацидозды кшейтеді. Глюкокортикоидтарды арты млшері гипоталамус- гипофиз-адреналды жйені оздырып, глюконеогенезді белсенділігін арттырады, майлы ышылдар деполарынан шыады. Оларды толы тотыпауы кетоацидоза алып келеді. Кетон денелері ацидозды дамуын лайтады, яни бл кезде белоктар мен тіндерді ыдырауы кшейеді, олар бйрек арылы блінетіндіктен, калий жне натрийурез пайда болады. Сутегі ионыны кбеюі ацидозды лайтады, полиурия мен дегидратацияны алмасу бзылады. Кома кшейгенде организм 4-8 л сйытыты, калий 300-1000 ммоль, натрий 400-500 ммоль жоалтады. заа созылан кетоацидозжадайы ОЖЖ жмысын нашарлатып ана оймай, бдан баса жрек ан тамыр жйесі, ан тамырларыны тонусын тмендетеді, жректі минутты ан айдау клемі баяулап, тамырлы коллапса алып келеді. Кмір сутегі шыарылуыны азаюынан жне кетонемиядан дамиды:
1.Гипергликемия;
1.Гиперлипидемия;
2.Метаболикалы ацидоз;
3.Осмотикалы диурезбен глюкозоурия;
4.Клеткалы дегидратация жне клеткаішілік ионды жоалту;
5.Жалпы дегидратация жне электролиттерді жоалту.
6.Микроциркуляция бзылысы жне тіндік гипоксия.
Клиникалыкріністері: жедел инфекциялы ауруларда, миокард инфарктында, ртрлі ауыр диабеттік улануларда кетоацидоз бірнеше саат аралыында жылдам дамиды. Кетоацидозды диабеттік сатылары:
1.Шектеулі кетоацидоз сатысы;
2.Комаалды немесе демкомпенсация сатысы;
3.Кома сатысы.
Шектеулі кетоацидоз сатысында науастарды жалпы лсіздік, тез шаршаышты, йышылды, тбетті тмендеуі, су, ішті белгісіз ауырсынулары, шлдеу, жиі зрге бару. Дем аланда ацетон иісі шыады. Декомпенсацияланан кома кезінде тбеті толыымен жойылады, немі жрек айнудан кейін су пайда болады, жалпы лсіздік, делсалды, кз круіні нашарлауы, ентігу, жрек жне іш айматарында жаымсыз серлер, жиі зрге бару, шлдеу,мазалайды. А 70 мм.сын. ба. 40 мм.сын. ба дейін тмендесе олигоурия пайда болады. Кома алды жадай бірнеше сааттан бірнеше кнге созылуы ммкін. Науасты есі сатаулы, оршаан ортасын жне уаытты дл айта алады, сратара кешігіп, иындыпен, тсініксіз аырын дауыспен жауап береді. Тері абаты салын, ра. Еріндері ра, кезерген. Тілі таурай тстес, тісті іздері бар, ра, оыр лайланан жабындымен байалады. Егерде науаса тез арада кмек крсетілмесе тере комаа тсіп кетуі ммкін.
т шаншуы (т тас ауруы)
т тас ауруы т айдайтын жолдарыны немесе т апшыы мойыны аймаыны абыну згерістерімен байалатын жедел бзылысты симтомакомплекс. т тас ауруыны негізгі себебі, сирек жадайда тассыз холецистит болып табылады. Шаншуды жиі т шыуына кедергі болатын тастар, т апшыыны жне жолдарыны жедел созылуы шаырады. т шаншуына келетін факторлар:
1. теріс эмоциялар;
2. шамадан арты майлы, уырылан, ашты таамдарды абылдау;
3. ішімдік ішу;
4. физикалы кштеме;
5. нашар жолда жру;
6. екейіп дене ебегімен айналысан жадайда алып келуі ммкін.
Кейде шаншудан брын о жа абыра астыны ауырсынуы, су ертерек байалады, бл абынуды белгісі.
Белгілері:
О жа абыра астыны бірден тнгі уаытта шаншып ауырсынуы, о жа иыа, жауырына, мойына, кейде бкіл іш аймаына ауырсыну беріледі. Ауырсыну сирек жадайда жрек тсына (стенокардия стамасына сас) беріледі. немі шаншып ауырсыну сезімі байалады. Ауырсыну т апшыы ысымыны жоарылаанда, блшы ет тйілуінде, созылуына байланысты пайда болады. т тас шаншуы кезінде жеілдік келмейтін су аныталады. стамалы ауырсыну бірнеше минуттан, саата, кейбір науастарда 2 тулікке дейін созылады. Науас озулы, алтырайды, бозарады, тершедік байалады, зіне ыайлы жадай жасауа рекеттенеді. стамалы шаншып ауырсыну кезінде іш кебуі, іш астары керілуі байалады. О жа абыра астына пальпация жасаанда ауырсыну сезімі аныталады. Ауырсыну кезінде бауыр лаяды, т апшыы кеейеді. т шаншуы кезінде дене температурасы жоарылайды, алтырау заа созылмайды, сараю пайда болады.
Алашы жрдем
Спазмолитик, анальгетик таайындалады.
Нитраттар. т шаншуыны бастапа сатысында нитроглицеринді тіл астына немесе изокет спрей ингаляциясынан стама басылуы ммкін.
М- холинолитик тйілуді жасы басады, суа арсы, антисекреторлы сері бар.
Жаымсыз серлері: ауыз рауы, тахикардия, арашыты кееюі, кз ысымыны жоарылауы.
арсы крсеткіштері: глаукома, аталы безіні атерсіз гиперплазиясы, жрек ауруларыны ауыр трлерінде аса сатыпен абылдау ажет.
Атропин сульфаты 0,1 % 0,5 – 1 мл тері астына;
Платифиллин гидротартрат 0,2 % - 1 мл тіл астына.
Миоспазмолитик. Парасимпатикалы жйке жйесіне сері жо, сондытан да алдыы топ дрілеріндегідей жаымсыз серлері жо. М- холинолитикпен осып берсе тйілу тез басылады.
Папаверин гидрохлорид 2 % 2-4 мл баяу к/тамыра (АД баылаумен) немесе б/етке енгізу керек.
Дротоверин (но шпа, пле спа) 2% 2-4 мл баяу к/тамыра немесе б/етке енгізу.
Анальгетиктер. Наркотикалы немесе наркотикалы емес.
т тас ауруы кезінде морфин таайындалмайды, себебі т жолдары жйесіні ысымын жоарылайды. Баса наркотикалы анальгетиктер промедол 1 % 1-2 мл б/етке, пантопон 2 % 1 мл б/етке енгізеді.
Наркотикалы емес анальгетиктер
Метамизол натрий (анальгин) 50 % 2-4 мл б/етке немесе к/тамыра, папаверин, но шпа, димедрол осып берсе болады.
Диклофенак 2,5 % 3,0 мл б/етке;
Кеторлак (кетанов, кеторал) (мл /30 мг) б/етке, ажет жадайда 4-6 сааттан кейін айталауа болады, туліктік дозасы 90 мг;
Кетопрофен (кетонал) 2 мл (100 мг) б/етке тулігіне 2 рет.
Спазмоанальгетик
Баралгин (брал, спазган, спазмолгон, максиган, ревалгин).