Азастан лы Отан соысы жылдарында (1941-1945 жж.). азастанны лы Жеіске осан лесі.
1941-1945 жж. лы Отан соысы кеес одаы шін брын-сонды бастан кешкен барлы соыстардын ішіндегі е ауыры болды. Соыс елді бірттас жауынгерлік лагерьге айналдыруды, бкіл экономика мен кеес халыны кш-жігерін майдан мддесіне, жауды жену масатына жмылдыруды масат етті. ызыл армияны атарына з еріктерімен баратындытары туралы алалы жне ауданды скери комиссариаттара Еліміздін ткпір-ткпірінен мыдаан арыздар тсіп жаты. Соысты алашы кндерінде-а Алматы, Жамбыл, О. азастан, ырыстаннан шаырылан жігіттерден 316-атыштар дивизиясы жасаталды. Оны командиры болып азамат соысына атысушы генерал Панфилов таайындалды. арулы кштер мен ебек армиясыны атарына барлыы 1,8млн. азастандытар атысты. сіресе, Мскеу тбіндегі шайаста азастандытарды жауынгерлік даы шыты. Республикада жасаталан 316-атыштар дивизиясына астанаа апаратын негізгі зекті жолдарды бірі – Волокаламск тас жолын орау тапсырылды. Мнда майор Бауыржан Момышлы басаран 1073-лан атыштар полкі жау шабуылына дивизияны баса блімдерімен бірге ерлікпен тойтарыс берді. лы Отан соысы майдандарында крсеткен ерліктері шін 96638 азастандытар Кеес Одаыны орден, медальдарымен наградталды. 500-ге жуы азастандыа Кеес Одаыны Батыры атаы берілді. Оларды 99-ы аза. азастандытар соысты иыр Шыыстаы соы ошаын жоюа да белсене атысты. Соыс азастан шін ымбата тсті. лы Отан Соысында 603 мыдай азастан азаматтары ерлікпен аза тапты.
Соысты алашы жылдарынан бастап республика экономикасы скери баыта кшірілді.
- Бейбіт масаттара жмсалатын аржы мейлінше ысартылды.
- Кптеген ксіпорындар ораныс німдерін шыара бастады.
Майдана жаын ірлерден 220 зауыт пен фабрика, цехтар мен артелълер азастана кшірілді. нерксіп орындарын кшіру 2 рет жргізілді.
1941 жыл аяы -1942 жыл басы.
1942 жылды кзі.
Кшіріліп келінген 54 зауыт пен фабрика Тама нерксібі халы комисариатыны арамаында болды. Жеіл жне тоыма нерксібіні 53 ксіпорын кшіріліп келінді . Республикада ая киім саласыны уаты 12 есе, былары саласыны уаты 10 есе сті.
Кшірілген ксіпорындарды 20- сы ару-жара пен о-дрі шыаратын болып айта рылды.
Кшіріліп келінген зауыттар мен фабрикалар негізінен мына айматара орналастырылды. Алматы, Орал, Петропавл, Шымкент, Семей, араанды, Атбе.
Республика жмысшы табыны атарына одатас республикалардан мамандар келіп осылды.
3200 кенші мен 2000 рылысшы- Донбасс шахталарынан
2000 машина жасаушы – Воронеж бен Луганскіден
Тоымашылар, тама нерксібі ызметкерлері, мыдаан теміржолшылар, 7 мыдай инженер- техниктер Мскеуден, Киевтен, Харъковтен.
азастан – КСРО-ны негізгі скери - нерксіп базасына айналды. 1942 жылы одата ндірілген
· орасынны 85%
· кмірді 1\8 блігін
· молибденні 60%-ын
· отанды мнайды 1 млн. Тоннаа жуыын берді.
Тркістан – Сібір темір жолымен жк тасымалдау 1942 жылы 1941 жылмен салыстыранда 2,5 есе кбейді. 1944 жылы темір жол арылы 20 мынан астам жрдек поезд жнелтілді . Орталытаы нерксіп айматарыны жау шебінде алуы кмір, мнай, металл ндіруді азаю аупін тндірді.
