Автокліктерді гидравликалы тежегіш жетегі
Жалпы мліметтер. Барлы жеіл автокліктерде, сонымен атар автобустар мен жк кліктерінде шінші класстан жоарыларда гидростатикалы немесе гидровакуумды бір емесе екі сызыты тежегіш жетектері олданылады
Бір контурлы гидростатикалы тежегіш жетегі аса арапайым рылымды. Ол трт жмыс гидроцилиндрлерден ралады 6 (сур. 3.3), сондытан барабанды тежегіш механизмдері бойынша дгелектермен озалып, біржолаты басты тежегіш цилиндрі мен жалпы арынды гидросызытар алдырады.
Басты тежегіш цилиндр озалыстарды трлендірді, демек тежегіш педальдерінен сыралар арылы 7, итергіштер арылы 9 поршенге беріліп 12, тежегіш сйытытарыны гидравликалы аындары жмыс гидроцилиндрлеріне таралады 6.
Педальдер тмен тскенде поршень 12 соы сол жаа арай орналасады, ал оны шеткі жиектері 15 корпустаы шыарушы мен компенсациялы тесіктерде болады 16 . Шыарушы 19 жне енгізуші 20 клапандар жабы болады, ал тежегіш сйытытарыны ысымы барлы басты цилиндр аузында те болады, сондытан жмыс цилиндрлері 6 мен арынды гидросызытарда атомосфералы ысым жоары болады. Бл арты ысым серіппе озалыстарына 17, шыарушы клапана негізделген 20, сондытан тыыздаушы арылы ауаны сорылануын болдырмай арынды гидросызытар мен жмыс цилиндрлерін визуалды диагностикалауды амтамасыз етеді 6.
Сур. 3.3. Бірконтурлы гидростатикалы тежегіш жетегі:
1 – ораныс алпашасы; 2, 9 –итергіштер; 3, 12 – поршен; 4, 11, 15 – манжеттер;5, 17 – серіппелер; 6 – жмыс цилиндріні корпусы; 7 – сырасы; 8 – контргайка; 10 – тірек шайбасы; 13 – ткізетін тесік; 14 – кері пластиналы клапан; 16 – компенсациялы уыстар; 18 – басты цилиндр корпусы;19 – шыарушы клапан; 20 – енгізгіш клапан.
Педальды басан кезде поршендер алмасып манжетен бірге оа арай ауысады 15. Сйы тежегішті аз блігі жабы шыарушы клапан арылы 16 бшкеге арай ыысады, ал лкен блігі шыарушы клапанын ашып 19, манжет арасындаы уыстара келіп тседі 4. Жмыс цилиндрлеріні поршендерін жылжытады. Итергіштер арылы поршендер 3 тежгіш алыптарын брып, саылаудан кейін тежегіш барабандарына жанастырып жаындастырады. Бл кезде тежегіш сйытытарды ысымы барлы жмыс цилиндрлерінде біркелкі, ал берілген клемі алыптар мен барабан аралытарындаы саылаулара пропорционал болып келді. Белгілі боландай тежегіш сйытыты ысымы мен уаты жргізуші аяы кшімен шектеледі. Бл гидростатикалы тежегіш жетегіні басты кемшілігі.
Педальды шыл жіберу поршенні жылдам серіппе астына арай алмасуын туындатады 17. Осы кезде сол жа манжет арылы ауаны сорылануын болдырмас шін, поршенде аксиалды тесіктер болады, олар пластиналы кері клапандармен жабылады 14. Ол ашылады жне тежегіш сйытыы ткізгіш 13 жне аксиалды тесіктермен цилиндрден манжетті ыса отырып 15, поршен сті бетке келіп тседі, ал айта тежелу кезінде бакке компенсациялы тесіктер арылы аады 16.
