Трбие ралдары, формалары жне тсілдері
Трбиенін ралдары, формалары мен дістері тралы тсінік. Мектеп пен жаняны педагогикалы процесінде оушыларды жеке тласын алыптастыру жзеге асады. Педагогикалы процесті сауатты йымдастыру шін малім оны теориялы негіздерін тсініп, оны масаттарын, міндеттерін, мазмнын, ралдары, формалары жэне дістерін, тсілдерін ажырата білуі керек.
ралдары формалар мен дістер педагогикалы процеске атысушыларды іс-рекетіні озаушы кші болып табылады, соны арасында жеке тланы алыптасуы жзеге асады (Н. Д. Хмель).
Материалистік диалектика адам табиатын биологиялык пен леуметтікті (тымалаушылы ммкіндіктер мен леуметтік ортаны) бірлігі деп тсіндіреді. Адам, баса да тіршілік иесі сияты, табиат жне оаммен зара рекеттестікте болады, оларды зінше абылдайды, яни осы рекеттестікті белсенді атысушысы.
оршаан дниені згерте отырып, адам зін де згертеді (К. Маркс). Бл ретте р трлі іс-рекетті орны ерекше. Адамны психикасы мен санасы оршаан ортамен рекеттестігі арасында жне наты бір іс-рекет барысында дамиды. Бл ретте индивидумны іс-рекеті жеке дара емес, баса адамдарды (ата-ана, малімдер, оушылар т.б.) іс-рекетімен тыыз байланыста жзеге асады. Сондытан жалпы адамзатты мдениетті игеру шін бала оршаан ортамен баса адамдар арылы рекеттестікте болуы керек, яни олармен арым-атынас жасауы ажет. Осылайша, іс-рекет пен арым-атынас жеке тланы алыптасуыны е маызды шарты болып табылады. Педагогикалы ыпал етуді амалдары да осылар.
Педагогикалы ыпал ету тсілдері дегеніміз жеке тланын оршаан ортамен масатты рекеттестігін йымдастыруа жадай жасау. Сондытан педагогикалы рала жеке тланы рекеттестік жасайтын ортасы (табии, леуметтік, материалдыз, рухани) жне осы рекеттестікті йымдастыратын іс-рекетті трлері (арым-атынас, таным, ойын, ебек, т.б.) жатады.
Педагогикалы рала атысушыларды іс-рекеті мен арым-атынасы педагогикалы ыпал ету арылы жзеге асады. Оу-трбие процесіні субъектілері-рекеттестігіні формалары мен діс-тсілдер арылы шешілетін белгілі бір масаттары мен міндеттері, тиісті мазмны бар, логикалы трыдан аяталан, белгілі бір уаыт аралыындаы педагогикалы процесс.
йымдастыру формалары ттас педагогикалы процеске атысушыларды арым-атынасы мен рекеттестігіні тсілі ретінде де арастырылады. Педагогикалы процесті йымдастыру формаларын былай жіктеуге болады:
— атысушылар рамы (жеке даралы, шаын топты, топты, жымды, жаппай);
— ттас педагогикалы процесті оу жмысында олданылуы (саба, семинар, факультатив, экскурсия);
— таным іс-рекетіні сыныпта жне сыныптан тыс уаыттаы байланысы (бірлесіп жасайтын жмыс, аз топпен жмыс, білімді тексеру, оу жадайындаы кездесу т.б.)
— оушыларды сыныптан тыс іс-рекеті кезіндегі зара рекеттестігі (ертегілік, пндік кеш, конференция, олимпиада т.б.).
Ттас педагогикалы процесті йымдастыру формалары дістер мен дістемелік тсілдер арылы жзеге асады. Трбие дістері дегеніміз трбие масат-міндеттерін шешуге баытталан трбиеші мен оушыны зара байланысты іс-рекеті. Педагогикалы процеске атысушыларды тсілдері мен наты рекеттері, оушыларды белсенді іс-рекетіні ынталануы трбие масатына баытталуы керек. Тсіл деген де ым бар. дістемелік тсіл дегеніміз дісті жеке крінісі. діске араанда ол баыныы сипатта болады.