1941. жылы 21 тамыз – кеншілер ебегіне демелі- кесімді аы тлеуді жаа жйесі енгізілді.
1942 жылы 24 тамыз – Мемлекеттік ораныс Комитетіні «араанды кмір алабында кмір ндіруді арттыру жніндегі шыл шаралар туралы» аулысы шыты. Облысты жне ауданны ебеккерлері араанды шахталарын аморлыа алу жнінде патриотты озалыс бастады.
Шахтерлерді азы-тлікпен амтамасыз ету.
Шахталарда траты жмыс істеу шін адамдар жіберу.
араанды облысындаы ФЗО желісі 3 есе, оушылар саны 5 есе кбейді. 1943 жылы 18 мы адам кенші мамандыын алды. 1943 жылы забойлар желісі кбейіп, жер астында екінші араанды пайда болды.
Мнайлы аудандара кмек крсетілді.
Атырау мнай деу зауытын, Каспий-Орск мнай бырын салу шін уатты рылыс жымы йымдастылды.
Ембіге зірбайжаннан 400 маман мен жмысшылар келді.
Соыс жылдары салынан ырылыстар. Маат-осшаыл темір жолы , Петровский машина жасау зауытыны екінші кезегі, Пешной аралы Шарин быр жолы, Атырауда теіз порты мен мнай деу зауыты, «Комсомол» ксіпшіілігі т.б.
1941. жылы азан –Атбе ферроорытпа зауытыны біріші кезегіні іске осылатын мерзімі белгіленді.
1942. жылы апан – Атбе ферроорытпа зауыты іске рсылды.
1943 жылы суір – айта дейтін араанды металлургия зауытын салу туралы шешім абылданды.
1944-1945 жылдары салынан жаа нерксіп объектілері.
Текелі орасын – мырыш комбинатыны алашы кезегі.
Белоусов байыту фабрикасы.
Атырау мнай деу зауыты.
1941-1945 жылдары барлыы 460 зауыт, фабрика, шахта салынды.
лы Отан соысы Кеес Одаыны халытары, соны ішінде аза халы шін лкен сына болды. йгілі олбасшы, соыс батыры Бауыржан Момышлы «Соыс аза халыны тарихын крт згерткен, брылыс келген, миллиондаан отандастарымызды арасында шпес із, жазылмас жара алдырды» дей отырып, ол «азастан лы Отан соысы жылдарында» тек бізді замандастарымызды ана емес, адамгершілік, игілік сезімдер трысынан болашаты да толандыратын таырып» деп з ойын жаластырды. Сол бір срапыл жылдары аза халы зіні Отанына, жеріне деген патриотты сезімін, лтты матанышын длелдеді. 500 ден аса жерлестеріміз, оны ішінде 96 аза Кеес Одаыны Батыры атаын алды. Жауа арсы шайастар алдыы шептегі рыстарда ана емес, алыстаы ауыл мен ке байта далада да жріп жатты. Сол жылдары азастан миллиондаан босындарды з бауырына аналы мейірімімен тартушы, эвакуацияланан завод пен фабрикалара, майдана керекті о -дрі мен азы-тлік жеткізуші лкен арсенала айналды.
Азастан ХХ асырды 80-90 жылдарыны басында: КОКП-ны 1985 жылы суір Пленумы. айта руды басталуы, масаты, кезедері.
М. С. Горбачевті елдегі саяси билік басына келуі. КОКП Орталы Комитетіні 1985 жылы Суір Пленумы. Кеес оамыны леуметтік, экономикалы дамуын жеделдету мен айта ру ісіні басталуы. М. С Горбачев – демократ, реформатор, адамгершілікті социализмді негіздеуші. Елдегі оамды, саяси жйені згертпей халыаралы ахуал мен экономиканы дамытуды жасартудаы алашы шаралар. айта ру, жеделдету баытыны басталуы. Оны ажеттілігі мен кезедері.