Егер кез-келген цилиндрдегі тыындауыштар бзылып, арынды гидросызытар зілсе, бл кезде дгелекті тежегіш істен шыады. Бл бір контурлы тежегіш жетегіні екінші кемшілігі болып табылады.
шінші кемшілігі кптеген жадайда тжегіш жетектеріне тн сипат, сондытан дгелектерді блоктау кезінде пайда болып, айналуын тежегіш озалыстары мен жетектер арылы тотатады.
Дгелектерді блоктау кезінде автокліктерді тратылыы бзыып, жол-клік апаты туындайды, сіресе ртрлі жадайдаы атты жабын жолдарымен лкен жылдамдыпен келе жатан кезде апатты жадай орын алуы ммкін.
Жолмен жанасан максималды тежеу кші алыпты жктемелерге, ілінісу коэффициенттеріне тура пропорционал, сондытан озалыс режимдері мен жадайына байланысты ке аралытарда згереді. Мысалы, дгелектерді ылалды асфальтта ілінісу 1,5, ал ылалды ластануда ра пен таза тріне орай 3 есе кіші болады. Сонымен атар озалыс пен юза жылдамдыыны артуымен озалыстара арай ыысу кеміп отырады. Сондытан антиблоктаушы ондырыларды руда, тежегіш жетек рылымы крделі болады. бл ВАЗ жне КамАЗ кліктері жетектерінде шешімін тауып келеді.
Бір контурлы гидровакуумды тежегіш жетегі ГАЗ-52-04, ГАЗ-53-12 жне ГАЗ-66 автокліктерін жеіл басару мен гидровакуумды кшейткіштерді олдануды басаруды амтамасыз етеді. Дегенмен олара екінші жне шінші гидростатикалы тежегіш жетегіні кемшіліктеріне тн сипат.
Екі контурлы гидростатикалы тежегіш жетегі ЗАЗ-968М, ЛуАЗ-969М, УАЗ-3303 автокліктерінде бір уаыттаы барлы дгелек озалыстарын тежейді, біра оларды бліп труды жоймай, басаруды жеілдетпейді.. екі контурлы гидровакуумды тежегіш жтегі ВАЗ кліктерінде басаруды жеілдетіп, вакуумды кшейтіштермен бірге алдыы жне арты барабандардаы дискілерді істен шыуын тежеп, екі туелсіз арынды гидросызытармен жмыс цилиндрлеріне келген сйытыты амтиды. Тежегіш сйытытарыны ысымын амтиды.
Автокліктерді тежеу алдында карбюраторды дроссельді жапыштарды жабады. озалтыш цилиндрінде озалыстаы поршендер енгізгіш быр жетегіндегі ысты оспаны сорып алып шамамен 0,05 Мпа дейін ысытады. Бл ысуларды тежегіш жетектегі гидровакуумды немесе вакуумды кшейткіш ретінде олданады.
рылымды ерекшеліктер. ГАЗ-52-04, ГАЗ-53-12 жне ГАЗ-66 автокліктеріндегі тежегіш жетекті гидровакуумды кшейткіштері осылан корпустардан трады 1 (сур. 3.4.), сонымен атар 10 ,19 вакуумды камералар, басару клапаны, гидроцилиндр сйкес келеді.
Вакуумды камера екі алыптанан ыдысты-корпустан ралан 1, аралытарында екі амыт кмегімен диафрагмалар салынан 2, демек тарелкалар арылы осылып, 3 итергіш шайбаны 4 гидроцилиндр поршенімен осылады 16. Кері клапан арылы IV камераны аузы немі озалтыштаы шыарушы быр ткізгіштермен осылан, ал ІІІ камераны уысы басару клапанымен осылан. Екі уысы да герметикаланан.
