Авторды мліктік ытарыны тсінігі,олдану аясы
Авторды мліктік емес жеке ытарыны арасындаы бірінші жне негізгісі ол туындыны авторы болып танылу ыы. Авторлы ы туындыны белгілі бір тлаа тиістілігін объективті факт ретінде белгілейді жне туынды мен оны жасаушысы арасындаы аиатты байланысты орайды.
Берндік конвенцияны 6-шы бабында авторлы ыты туындыа зіні авторлыын тануды талап ету ыы» деп крсеткен.
1991 жыла дейін рекет еткен зада, авторлы ы тікелей бекітілмеген. Біра заи дебиеттерде авторды бл ыыны бар болуы брыннан крсетілген болатын, тек оны бегілеуге атысты орта пікір болмаан еді.
За авторлы ыты тікелей крсетпей а, автора туындысын з атынан жариялау жне пайдалану ыын бекіткен, осыан байланысты кейбір загерлер авторлы ата ы авторлыа ыты рамына кіреді деп санаан. Басалары тек авторлы ата ы бар, ол кейде авторлы ыты білдіреді деп санаан.
Кейбіреулер, авторлы ы – ол дербес, авторлы ата ытан блінген, ал зада авторлы ыты жо болуы «авторлыа ы жне авторлы ата ы дербес жеке ы емес деп айтуа негіз бермейді, оны бар болуы жне ол бзылан жадайда орау шарасы жоа шыармайды» деп длелденген\8,с.33\.
Уаыт те келе кптеген алым загерлер авторлы ыты дербес жне негізгі маынасы, ол тла зі жасаан туындыны жасаушысы ретінде саналу жне танылу ыы екендігін мойындаан жне оны айналасындаы
баса барлы ытар оан бірігеді, топтасады (жне О.С.Иофенні айтуынша «бір бірімен расып жабысады») деп танылан\10,с.124-124\.
Біра дебиетте баса пікір де айтылан, онда, авторлы ы туындыны авторында жо жне оны дербес ы ретінде тану толы негізделмеген йткені, «туынды жасаан тла авторлы ыа ие боландытан емес, оны жасаушысы боландытан, туындыа белгілі бір шыармашылы кшін саландытан автор болып саналуа ылы», ал егер «шінші тла баса біреуді туындысын иемденген жадайда, соысы з мддесін орауды талап етуге ы авторлы ы боландытан емес, шінші тла туындыны жасауа атыспаандытан» деген.
Авторлы ыты дербес ы ретінде мойындамау себебі автора «авторлы ыты беру, ол жеке меншік ыыны ш трінен баса (иелену, пайдалану, басару) таы да тртінші жеке меншікті тану, яни, «ол сол затты ожайыны ретінде саналу ыын» тану сияты болатын еді деп длелдеген.
Осыан байланысты орытындыда авторлы ы жо жне атор мен авторлы ы тсініктерін біріктіру іс жзінде з ндылыынан айырылан \10,с.134-125\.
Осыан оса З.В.Ромовская субъективтік авторлы ы деп аталатын, барлы кешенді белгілеу шін жинаушы ретінде бл тсінікті олданылын жоа шыаран жо.
Ондаы келтірілген длелдермен келісуге болмайды. Туындыны авторында авторлы ыты болуы ол авторлы ы зіне мліктік емес жеке ыты осандытан ол авторлы ыты толыымен блектетпейтіндей ылады. «Авторлы ыты жеке меншік ыынан айырмашылыы ол туынды мен авторды арасындаы ажырамас байланыста, туындыны авторды жасуы жне оны авторлы ыта орын алуы аиатына негізделген байланыста». «Сондытан да авторлы ыта авторлыа ы-
байланыс жо, иесіні затына ерекше ыы жо». М.Я.Кириловты пікірі бойынша авторлы ыпен жеке меншік ыын салыстыру «З.М.Ромовскаяны длелдерін толыымен жоа шыарады, йткені меншікке атысты дау туындаан жадайда оны меншік иесі берілген ыты осылайша длелденуіне байланысты, зіні блек ытарын емес, жеке меншігін орауды талап етеді». З.М.Ромовскаяны зі де авторлы ыты блек ы ретінде жоа шыара отырып, «авторлы» тсінігін «туындыны жасаудаы фактілік нтиже» деп таниды жне авторлыты «уаыт аымына туелді емес» дейді.
Авторлы ы алаш рет, зады трде 1991 жылы 135-ші бапта бекітілген болатын, ол автора тиісті ыты біріншісі деп айтылан.
Сондай-а авторлы ата ы та бекітілген яни ол, бл екі ыты дербес екндігін куландырады. Біра бл за актісінде, аталан ытара тсініктеме берілмеген, оны мазмнын ашып крсеткен жо.
1993 жылы абылданан Ресей Федерациясыны заында авторлы ы пен авторлы ата ы екі дербес ытар ретінде арастырылан. Туындыа атысты авторлы мліктік емес жеке ытары бекітілген 15-ші бапта:
«туындыны авторы болып танылу ыы (авторлы ы)» жне «авторды шын атымен, бркеншек атпен немесе атын крсетпей, яни жасырындыпен туындыны пайдалануа рсат ету – немесе туындыны пайдалану ыы (авторлы ата ы)».
Осындай авторлы ыты тсінігі жне оны есімге ыпен араатынасы авторлы ы ылымында танылан.
Біра Ресей Федерациясыны заына сас болып келген азастан Республикасыны Авторлы ы жне сабатас ытар туралы заыны 15-ші бабы, 1-ші тармаындаы 1-2 тармашаларында бл ы баса лгіде берілген:
1. «Туындыны авторы деп танылу ыы жне оны тануды, соны ішінде, егер іс жзінде ммкін болса, туынды кез-келген жария пайдаланылан кез келген жадайда оны даналарына авторды есімін тиісті трде крсету арылы тануды талап ету ыы (авторлы ы)»,
2. «туынды пайдаланылан кез келген жадайда оны даналарына авторды шын есіміні орнына лаап есімін (бркеншік есімін) крсету жне соны талап ету немесе есімін крсе,туден бас тарту ыы, яни жасырынды (есімі аталу ыы)».