(1 кезе – КОКП – ны 1985 жылы суір Пленумы – 1987 жылды жазы). Алкоголизмге арсы крес, ебек тртібін ныайту. ндіріс техникасын жаарту. (Шетел ндіріс жабдытарын сатып алу, валюталы резервтерді айтадан блу. А. Г. Аганбегян). Аграрлы саладаы ылым мен техника жетістіктерін ндіріске енгізу. Ауыл шаруашылыын интенсивті негізде дамытуды шаралары. азастандаы саяси ахуалды шиеленісуі, лтты атынастаы кері былыстар. азастан Компартиясы Орталы Комитетіні 1986 жылы желтосан Пленумы. Онда аралан мселе. Д. А. онаевті ызметінен алу. Алматыдаы Брежнев атындаы аладаы 1986 жылы 17 –18 желтосандаы оиалар. Оны шыу себептері, сипаты, барысы, аяталуы. Жастарды жазалау, т. б. удалау шаралары. Желтосан батырлары. Аталан озалымсты азастанны баса айматарына тарауы. Шыыс азастандаы желтосан оиасы. Аталан оианы елдегі саяси – оамды ахуала сері. Маызы. азіргі кнгі баа. ІІ – кезе – 1987 жылды жазы – 1989 жылды мамыры. Экономикадаы мемлекеттік жоспар мен нарыты атынастарды бірлесе жргізу рекеттері. (Мемлекеттік ксіпорындар бірлестіктері, кооперация туралы задар, маызы, орындалуы.) Елдегі алашы саяси партиялар мен йымдарды рылуы. азастандаы алашы саяси партиялар мен йымдар, оларды бадарламасы, алашы атаран істері. ”Семей – Невада” озалысы. оамдаы, саяси – элеуметтік мірдегі жариялылыты басталуы, оны алашы адамдары. КОКП –ны ХІХ конференциясы, оны шешімдері. Ел бойынша кппартиялы, кпмандатты сайлау жйесіні басталуы. Аталан кезедегі елдегі экономикалы жадайды шиеленісуі. Бірінші кезектегі халы ттыну тауарларыны жетіспеуі, оларды пайдалануды шектеулі – баылау жйесіні енгізілуі. Себептері. шінші кезе – 1989 жылды мамыры – 1991 жылды желтосаны. Экономикадаы дадарысты одан ары шиеленісуі. Халыа ажетті деген тауарлара деген зуірлікті одан ары жаласуы. нерксіп, ауылшаруашылыы ксіпорындары жоспарларыны орындалмауы.азастандаы, т. б. республикалардаы демократиялы процесстерді жедел арынмен жруі. Халы депутаттарыны сьезі. Онда аралан мселелер. лтаралы арым – атынасты шиеленісе тсуі. Прибалтика, Закавказья, Орта Азия республикаларындаы оиалар. азастандаы Жаа зендегі лтаралы шиеленісу, оны себептері. Социалистік жйе елдеріндегі саяси, леуметтік дадарысты шиеленісуі. Экономикалы зара Кмек Кеесіні, Варшава Шарты соыс одаыны тарауы. Герман мемлекеттеріні бірігуі. Болгария, Румыния, Польша, Венгриядаы оиалар. Оларды Кеес Одаыны болашаына сері. Елдегі саяси партиялар мен оамды йымдар ызметіні белсенділігіні артуы. азастанда осы кезеде рылан саяси партиялар мен йымдар. Оларды алдарына ойан масаттары мен атаран істері. айта ру шаралары мен наты жадайлар арасындаы арама – айшылытар. Кеес Одаын сатап алу жолындаы рекеттер. Аталан баыттаы бкілхалыты референдум, оны орытындылары. 1991 жылы “тамыз блігі”. Оны орытындысыны бкіл Одаа, азастана сері. азастан Компартиясыны таратылуы. 1991 жылы желтосандаы Беловежскдегі Ресей, Украина, Белорусия жетекшілеріні келісімі. Осы жылы 13 желтосандаы Ашхабад, 20 – 21 желтосандаы Алматы келісімі. Кеес Одаыны тарауы. ТМД – ны рылуы, масаты, маызы.