Басты тежегіш цилиндрдегі арынды гидросызытардаы тежегіш сйытыты ысымына байланысты басару клапаны вакуумды камераны басарады. Ол ілеспелі дифрагмалы жне сріппелі поршеннен 11, ауа жне 8 вакуумды орта соташыты, серіппелі клапандардан ралан 7. Басару клапаныны диафрагмасы корпустар арасында 10 , 19 орналасып, поршенге бекітіліп 12, сріппемен тменге арай серпіліп 11вакуумды IV камера уысында артады.
Гидроцилиндр сйкесінше басты жне жмыс цилиндрлеріні арасындаы арынды гидросызытара осылан, сондытан басты тежегіш цилиндр мен вакуумды камераны параллель озалыса келтіреді. Тергіш 4 пен гидроцилиндр поршені зара 16 стерженмен осылан. Поршенні клдене ойытарына 16 еркін трде пластиналы П-тріздес итергіш орналасан, мнда кері шарикті клапан боладыпоршенні жоары сол жаында 16 итергіш 17 шайбалара бекітіліп 18 клапанды жабатын шыыы болып саналады 15. Баса осымшаларда клапана 15 итергіш 17 серін тигізбейді.
Сур. 3.4. ГАЗ-66 автоклігіндегі тежегіш жетегіні гидровакуумды кшейткіші:
а - ондыры; б – тежелу кезіндегі жмыс сызбасы; 1 – вакуумды камера корпусы; 2 - диафрагма; 3 – диафрагма трелкешесі; 4, 17 - итергіштер; 5, 7, 11 - серіппе; 6 – вакуумды клапан; 8 – уе клапаны; 9 –басару клапаныны апаы; 10 – басару клапаныны корпусы;
озалыстарды реттеуші гидровакуумды кшейткіштерді траты дайындыы атомосферадан вакуумды камераларды снімді трде ажыратуды амтамасыз етеді. I, II, III, IV уыстары зара олардан ауаны сорып, озалтыштаы быржетегінен шыарады. Мндай орында кшейткіш педальді жіберген кезде алады, демек кері клапан 15 итергіштермен ашыланда 17 болады. Арынды гидрожелідегі ысым минималды, сондытан басты тжегіш цилиндрдгі шыарушы клапан серіпелеріні ызметіне негізделген, яни серіппеі 11 поршень тменге арай орналасып, ауа клапаны 8 серіппе 7 серінен жабылады, осылайша вакуумды клапан 6 ашылып, зара уыстара I, II, III, IV.12 таралады, – ілеспелі поршень; 13 – айтадан ткізгіш клапан; 14 – манжет;15 – кері клапан; 16 – гидроцилиндр поршені; 18 – тіректі шайба;19 –гидроцилиндр корпусы; I, II – басару клапаны уысы;III, IV –вакуумды камера уысы.
Педальды шыл басан кезде итергішпен 4 диафрагмалар арылы 17ысымны серінен p1 тежегіш сйытыы оа арай орналасады, ал диафрагмалы басару клапаны бар поршень 12 жоары арай орын алады.. берілген тежегіш сйытыы жмыс цилиндрлеріні поршендерін кеейтіп отырады, ал олар тежегіш аптамаларын керіп, серіппе кедергісін бседетеді. алыптар тесілген кезде брылуа деген кедергі мен ысым p1 тежегіш сйытыында артады. Осы серлерден кейін поршень ысымы 12 жоары арай таралып, ІІ серіппені жинайды. Оны ершігі вакуумды клапана жинап 6, соташыы ауа клапанын ашады 8. Бл беткі абатты II , IV, I жн III абаттардан ажыратады, соысында атмосферамен сзгіден теді. Диафрагмалы ысымдарды трлі болуына байланысты диафрагма 2 иіледі, осы кезде серіппені ыса отырып 5, итергіштер арылы 4 тежегіш сйытыын басты цилиндрге береміз. Поршеньдерді 16 оа жне жоары ысыммен р2 жмыс цилиндрлерін жылжытып, алыптарды тежегіш барабандарына жанастырамыз. Жабы кері клапан 15 мен поршен манжеті 14 басару гидросызыы р1 ысыммен арынды гидросызытаы р2 ысымнан ажыратып трады.