Формалар, дістер, тсілдер сияты ымдар шынайы педагогикалы процесте зара тыыз байланыста болады. Біріншіден, олар бір-біріне туелді (формалар мен дістер, дістемелік тсілдер ралдар арылы жзеге асады); екіншіден, кнделікті тжірибеде оларды арасында белгілі бір айырмашылы жо. Трбие дістері мен тсілдері рашан бірін-бірі алмастырып отырады: кей жадайларда діс тсілге айналады.
Педагогикалы процесті озаушы механизіміні негізгі компоненттеріні зара байланысы кесте трінде 1 суретте.
.
Оыту трлері
Оыту - ылыми білімдерді, біліктерді жне дадыларды игеруі бойынша, шыармашылы абілеттерін, дниетанымдыты, негелі-депті кзарастарды дамыту бойынша оушыларды белсенді танымды ызметін йымдастыру мен ынталандыруды педагогикалы рдісі. азіргі заман тсінігі бойынша оыту рдісіні келесі белгілері бар:
1. екі жаты сипаты;
2. оытушы мен оушыларды бірлескен рекеті;
3. оыту жаынан басаруы;
4. арнайы жоспарланан йымдастрыу мен басару;
5. бтіндік пен бірлік;
6. оушыларды жас дамуыны жас ерекшеліктеріне сйкестігі.[1]
Міндетті оыту[деу]
Міндетті оыту - аартушы саясаттын станымы, осыан сйкес занама тртібінде белгілі бір жасты балалары белгіленген млшерде білім алуы тиіс. Барлыына жалпы жне аысыз білім - бірнеше жзжылдытар бойындаы халы массасы негізгі демократиялы міндеттеріні бірі.
Ашы оыту[деу]
Ашы оыту - біратар шетелдердегі мектептерде оу жмысын йымдастыру тсілі. Ашы оытуа сынып-сабаты жйеден жне берілген млшерлер негізінде лгерімді баалаудан бас тарту, оу кеістігіні «ашы», икемді йымдастырылуы, оу топтарыны жылжымалы рамы, сонымен бірге оу жмысыны трлері мен тсілдерін баланы еркін тадауы тн.[1]
Оыту тжірибесі[деу]
Оыту тжірибесі - табии тжірибені р трлілігі, ол психикалы быластарды (зерттеу мнін райтын) шаырылумен атар, оны тжірибе жадайларында алыптасанымен ерекшелінеді. Оыту тжірибесі психологияда тек зерттеу шін ана емес, сонымен атар аыл-ой дамуыны, яни тланы йренушілік деген асиетіні диагностикасын жасауында олданылады.[1]
Енгізілген оыту[деу]
Енгізілген оыту - тжірибелі нтижеге жетуге баытталан, арнайы йымдастырылатын жне жоспарланатын оу рекеті, ал бл шін ажетті білімдер жолшыбай игеріледі.[1]
Дистанциялы оыту[деу]
Дистанциялы оыту - бл кез келген жерде тратын р адамны кез келген колледж немесе университетті бадарламасын оуа ммкіндік беретін білім технологиясы. Бл масатты іске асыруы азіргі заман апаратты технологияларды бай жиынтыымен амтамасы етіледі: оулытар жне таы баса басылымдар, оытылатын материалдарды компьютертелекоммуникациялар арылы жіберу, видеосуреттер, компьютер телекоммуникациялар арылы ткізілетін пікірталастар мен семинарлар, оу бадарламаларыны лтты жне айматы теледидардан жне радиодан жргізуі, кабельді теледидар жне дауыс поштасы, екі жаты видеоконференциялары, жне т.б. дистанциялы оыту оушылара оытуды орны мен уаытын, негізгі ызметін збей, оны ішінде алыс аудандарда тратын адамдара оыту ммкіндігін, пндерді тадау еркіндігін, ылымны, білім мен мдениетті крнекті кілдерімен танысу ммкіндігін амтамасыз етеді.[1]
Инклюзивті оыту[деу]
