Авторлы жне сабатас ытарды орау,ерекшеліктері

Заманны объективті рдістері, е алдымен ылыми-техникалы прогрессті арынды дамуы, рухани игіліктер жаратушыларына ана емес, сонымен атар ттынушылара жаа ккжиектерді ашуда. Осыан орай, ататы американ композиторы, актеры, продюсеры Б. Шерманны айтан сздері орынды: «Белгілі бір мемлекетте шыармашылы тла андай рметке ие болатынын білуді е оай тсілі- осы мемлекетті авторлы ы туралы занамасымен танысу».

Батыста авторлы ы аясы мемлекет жаынан зор ілтипата ие облыстарды бірі болуы — дамыан мемлекеттерге ндірістік німді ндіру саласында лемдік кшбасшыларына айналуына жол ашты. Мысал ретінде, Зияткерлік меншік ыы жніндегі Дниежзілік йымыны мліметтері бойынша Америка рама Штаттарында авторлы ыа негізделген лтты зияткерлік индустриясыны лесі 12%-ды райды . Ашалай эквивалентке аударанда 500 млрд. доллара те, бл американды киім, автоклік, компьютерлер мен шатар экспортын оса аландаы жалпы клемінен асады.

азастан Республикасына келсек, бізде де зияткерлік меншік болашата мемлекет азаматтарыны л-ауаттылыы дегейін белгілейтін, нды ресурс ретіндегі ас маыздылыа ие бола бастады. Брыны кеес кеістігінде сияты, азастанда да зияткерлік меншікті лтты жйесі республиканы з туелсіздігі мен дербестігін аланнан кейін алыптаса бастады. Осылайша, 1992 жылы азастан Республикасыны Министрлер Кабинетіні шешіміне сйкес Авторлы ы туралы Бкілодаты Агенттікті азастанды блімшесі негізінде Авторлы жне сабатас ытар туралы Мемлекеттік Агенттік йымдастырылды. 1996 жылы Авторлы жне сабатас ытар туралы Мемлекеттік Агенттік растыран «Авторлы жне сабатас ытар туралы» (рі арай — Авторлы ы туралы за) азастан Республикасы Заы абылданды. азіргі тада авторлы ыты амтамасыз етуді негізгі функциясы 2001 жылы азастан Республикасы ділет министрлігімен йымдастырылан Зияткерлік меншік ыы жніндегі Комитетке жктелді. Осы органны негізгі міндеттеріні бірі – авторларды ытарын сатаумен байланысты атынастарды мемлекеттік реттеу, пайдаланушыларды ыты сауаттылыын ктеру, сонымен атар зияткерлік меншік объектілерін пайдаланатын тлаларды адаалау.

Біраз уаыта дейін азастандытарды кпшілігі шін зияткерлік меншік кнделікті тжірибеде олданыса ие емес, тманды ыты тсінік ретінде алатын. Біра азіргі тада кпшілік компаниялар мен йымдар зияткерлік меншік объектісіне айрыша ытар, бсекелес артышылытарды ерекше трі екендігіне кз жетті.

Соан арамастан, ылым, дебиет жне нер туындыларын коммерциялы негізде пайдаланатын тлаларды ыты сана дегейін ктеру – басты масаттарды бірі ретінде ала берді. азіргі кезде азастан Зияткерлік меншік жніндегі Дниежзілік йымны шегінде іске асатын біратар халыаралы шарттар, келісімдер мен конвенцияларды толы ылы мшесі болып табылады, соан арамастан республикада авторлы ыты орау халыаралы дегейге жеткілікті трде сйкестендірілмеген. Осылайша, Еуропалы Одаты сауда директораты азастанда жмыс істейтін з кілдері, жеке компаниялар мен авторлы ыты орау жніндегі оамдар арасында сауалнама жргізу арылы, азастанда зияткерлік меншік ыын бзу жеткілікті трде таралан тжірибе деген шешімге келді. Еуропалы Ода мшелері мен Америка рама Штаттары жаынан республика экономикасына дайы йылатын инвестицияларды ескере отырып, зияткерлік меншікті орау аясындаы азастанны лтты занамасын жетілдіру мен халыаралы ы нормаларына сйкестендіру – міндеттерді е маыздысы болып табылады.