Педальды бсуды тотату кезінде оа арай алмасан поршенні серінен р1 ысымны тмендеуіне келіп сотырады 16. Сондытан поршень 12 тменге арай сріппелермен 7 , 11 орналасып, жабы вакуумды клапан кезінде серіппе серінен ауа клапаны жабылмайды.
Ауа клапаны 8 жабы боландытан атомосфералы ауа ІІІ аузына келмейді, диафрагма 2 трлі ысымны серінен тотап итергіштер арылы 4 поршеньдегі 16 ысым айырмашылытарын сатайды р2 > р1.
Тотаан педаль кезінде барлы быржетегіндегі шыарындыларды сейілту артады, сонда басару клапаныны диафрагмасы поршненні 12 тменге арай орнын ауыстырып, вакуумды клапан 6 айта ашылып ауаны бір блігі III уысынан IV уыса келіп тседі, ал диафрагма 2 поршен орнын згеріссіз сатайды 16. Шыарушы быр жетегіні кемуінен IV уысындаы сиреу кері клапана серін тигізеді.
Педальды жіберген кезде тежегіш сйытыыны ысымы р1 тмендейді, ал поршень 12 мен серіппе 11 тменге орналасып, вакуумды клапан 6 толы ашылып, I, II, III, IV уыстарын зара осады. Диафрагма 2 серіппені серінен 5 жне ысымны жылдам тмендеуінен р2 тежегіш сйытытарын поршень 16 мен итергіш арылы сол жаа арай ыыстырады. Соы жрістерде итергіш 17 шайбаа бекіп, клапанды ашады, осылайша арынды гидросызыты басару орындалады.
Барабанды тежегіштерді жмыс цилиндрлері бір жне екі поршенді болады, кейде поршен орнын автоматты трде реттеп отырады.
здігінен басарылмайтын екі поршенді жмыс цилиндрі ГАЗ-53-12 автоклікті арты жне алдыы дгелектерде біркелкі болады. олар 3.3 суретте крсетілген, ал рылымы мен атаратын жмысы ертеректе арастырылан.
здігінен басарылмайтын бір поршенді жмыс цилиндрі УАЗ-3303, ГАЗ-66 автоклігіні алдыы дгелектерінде орнатылады. здігінен реттелетін екі поршенді жмыс цилиндрін жеіл автоклігіні арты дгелегіндегі тежеу озалыстары шін олданылады. здігінен ретке келу детте ималы серіппелі саианалар атарады, бл блік поршенні остік саылаулары мен кшейткеіштері бар баспаланан цилиндр аралытарында орналасады. Поршендегі тежегіш сйытыыны максималды ысымынан аспайды. Фрикционды поршен аптамалары тозан кезде тежегіш сйытыыны ысымы астында цилиндр саиналарын орналастырады, ал олар з кезегінде поршенні арта жрісін шектейді. ВАЗ автоклігіндегі жмыс цилиндрінде осы жрістерді реттеуге болады.
Тежегіш сйытыты апатты аралытарында орналасан белгі бергішті екі контурлы тежегіш жетекгі бар ГАЗ-3102 жне УАЗ-3303 кліктеріне олданады.
Корпустарды жонуда 2 (сур. 3.5, а) белгі бергіштер тыындаушы саиналармен ыса жне зын поршенде орнатылады 7. зын поршенде 6 жырашытар жасалан, демек ажыратыштарды итергіштері серінен 4 баылау шамдары шариктерге шыады 5.
Жмыс істейтін арынды гидросызыты тежегіштерде тежегіш сйытыыны алдыы жне арты дгелек ысымыдары поршенде 3 , 6 біркелкі, ал шариктер 5 жарышатара батады. Ал быр аландарындаы баылау шамы шірілген.
