Мотивацияны процессуалды теорияларын салыстырмалы сипаттаыз
Менеджмент себепкерлікті ш негізгі процессуалды теориясымен: міттену (кту) теориясы, ділеттілік теориясы жне Портер-Лаулер лгісімен байланысты.
міттену теориясын детте Виктор X. Врумны американды экономист, психолог. міт ету себепкерлік лгісіні авторы. Негізгі жмысы «Труд и мотивация», 1964) жмыстарымен байланыстырады. Ол бір жаынан жеке себепкерлік пен іс-рекеттер арасындаы зара байланысты мнін жне йым мен жеке тланы масаттарын - екінші жаынан те нанымды крсетті. Виктор Врум ш фактора байланысты себептеме теориясын жасайды:
- болуы ммкін нтижені кту;
- осы нтижеден сыйаы кту;
- сыйакыны ндылыынан міт ету.
«міттену теориясы» атауын алан Врумны себепкерлік лгісін мынадай формуламен крсетуге болады:
Сыйаы ктілеті» ндылыы (Валеінттілік)
Кш-жігер ктілетін нти- желерді береді деп міт ету. (3-Р)
Себспкер-лік.
Нтижелерден со
X
ктілетін
X сыйаыдан
уміттену (Р-В)
Егер біз осы зара байланысты тсінсек, жеке тла неге зін басаша емес, осылайша стайтынын тсіне аламыз. Дегенмен, баса мінез-лы лгілері де болуы ытимал.
міттену (кту) теориясы белсенді тілекті бар болуы адамны айын масата жетуіне себепкер болатын жалыз ажетті шарт болмайды деген ой желісіне сйенеді.
міттенуді бл адамны белгілі бір оианы ытималдыына баа беруі деп арастыруа болады. (Жоары оу орнын, колледжді бітіру оан не береді?).
Ебек шыыны - нтижелерге (Ш-Н) - атысты міт ету жмсалан кш-жігер мен алынан нтижелер арасындаы араатынастар. Мысалы, менеджер басшылы талап ететін барлы анытамалар мен есептер жне осымша кш-жігер жмсаса, зіні ызметіне жоары баа беріледі деп міттенуі ммкін.
Егер адамдар жмсалатын кш-жігер мен жететін нтижелер арасында тура байланыс жо екендігін сезінсе, онда, міттену теориясына сйкес себепкерлік кемиді.
Нтижелер - сыйаылара (Н-С) байланысты міттену - белгілі бір сыйаыны немесе жеткен нтижелер дегейіне орай жауап ретіндегі ктермелеуді кту, менеджер зі жмсаан кш-жігерді нтижесінде басшылы оны жоары білікті маман деп баалап, ызметі бойынша жоарылатады жне соан байланысты жеілдіктер мен артышылытар аламын деп міттенеді.
міттену теориясындаы себепкерлікті айындайтын шінші фактор — валенттілік немесе ктермелеуді немесе сыйаыны ндылыы. Валенттілік - кзделетін белгілі бір сыйаы алу себебінен туындайтын салыстырмалы, анааттану немесе тгел анааттану дегейі. Егер валенттілік тмен болса, яни адам шін сыйаы алуды ндылыы болмашы ана болса, онда міттену теориясы ебек іс-эрекетіне мтылдыру себепкерлігі бл жадайда кемитінін болжап айтады.
міттену теориясыны тжірибелік маызы басару тжірибесінде жмыс кшін мтылдыру себепкерлігін кшейтуге тырысудан байалады. Тиімді себепкерлік шін менеджерді жеткен жетістігі мен сыйаысы арасында тыыз араатынас орнауы тиіс. Осыан байланысты сыйаыны тек тиімді жмыс шін ана беру керек.
Менеджерлер баыныштыларынан ктетін нтижелерді жоары, біра наты, шынайы дегейін жасауы тиіс жне олар кш-жігер жмсаса, жететіндігіне сендіріп кз жеткізуі керек.
Себепкерлік жйесінде ділеттілік теориясыны мні бар. Ол былай дейді: адамдар алынан сыйаынын жмсалан кш-жігерге атынасын субъективті анытайды жне оларды сас жмыс орындаан адамдарды сыйаысымен араатынасын белгілейді. Егер бл салыстыруда тепе-тедік болмаса немесе ді-летсіздік байалса, яни адам езіні ріптесі дл сондай жмыс шін кп сыйаы алды деп есептелсе, онда психологиялы шиеленіс пайда болады.
Адамдар тепе-тедікті немесе туралыты, жмсалатын кш-жігер дегейін згертіп, не болмаса алынатын сыйаы дегейін згертуге талаптанып, алпына келтіруі ммкін.
Басару тжірибесі шін ділеттілік теориясыны негізгі орытындысы мынада: адамдар ділетті сыйаы алдым деп есептемейінше, ебек німділігін азайтуа тырысады.
Лайман Портер жне Эдвард Лоулер себептемені кешенді процессуальды теориясын жасап шыарды. Оан ділеттілік теориясы мен міттену теориясы кіреді. Оларды лгісінде бес згермелі крінеді: жмсалан кш-жігер, кабылдау, алынан нтижелер, сыйаы, анааттану дегейі.
Портер-Лоулер теориясында сыйаы мен нтижелер арасындаы араатынас орнайды, яни адам зіні тілектерін жеткен нтижелері шін сыйаы алу арылы анаатгандырады.
Басару тжірибесінде бл лгіні олдануды мнісі мынада: нтижелі ебек анааттану сезіміне келеді жне нтижелілікті арттыруа жол ашады.