Халыаралы тжірибе крсеткендей, андай да болсын мемлекетті міндеті – бл авторларды ытарын бзумен кресу аясында тиімді ы олданушы жйені растырып, енгізу. Зияткерлік меншік ытарын амтамасыз етуді маызды кезеі – зияткерлік меншік ытарымен байланысты ылмыс пен ы бзушылытар шін жауапкершілікті амтитын ылмысты кодекс пен кімшілік ы бзушылытар жніндегі кодексті абылдануы. лтты занаманы Дниежзілік Сауда йымыны лгіалыптарымен толы сйкестендіру масатында 2005 жылы «Авторлы жне сабатас ытар туралы» азастан Республикасы Заына туындыларды ретроактивті орау блігіне тзетулер енгізілді, длірек айтса, дамушы мемлекеттерде сияты авторлыты орауды мерзімі 50 жылдан 70 жыла дейін зартылды. Сонымен атар, республикада авторлар шін ажетті жадайларды амтамасыз ететін «2005-2015 жылдар аралыына арналан азастан Республикасыны лтты инновациялы жйесін алыптастыру мен дамыту жніндегі Бадарлама» абылданды.

азастанны «Авторлы жне сабатас ытар туралы» олданыстаы Заы 10 маусым 1996 жылы абылданды, оан дейін 1991 жылы Жоары Кееспен абылданан азаматты занама Негіздері олданылатын. Авторлы ы туралы заына тзетулер 1998 жылы 9 шілдеде енгізілді, згерістерді енгізу – азастанны 16 суір 2004 жылы ратификацияланан Зияткерлік меншік жніндегі Дниежзілік йымыны «Интернет келісімдеріне» осылуымен тсіндіріледі. Алдымен, Зияткерлік меншік жніндегі Дниежзілік йымыны авторлы ы туралы келісімімен байланысты тзетулерді енгізуге дейінгі азастанны авторлы ы аясындаы жадайын арастырайы. Осыдан кейін осы тзетулерді аншалыты дрыс іске асырыланын талдаймыз. Авторлы ы туралы Заны негізін алаушы ережелер келесі аспектілерді амтиды:

азастан территориясында объективті нысанда крініс табатын туындыларды орауды лтты режимі; орау мерзімі – автор айтыс боланнан кейін 50 жыл (ескертпе: 2005 жылы лтты занаманы Дниежзілік Сауда йымыны лгіалыптарымен толы сйкестендіру масатында авторлыты орауды мерзімі 50 жылдан 70 жыла дейін зартылды); компьютерлік бадарламалар мен база деректерін амтитын, орау объектілеріні ашы тізімі; орау абілеттілігіні межесі: ерекшелік жне объективті нысан; мліктік емес ытар: авторлыа ы, авторды абыройын орауа ы жне туындыны кері айтарып алу ыын амтиды (2004 жылы шілдеде абылданан тзетулерге байланысты жария шыару ыы осылды); мліктік ытар жарыа шыару, тарату, импорт, кпшілікке крсету ыы, кпшілік алдында атару ыы, кпшілікке хабарлау ыы, эфирге хабарлау ыы, аудару ыы, деу ытарын амтиды. 2004 жылы шілдеде енгізілген тзетулерден кейін бл тізім сарылмайтын атара жатызылды; еркін пайдалану: жеке пайдалану шін шыару, дйектеу, оу-білім масатында шыару, апаратты масатта эфирге хабарлау, заип жандар шін арнайы тсілдермен шыару, кітапханалар мен мрааттарда шыару, ресми салтанатты кездерде сот, кімшілік масаттарда шыару, згерту, декомпиляция, сонымен атар мраатты масаттарда компьютерлік бадарламалар мен деректер базаларыны кшірмелерін жасау жадайларын амтиды.