Коммуникацияны трлерін айтып, оларды ксіби ызметте олданылуы

арым – атынас адамны тіршілік бейнесі. Ол адамны дниетануында, мдени мірінде, трмыс салтында кнделікті ажеттіліктерін анааттандрудаы адама тн табии асиет.

 

атынас жасау, згелермен тіл табысу - рбір адамны мір тжірибесіне, біліміне, тапырлыы мен аыл – ойына, парасатына байланысты жзеге асып отыратын ажеттілігі. Тіл табысып згелермен атынас орнату рбір адамны зіндік талам тілегін, ыылас – ынтасын жалпы адама деген адами кзарасын жете тсінуді талап етеді. арым – атынас нтижесінде адамны тлалы асиеті, згелерге деген аморлыы мен жанашырлыы сезімі, ізгі кзарасы алыптасады. Тіршілік ортасы мен мір сруді сан алуан сырларын біліп, жеке басыны адір – асиетін арттырады. Адам зін згелерді орнына ойып байап, оны ішкі дниесіні сырын да барлап біледі. Тланы дамыта оыту мселесін зерттеген В.В.Давыдовты пікірі бойынша жеке тла дегеніміз-жаа материалды жне рухани німді ндіруші рекет субъектісі. Осылай німді ндіру шыармашылы болып табылады. арым-атынас крделі шыармашылы рекет.

 

Л.С.Рубинштейн «дамуды негізі себептерді ішкі жадайа байланысты рекетінде. Сондытан зіндік белсенділік балада /оыту, ішкі жадай/ туындаушы емес, бастапы болады. Бастапы болып алатындар осы ішкі серлер, нормативтік оамды лгілер т.б., біра олар жанама трде адамны барлы мірінде ішкі жадайларды ттас жйесіне/ тым уалау, мірлік тжірибе/ жне адам тлалыына басымды танытады. Яни, андай да болсын ішкі себептерді рекеттесуі дамуды ішкі негізіне байланысты» болатынын крсетеді .

 

арым – атынас мнін анытауда оны функционалды жне дегейлік йымдасуы жайлы зерттеулерді маызы ерекше (Б.Д.Парыгин, Г.М.Андреева, А.А.Бодолев, А.А.Брудный, А.А.Леонтьев, Б.Ф.Ломов, Л.А.Карпенко, В.Н.Панферов, Е.Ф.Тарасов, Я.Яноушек жне т.б.) [3]. В.Н.Панферов арым – атынасты: байланыс, зара рекет, таным, зара атынас деп бліп, осыан сйкес арым – атынасты зерттеуде: коммуникативтік, апаратты, гностикалы жне реттеушілік баыттарды сынан.

 

арым-атынасты рылымы мен атаратын функциясыны крделілігі арым-атынасты зара байланысты ш жаынан байалады. Олар:

 

– апаратты (немесе коммуникативтік), арым-атынаса тсетін адамдар арасында апарат алмасу жреді;

 

– зара рекеттесу (немесе интерактивтік) арым-атынас жасаушыларды білім, идея, жай-кй ана емес рекет алмасуларымен ерекшеленеді.

 

– тсінісу (немесе перцептивтік), арым-атынастаы серіктестерді бір-бірін абылдауы, баалауы жне тсінуі болып табылады.

 

Коммуникативті жаы- апарат алмасуда, интерактивті – арым – атынас серіктеріні арым – атынасыны табалы жйелерін кодтау, зара рекеттерін реттеуде, перцептивті - гімелесушіні салыстыру, сйкестендіру, апперцепция, рефлексия сияты механизмдерді кмегімен «оу» кезінде бір-бірімен байланысты жзеге асырылады.

 

арым атынас – а) Бірігіп рекет ету ажеттілігінен туындайтын, рамына апарат алмасу, зара рекеттесуді бірттас стратегиясын жасау, зге адамды абылдау жне тсіну, адамдар арасындаы байланысты орнауы мен дамуыны крделі, кп масатты процесі; б) Субъекттерді белгілілік ралдармен жзеге асырылатын, бірігіп рекет ету ажеттілігінен туындаан жне серіктесіні жай-кйін, мінез-лы мен тлалы-маыздылы рылымын згертуге баытталан зара рекеттесуі.

