Имараттарды рылыс конструкцияларыны ртке тзімділігі.

рт ауіпсіздігі негіздері.

Жану дегеніміз кп млшерде жылу шыуы мен жары суле блінуі оса жретін крделі физикалы-химиялы процесс. Жану процесінін пайда болуы жне дамуы шін ш факторлдын бар болуы ажет: жаныш зат, тотытырыш (ауаны оттегісі) жне ттану кзі. Мнымен атар жаныш зат пен тотытырыш бірімен бірі белгілі санды ара атыста болу керек жне жаныш заттын температурамын ктеру шін ттану кзіні ажетті жылу энергиясы болуа тиіс.

Жаныш деп оттегімен осылатын заттарды айтады. Біра кейбір заттарды жануы оттегімен ана емес баса газдармен де осылу арылы болады, мселен, хлормен, ккіртпен, броммен т.б. Жаныш заттар атты, сйы, газ (бу) кнінде болады. детте жану процесі заттын газ (бу) кйінде жреді. Сондытан атты жне сйы заттар жану барысында физикалы-химиялы реакция арылы жаныш газдара (булара) айналып, жану процесіні здіксіз жруін амтамасыз етеді.

Жаныш заттарды кпшілігі ауада оттегіні концентрациясы 12-14% жоары болса ана жанады, ал кейбір заттар одан тмен концентрацияда да жануы ммкін. Жану процесі басталу шін ттану кзінін жылу энергиясы жаныш затты ттану температурасына дейін ыздыра алатындай млшерде болу керек. Ттану кздеріне жалын, ашы от, шын, ызан дене, химиялы реакцияны жылуы, суле энергиясы, найзаай таы басалары жатады.

От алу температурасы жаныш заттардын рт ауіптілігі жнінде негізгі крсеткіш болып есептеледі. Осыан сйкес барлы жанатын сйы заттар рт ауіптілігіне арай екі топа блінеді: тез ттаныш сйытар (от алу температурасы Т₀61⁰С) жне жаныш сйытар (от алу температурасы Т₀>61⁰С).

Жану денгеніміз ттандыру кзіні серінен туатын жану процесі, ттану деп жалын пайда болатын жану процесі атайды. Ттану температурасы – ттананнан кейін жаныш заттын траты жануна ажетті жанатын газ бен будын шыу жылдамдыын амтамасыз ететін сол затты температурасы болады. Бл температура ттандыру кзін аулатааннан кейін жану процесі тоталмай рі арай жаласа беретін заттын е тмен температурасына тен. Сонымен зат траты жану шін оны булану жылдамдыы буды жану жалдамдыынан арты ьолатындай температурасы болу керек. Ттану температурасы от алу температурасынан біршама градуса жоары болады.

здігінен жану деп жаныш заттарды сырты ттандыру кзісіз а пайда болатын жану процесін атайды, здігімен жану процесі заттарды химиялы, микробиологиялы жне жылулы факторларды серінен зінен-зі ызуыны салдарынан туады. Химиялы здігінен жану процесін заттарды зара рекеттестігінен шыатын жылудын серінен болады. Микробиологиялы здігінен жану процесі микроорганизмдердін тіршілік рекетінен туады. Жылулы здігінен жану процесі заттын жасырын не сырты ыздыру кзінін серінен пайда болады.

здігінен ттану деп жалын пайда болатын зінен-зі жану процесін айтады. Заттын ттануына дейін зінен-зі ызып, жалынды жану процесін туызатын е тмен температурасын здігінен ттану температурасы деп атайды.

Жарылу деп орасан зор жылу жне газ заттарын шыарып, ирату кшін туызатын те тез жану процесін айтады. Жаныш заттар газ, бу, ша трлерінде болады. Бл заттар ауада оларды тек белгілі концентрациясы боланда ана жарылады. Сонымен р жарылыш затты тменгі жне жоары концентрациялы ттану (жарылышты) шегі белгіленген.

рылыс метериалдары мен конструкцияларыны ттануа арсы тезімділігі жне жану процессінін тоталуы жнінде дуір айырмашылытары болады. Материалдарды бл асиеттері оларды жаныштыын, яни рт туызу ауіптілігін сипаттайды.

Сонымен материалдар мен конструкциялардын жаныштыы деп оларды от жне жоары температураа тзімділік (арсылы) крсету абылеттілігін айтады. Барлы рылыс материалдары мен конструкциялары жанышты дрежесі бойынша ш топа блінеді: жабайтын, баяу жанатын жне жанатын.

1. Жабайтын материалдар от не жоары температураны серінен ттанбайды,

бысымайды, кмірленіп кймейді. Олара жататындар: барлы табии жне жасанды органикалы емес материалдар, рамында органикалы масса 8% дейін гипс жне гипс талшыты плиталар, рамында синтетикалы, битумды не крахмалды біріктіргіш зат 6% дейін минерал талшыты плиталар, рылыс металлдар. Жанбайтын материалдан жасалан конструкцилар жанбайтын деп аталады.

2.Баяу жанатын материалдар от не жоары температураны серінен ре дегенде ттанып, бысып, кмірленіп тек от кзі бар боланда ана жанады, ал егер оны алып тастаса, жану тоталады. Блара рамында жанбайтын жне жанатын бліктері бар материалдар жатады, мселен, рамында органикалы толтырыш массасы 8% арты асфальтобетон, гипс жне бетон материалдары, битум біріктіргіш массасы 7-15% минералды плиталар, цемент фибролиті, антипирен сіндірілген ааш, кейбір полимерлік материадар, балшы-сабан материалдары т.б.

Баяу жанатын жне жанбайтын заттармен нделген жанатын метериалдардан жасалан клнструкциялар баяу жанатын деп аталады.

Жанатын материалдар от не жоары температуранын серінен ттанып немесе бысып, ал от кзін аланнан кейінде рі арай жана береді. Блара барлы органикалы материалдар жатады: ааш, киіз, резенке, ааз, картон т.б.

От пен жоары температурадан оралмаан жаныш материалдан жасалан конструкциялар жанатын деп аталады.

рылыс материалдары мен конструкцияларыны жанышты дрежесі йлерді ота тзімділік дрежесін аытауда есепке алынады.

рт сндіру материалдары. рт сндіру шін олданылатын материалдарды от сндіргіш заттар деп атайды.