Вербалды жне вербалсыз коммуникацияны ережелерін атаыз

азіргі оамымызды леуметтік, экономикалы, саяси, мдени, рухани міріндегі згерістер адамгершілік ндылытарды, оны ішінде арым-атынас жне адам мдениетіні дегейін тбегейлі айта арастыруды талап етеді. сіресе лемдік дегейде арым-атынас мселелеріні шиеленісіп отыран шаында адамны адама атынасын ізгілендіріп, жоары мдениеттілік дегейіне ктеру ажеттігі айындала тсуде.

зіні кріністерінде арым-атынас айналадаылармен байланыса тсуді рухани ажеттілігі ретінде болады. арым-атынас – екі немесе оданда кп адамдарды атынас жасауы, реттеуі мен орта нтиже алуды масат етіп, келісім мен бірлестікке баытталан зара рекеттерін айтамыз.

Адамдар здеріні немесе згелерді ажеттіліктерін анааттандыру масатында бір-бірлерімен арым-атынас жасайды. Ол вербалды, сондай-а вербалды емес арым-атынас. Осыны негізінде, арым-атынас адам міріндегі маызды аспектілерді бірі болып табылады.

арым-атынасты адам міріндегі психологиялы маыздылыы туралы отанды алымдар Х.Т. Шерьязданова, С.М. Жаыпов, Н.Т.Тосанбаева, С. Елеусізова, Ф. Ш. Оразбаева, А.М. диярова, сонымен атар шетелдік алымдар Г. М. Андреева, В. А. Горянин, Е. Е. Смирнова, А. Пиз, Ф. А. Кузин, В.П. Шейнов, В.Ю.Дорошенко, Л.И. Зотова, Н.А. Нартов, Л.Гласс, В.П. Енгалычев жне т.б. ебектері арналан.

Адамдар арасындаы атынас екі негізгі арым-атынас каналымен жзеге асырылады. Олар: вербалды жне вербалды емес.

Вербалды арым-атынас тіл, сйлеу арылы жзеге асады. Тіл – сз жйесі, сздерді дрыс растыру, ойды сзбен толы жеткізу, дыбысты, интонацияны, сзді натылыы. Тілдік дыбысты былыс – сз темпі, дауыс ыраы, ритм, тембор, дикция.

Вербалды емес арым-атынас - «дене тілі», «ым-ишара тілі» деген ымдармен байланысты. Бл арым-атынас ралына – поза, ым-ишара, мимика, визуалды атынас, тла аралы дистанция.

Вербалды емес арым-атынас ерекшеліктеріне байланысты зерттеулерді шетелдік алымдарды, Пол Экман, Аллан Пиз, Барбара Пиз, Роджер Акстел, Альбер Мерабян, Альберт Шефлен, В.Б. Шапарь, Э. Холл, Д. Ньюренберг, Г. Калеро, С. Данкелл, А. Штангль, Карстен Нимиц, А.Л. Ярбус, т.б. ебектерінен круге болады.

А.А.Леонтьев з ебегінде: «арым-атынас - білім мен мдениетті компоненті, оны блінбейтін блшегі іспетті адам баласыны тлім трбиесі мен згелермен байланыс орнатуды ерекше жолы» - деп арым-атынас процесіні адам міріндегі ерекше маызымен атар оны зіндік анытамасын да крсетіп ткен [1].

Вербалды емес арым-атынас ерекшеліктерін білу гімелесушіні жасыра тануа ана емес, сондай-а айтылан сзді баса адамдара алай сер еткенін алдын ала круге ммкіндік береді, яни ажетті нтижеге жету шін рекетті жне мінез-лыты згертуді ажеттілігі жайлы білуге болады [2].

Кез келген «жемісті» атынасты кепілі сенімді контакт болып табылады. Ал мндай контакт сізді не айтаныыза ана емес, зіізді алай стааныыза байланысты, сіресе іскерлік арым-атынаста. Айтылан апарат немесе хабарды мазмны іс-рекетке немесе адамны вербальды емес ылытарына сйкес келмесе, адам интонация, мимика, жестке, кзараса бадарланып, апаратты жасырын мазмнын аулауа тырысады, осыны нтижесінде гімелесушіні шынайылыы немесе жаландыы адамны бірін-бірі абылдауына сер етеді.

Бізді вербалды емес арым-атынас жайлы тсінігіміз кптеген фразеологиялы айналым арылы аарылады. Мысалы, баытты адамдар жайлы біз кейде «баыттан жадырап кетіпті» немесе «жайнап жр» деп айтамыз. Ал орыан адам жайлы «тастай атып алыпты», сондай-а ашуланан адам жайлы «жарылып кететіндей» деп айтылып жатады.

Вербалды емес белгілерді ажырата білген жн. Олар:

Біріншіден, сздер арылы тек фактілі білімді айта аламыз, ал сезімдерді жеткізу шін сздер аз болып жатады. Кейде біз «алай жеткізсем екен...» деп зіміздегі сезімні тередігі мен крделілігін сипаттау шін сз таба алмай жатамыз. алай боланда да кейбір сезімдер сздік сипатта берілмей, вербалды емес ралдар арылы жеткізіледі.

Екіншіден, осы вербалды емес тілдерді (язык тела) білу арылы з-зімізді стауа йренеміз. Егер гімелесуші зіні ашуын басара алмаса, ол айайлауды, брылады немесе одан асар жарасымсыз ылытарды жасайды. Вербалды емес каналдар адамдарды біз жайлы не ойлайтынын тсінуге ммкіндік береді.

Сондай-а, вербалды емес сигналдар санасыз трде крінетінін ескеру ажет. Сондытан, адамдарды сздерді саралап, салматай отырып айтанына арамастан, кбіне жест, мимика, интонация, дауыс ыраы шындыты крсетеді.