 

арым-атынаста біріні рекеті екіншісіні рекетіне бейімделуіне ол жететін кемінде екі адамны леуметтік коммуникациясыны не арым-атынасыны формасы - леуметтік рекеттестік болып табылады. Тла диспозициясы – рекетті белгілі бір жадайлары жне осы жадайлардаы белгілі бір мінез-лыты абылдауа деген бейімділіктерді жйесі.

 

леуметтік институт – адамдар бірігіп рекет етуін йымдастыруды тарихи алыптасан, траты формалары. мір салты – адамны тарихи наты леуметтік атынастары типтік болып табылатын мір сру формасы. Фактілік атынас – коммуникативтік ралдарды тек атынас процесін олдау масатында ана пайдаланатын атынас.

 

леуметтік-психологиялы біліктілік – индивидті зін оршаан адамдармен тлааралы атынастар жйесінде тиімді рекеттесе алу абілеті.

 

Формасы мен трі жаынан арым-атынас алуан трлі. Психологтар тікелей жне тспалды, тура жне жанама, вербалды (сзбен) жне бейвербалды т.б. арым-атынас трлерін крсетеді.

 

Психикалы процестер, адам мінез-лыны алыптары мен ерекшеліктері дл осы арым-атынаста туындайды, іске асады жне танылады.

 

зіні міндеті бойынша арым-атынас кп функциялы. Оны мынадай негізгі функциясын бліп крсетуге болады :

 

1. Прагматикалы функция адамдарды біріккен іс-рекеті процесінде зара рекеттесуде жзеге асады.

 

2. арым-атынасты алыптастырушы функциясы адамны тла ретінде даму жне алыптасу процесінде танылады. лкендермен арым-атынас жасамастан ешкім азіргідей бола алмас еді.

 

Даму барысында бала мен лкен адамны сырты арым-атынас формалары ішкі жоспара айналады.

 

3. Растау функциясы. Біз зге адамдармен арым-атынас жасаанда ана зімізді зімізді алдымызда танып, тсініп, растай аламыз. з ндылыыны мойындалатындыына кз жеткізу шін адам зге адамдарды олдауын іздегенде осы функция крінеді. Уильям Джеймс зі адам шін «оамда зімен зі алдырылып, млдем ескерусіз аланнан арты жаза жо». Кейде психологтар бл жадайды «расталмау» деп атайды.

 

4. Тлааралы атынастарды йымдастыру жне олдау функциясы. Кез-келген адамны арым-атынасы зге адамдарды баалаумен жне белгілі бір – жаымды немесе жаымсыз эмоциалы атынасты орнатумен байланысты. Тіпті бір адамны зіне р трлі жадайда біз трліше атынас жасаймыз.

 

5. Тла ішіндегі арым-атынас формасы. з-зімен жргізетін диалогты негізінде адам белгілі бір шешімдер абылдап, маызды рекеттерге барады. Мндай «ішкі» арым-атынасты адам ойлауыны мбебап тсілі ретінде арастыруа болады. Психологияда арым-атынасты негізгі ш типі: манипуляциялы, императивті жне диалогты крсетеді.

 

А. Императивтік арым-атынас, кейде ктемшіл немесе директивті деп атайды. Ол арым-атынастаы серіктестеріні бірі екіншісіні мінез-лы мен ойын баылауа, андай-да бір іс-рекетке итермелеуге талпынуымен ерекшеленеді. Бл жадайда арым-атынастаы серіктес басаруды ажет ететін машина сияты, жансыз обьект ретінде арастырылады; ол пассив, «ырысыз» жа болады. Императивті арым-атынас ралы ретінде бйрытар, нсаулар, ережелер, талаптар, орыту жне сол сиятылар олданылады.

 

Дегенмен кей мамандытарда арым-атынасты бл трі те тиімді олданылады. Бан: барлы скери уставпен аныталан, скердегі атынас; талылауа уаыт жо, ал кез келген кідіру орны толмайтын шыындара алып келетін ттенше жадайлардаы барлы жмыс трлері. Біра императивті олданылуы орынсыз болатындай салаларды крсетуге де болады. Ол достар, жбайлар арасындаы арым-атынас, бала – ата-ана, сондай-а педогогтік атынастарды бкіл жйесі.

 

Б. Манипуляциялы атынас императивтікке сайды. Оны масаты - арым-атынастаы серіктесіне ыпал ету. Біра бл жерде кздегеніне ол жеткізу жасырын жасалады. Императив сияты манипуляцяда екінші адамны мінез-лы мен ойын баылауа мтылады. Манипуляция бизнесте жне ресми атынастарда жиі кездеседі.