Инклюзивті оыту - мгедек пен дамуында сл бзушылыы мен ауытулары бар балаларды дені сау балалармен бірге оларды леуметтендіру жне интеграция процестерін жеілдету масатындаы бірлескен оыту. Инклюзивті оыту біріктірілген (оушы дені сау балалар сыныбында/тобында оиды жне дефектолог-малімні жйелі кмегін алады), жартылай (жеке балалар кнні бір блігін арнайы топтарда, ал екінші арапайым топтарда ткізеді), уаытша (арнайы топтардаы балалар жне арапайым топтарды оушылары бірлескен серуендерді, мерекелерді, сайыстарды, жеке істерді ткізу шін біріктіріледі), толы (дамуда ауытулары бар 1-2 бала бала башаны, сыныпты, мектепті арапайым топтарына енгізіледі, мамандарды баылауы бойынша тзету кмегін ата-аналар крсетеді) болады.[1]
Контекстік оыту[деу]
Контекстік оыту - болаша ксіби ебекті пндік жне леуметтік мазмны байланысан жне бл арылы студентті оу ызметін маманны ксіби ызметіне аударуды шарттары амтамасыз етілетін оыту. Контекстік оыту ксіби оытуды негізгі арама-айшылыын, яни маман ызметі сапа жаынан зге оу ызметіні ралдарымен амтамасыз етілу ажеттілігін, теуге ммкіндік жасайды. Бл арама-айшылы контекстік оыту студенттер ызметі озалысыны динамикалы моделін іске асыру арылы тіледі: зіндік оу ызметінен (мысалы лекция формасында) квази ксіби (ойын формалары) жне оу-ксіби (студенттерді ылыми-зерттеу жмысы, ндіріси к тжірибе жне т.б.) арылы зіндік ксіби ызметке. А.А. Вербицкиймен жасалынады.
Политехникалы оыту[деу]
Политехникалы оыту - оушыларды азіргі заман ндірісіні жалпы ылыми станымдарын игеруге, ндірісті техникалы ралдарымен жмыс істеуді тжірибелік дістері мен дадыларын йренуге жне дамуына арай азіргі заман техникасы мен технологиясын білу абілеттілігін алыптасуына баытталан оыту. азіргі уаытта политехникалы оыту техникалы ксіптерді мамандарын дайындайтын арнайы оу орындарында амтамасыз етіледі.[1]
Проблемдік оыту[деу]
Проблемдік оыту - оытылушыларды іздену ызметіне, оларды шынайы мірлік жне оу арама-айшылытарды айындау мен шешуге негізделген белсенді дамыта оыту. Проблемдік оыту іргетасы мселені (теориялы жне тжірибелік мддедегі крделі танымды масатты) озау мен негіздеу болып табылады. Егер мселе оытушыларды ызытырса, сонда проблемдік жадай туындайды. Оу рдісінде мселелікті ш дегейі болуы ммкін: проблемалы мазмндау, жартылай-іздену жне зерттеу дегейлері.
Бадарламалы оыту[деу]
Бадарламалы оыту - алдын ала крастыран оыту бадарламасы бойынша амтамасыз етілетін оытуды бір трі, ол детте бадарламалы оулытар мен оыту машиналары арылы іске асырылады. Бадарламалы оыту барысында оытылатын адамны материалы мен ызметі лшемдерге(дозалара) жне адамдара (оыту кезедері) мшеленеді; р адамды орындауы баыланады, материалды келесі лшемін мегеруге ауысуы ткенді игеру сапасына байланысты болады. Бадарламалы оыту Б.Ф. Скиннер, Н. Краудер, атамекен психологтары мен педагогтары - А.И. Берг, В.П. Беспалько, А.Н. Леонтьев, П.Я. Гальперин ЮА. Самарин, Т.А. Ильина растыран.[1]
Дамыта оыту[деу]
Дамыта оыту - оу рдісіні адамны ммкіндіктері мен оларды іске асыруына беттеу. Дамыта оыту тжырымдамасында бала малімдегі оыту серлеріні объектісі ретінде емес, ал оытуды здігінен згеретін субъектсі ретінде арастырылады.