Азаты етті-жнді биязылау ой тымы.

1945-1950 жылдарда Академик В.А. Бальмонт пен академик М.. Ермековтерді басшылы етуімен азаты етті-жнді биязылау жнді ой тымыны негізі аланды. Ол былай басталды. азаты биязы жнді ой тымын шыару шін жергілікті жетісу йрыты ылшы жнді ойлары прекос тымыны ошарларымен будандастырады. Соны барысында Мыбаев атындаы тжірибе шаруашылыында 1-ші жне 2-ші рпа малдары негізінен біркелкі-біртекті биязылау жнді болып шыты. Оларды жн сапасы 60-58, кейбірі 56 болды. Осындай ойларды тадап табиаты атал, жайылымы сирек шл-шлейт жерлерде сіру шін іріктеліп-срыпталып алынды. намды типтісі ойлар ірі, мыты, дене бітімі жасы жергілікті жайылым жадайына бейімді, дені сау, тез жетілгіш, жнді-етті німділігі жоары, зын камвольды биязылау жн беруі тиіс еді. Ол малдарды аталы 90-100 кг, жн тсімі 4-4,5 кг жне 6-6,5 кг, сапасы 58-56 зындыы 9-10 см кем болмауы тиіс деген талап ойылды. Мыбаев атындаы тжірибе шаруашылыында осы талаптара сай 600 ой тадап алынды. Сол шыарылып жатан жаа тым малдарды бойында жергілікті йрыты ойды ата табиат жадайында з бойына сіірген асиеттерін рпатарында сатап алу кзделді. Сол шін бл будан малдар да ата жайылым жадайында жыл бойы баылып сірілді.

Академик В. А. Бальмонт ойды дене бітімін, міршедігін, оршаан ортаа ажетті асиеттерін сатап дамыту шін бірінші жне екінші рпаты ішіндегі намды малдарды “зара” біра жаын туысты емес жадайда сіру дісін олданып соларды зауытты будандастыруды жргізді. 1950 жылды аяына намды ой отары 1000 баса жетті жне оларды німділігі де анааттанарлы дрежеде болды.

42 – кесте. азаты етті-жнді ойларыны аналытарыны нім крсеткіштері(Мыбаев шаруашылыы)

 

Жыл-дар	Мал саны	Кздегі тірі салмаы, кг	ырылан жн, кг	Жн зындыы, см
Ор та-ша	Ауыт-уы	Орта-ша	Ауыт-уы	Орта-ша	Ауыт-уы
Ересек саулытар
		66,2	42-85	3,83	1,7-5,6	10,0	6-16
		67,1	55-88	4,21	2,2-6,1	10,2	7-15
		66,1	46-82	3,87	2,5-6,1	9,8	7-14
		62,5	46-84	3,93	2,2-5,8	9,8	7-14
2,0-2,5 жастаы саулытар
		61,1	48-80	4,12	2,4-5,6	10,1	8-13
		64,5	49-85	4,26	2,8-6,1	9,9	7,5-14,5
		61,0	46-82	3,93	2,5-5,5	9,4	6,5-14
		59,2	43-76	3,85	2,5-5,5	9,3	7,5-11,5
1,0-1,5 жастаы рашы тотылар
		59,4	45-47	4,03	2,7-5,5	10,1	7-18
		56,9	43-73	2,96	1,6-4,9	9,5	7-13
		55,8	42-70	3,80	2,3-5,1	9,8	7-17
		50,9	37-64	3,69	2,8-,5	8,9	7,5-12

Бл кестеде крсеткіштер малды німділігін (еттілік, жндік) жасартуды потенциалды ммкіндігі жоарлыын крсетті.

1945-1950 жылдары отарда пайдаланылан аталы ошарларды тірі салмаы 94-102 кг, жн тсімі 7,35-6,77 кг, зындыы 11,5 см болды. Жалпы отарлардаы ойды 78,3% ойылан талаптара сай німділік крсетті. Жндері зын, камвольды, 58-56 сапада болды. Зертхана орытындысы бойынша жн а, біртекті, жабаысы жабы, рылымы штапельді биязы жннен ірілеу, шайыры аздау, иректігі ірілеу деп бааланды.

Осындай німділігіні жоарылауымен бірге малды шаруашылы асиеттері, отстік–шыысты шл-шлейт жайылымына тзімді, за айдап жайылуа кнбіс, р трлі ра жайылыма бейімделген ой екендіктерін де крсетті.

Элита саулытары мен тотылары бдан да жоары німділік крсетті: ересек саулытар орта салмаы 62,2 кг, е жасылары 82 кг жетіп, 4,14-5,8 кг жн берді. Оны зындыы ортасы 10,2 см, тадаулысы 14,5 см болды, ал 2,25 жастаылар тиісінше 60,1; 70,0; 4,11-5,4; 9,6-11 болса, тотылары 52,2; 64,0; 4,04-5,5; 10,3-11,5 жетті.

Осы кезде нерксіпті кроссбред жне кроссбред типтес зын биязылау жнге сранысыны крт суіне байланысты 60-шы жылдардан бастап бл ойларды линкольн ошарымен кіріспе будандастырды. Біра сіруге тадалан малды жергілікті жерге, жайылыма бейімділігі мен міршедігі саталып отырылды. Бл жерде те жоары німді, жергілікті жерге бейімді ш ошар линкольн буданынан сірілгенін айту керек. Оларды орта салмаы 105,7 кг, жні 8,47 кг (жуанда 5,3 кг), сапалары 56-50 жне 46, зындыы 17 см, біртекті болды. Осы ошарларды жніні сапасын, зындыын жасартуда орны жоары болды. 1966 жылы биязылау жнді бл ойларды саны 2758 баса жетті. Осындай биязылау жнді-етті ойларды кбейту шін тлді жерде орналасан Т. Бокин кешарына біраз ойлар берілді. Бл кешарда биязылау жнді ойларды тездетіп кбейту шін жергілікті азаты биязы жнді саулытары етті-жнді биязылау ойды ошарларымен шаылыстырылды. Бл жмысты профессор Касымов К.М. басарды. Салыстырмалы ылыми-шаруашылы тжірибелер биязылау ойларды міршедігін, тлшілдігін крсетті. Биязылау жнді ойлардан 115-117 озы, ал биязы жнді ойлардан 105-106 озы алынды. міршедігі биязылау жнді ойларды 6,0-13,3% жоары болды, тірі салмаы 4-5 кг, ал шасы 11,4-13,3 кг басым болды. дайы іріктеу, срыптау, нысаналы жптауды нтижесінде бл ой кбейіп, Алматы облысыны шл-шлейт аймаына тарады.