 

згені зіні ыпал ететін объектісіне айналдыру арылы, шынайы серіктесін крмей, байамай, з-зімен зіні масаттары мен міндеттерімен арым-атынас жасайды.

 

В. Диалогты арым-атынас ктемшілдік жне манипулятивтік типтерге арсы, ол серіктестер ытарыны тедігіне негізделген. Диалогты арым-атынас тек біратар араатынас ережелерін сатаанда ана жзеге асады. Диалогтік, басаша айтанда гуманистік арым-атынас тсінісуді, ашылуды анарлым тере дегейлеріне жетуге ммкіндік береді. арым-атынасты арастыру бл былысты крделілігін, алуан трлілігін оны функцияларыны кп сатылылыын крсетеді.

 

арым-атынас адам дамуыны айнар кзі.Ол бірлескен іс-рекеттегі адамдар арасындаы апарат алмасу, байланыс орнату жне оны шешу процесі. Бірлескен іс-рекетті тудыратын ажеттілік, ары арай арым-атынасты орнату стратегиясы жоспарланады. арым-атынас адамны абілетін, дниетанымын,рухани адамгершілік ндылытарын алыптастыруды жолы. Тла рекетіні негізгі трлері осы арым – атынас арылы дамып жетіліп жзеге асады. зге адамдармен арым-атынаста бола отырып адамзат жинаан білімді, оны тжірибесін, задары мен нормаларын ндылытары мен рекет ету тсілдерін мегеру арылы адам тла ретінде алыптасады.

Кілтті сздер: арым-атынас, арым-атынасты рылымы, атаратын функциясы, таным процесінде, арым-атынаста апарат алмасу: апаратты (немесе коммуникативтік),интерактивтік, перцептивтік.

 

8. Коммуникативтік компетенцияны дрігер-эпидемиолога ажеттілігін тсідіріп жне трлерін анытап берііз

Коммуникативтік біліктілік – атынасты жзеге асыру абілеттілігі, олармен ойымен ауысуа ртрлі жадайларда баса атысушылармен рекеттестік барысында жне атынас мінез – лыын тадай отыра, атынасты аутентикалы жадайына барабар.

арым-атынас[1] – адамдар арасында бірлескен іс-рекет ажеттілігін туызып, байланыс орнататын крделі процесс; екі немесе одан да кп адамдарды арасындаы танымды немесе эмоционалды апарат, тжірибе, білімдер, біліктер, дадылар алмасу. арым-атынас тлалар мен топтар дамуыны жне алыптасуыны ажетті шарты болып табылады.[2]

 

арым-атынас барысында адамдарды танымды хабарлармен, апаратпен, тжірибемен, біліммен, дадылармен алмасуы жне зара тсінісуі, бірін-бірі абылдауы жзеге асады. арым-атынасты интерактивті, коммуникативті, перцептивті деген ш жаы жне мезо, макро, микро, рухани, іскер, т.б. дегейлері болады. Негізгі ызметі:

 

1) апаратты-коммуникативтік (апарат алмасу жне адамдарды бірін-бірі тануымен байланысты);

2) реттеуші-коммуникативтік (адамдарды іс-рекетін реттеу жне біріккен рекетті йымдастыру);

3) аффективті-коммуникативтік (адамны эмоционалды аясымен байланысты).

Адамдар арасындаы арым-атынасты басты масаты – зара тсіністікке ол жеткізу. арым-атынас жасауда атынаса тскен адамды тыдап, тсіне білуді маызы зор. Бл баса адамны ішкі жан дниесін тсініп, оан з ойын дрыс жеткізуге ммкіндік береді. Адамдар басалара з ойлары мен кзарастарын тсіндіре отырып, тсініспеушілік, рыс-керіс пен дау-жанжал секілді жаымсыз былыстарды болдырмауа рекет жасайды. Адамдармен жасы арым-атынас орнатуа мынадай ережелерді орындалуы кмектеседі: барлы адамдармен те дрежеде, дрекілік пен жаымпаздысыз арым-атынас жасау; схбаттасушыны жеке пікірін сыйлау; бйры емес, тініш дегейінде арым-атынас жасау; баса адамны пікірін сыйлау жне тжірибесін абылдай білу. арым-атынас мдениетін мегерген тла зімен атынас жасайтын адама рметпен арап, сыйласты білдіреді. Адама сыйластыпен арау жасы арым-атынас жасауды негізгі лшемі болып табылады.