Арынды гидросызытарды біріндегі тежегіш сйытыыны тмен ысымы поршендерді шар жаа арай алмасуын туындатады 5, содан кейін жырашытара шыып, итергіштерді басып, баылау шамы жанады, осылайша жргізушіге тежегіш жетегіні істен шыаны туралы белгі береді.
Істен шыан тежегіш жйесі мен техникалы ызмет крсетуі 2 блімде арастырылан, ал гидрожетегі тменде сипатталан.
Гидравликалы тежегіш жетегіні сенімділігі е алдымен тежегіш сйытыыны сапасына байланысты, сіресе тазалыына атысты болма. Тежегіш сйытыыны мнайнімдерімен ластануы манжеттік сиректену мен резина бліктеріні ісінуіне келіп сотырады. Нтижесінде басты жне жмыс цилиндр поршендері шеді (ГАЗ-53-12 атвоклігінде). Механикалы оспалармен ластау жылдадатылан тозуды немесе озалыстаы блшектерді тежегіш сйытыта ілінісулерін туындатады.
Сур. 3.5. УАЗ-3303 автокліктегі басты тежегіш цилиндр (б) мен апатты жадай туралы белгі бергіш сызбасы:
1 - тыындауыштар; 2 - корпус; 3 -ыса поршень; 4 - ажыратыш; 5 - шарик;6 - зын поршень; 7 – тыындаушы саиналар; 8 - бактер; 9 - тірек;10 - серіппелер; 11, 17 - манжеттер; 12 – арты тежегіш жетегіндегі поршен;13 – тірек брандалары; 14 - стаыштар; 15 - брама;16 – алдыы тежегіштер жетегіні поршені.
Тежегіш суыны сулануы сіресе гигроскопиялытары (ГТЖ-22М жне "Нева"), айнау температурасын тмендетіп, тежегіш жетегіні тиімділігі кемиді, осы кезде жемірлену артып, озалыс блшектері ілінісіп тіреліп алады. Трлі маркалы тежегіш сйытытарыны араласуы (БСК, ГТЖ-22М, "Нева") болмауы ажет, йткені резиналы жне металл блшектерді жемірленіп, бзылуына келеді, осы кезде оспалар абаттасады.
Ауа аымдарыны аныуы мен ажыраулары сйытытарды сыпалануы мен тиімділігін кемітіп, тмендетеді, жрістерін кемітіп, педальды басылуын нашарлатады.
Сйкесінше автокліктерді техникалы ызмет крсетуінде бактегі тежегіш сйытыын ана емес, сондай-а тазалыында баылау ажет.
Ластанан ЗБСК жне Нева тежегіш сйытыын арнайы ыдыстара йып, жаады, ал ГТЖ-22М сйытыын 10 ... 15 сумен араластырады, шырлара йып, жерге кмеді.
Ластанан тежегіш сйытыын йып тастаан со тежегіш жетектері жнделеді. Тежегіш жетегоін арнайы табии спиртпен жуылып шайылады, таза тежегіш сйытыын айтадан яды. Аталмыш сйытыты дайындаушы зауыт сынады. Баса маркалы тежегіш сйытыын олдану гидрожетектен бас тартуды туындатады.
Тежегіш гидрожетегін айдау ауаны барлы тежегіш сйытытары аындарынан жою шін ажет, оларды ткізгіш клапандармен ткізеді 13 (сур. 3.5.). барлы жмыс цилиндрлерінде гидровакуумды кшейткіштер болады. айдауларды детте орлап орындайды, оны гидроагрегаттан бастайды, бл басты тежегіш цилиндрден алша орнатады.
ГАЗ-53-12 жне ГАЗ-66 кліктеріндегі айдауларды гидровакуумды кшейткіштерден бастайды. Ол шін ткізгіш клапандаы рехиналы алапашалары тазартылады, демек ша-тозанан тазартылып, резиналы шлангі кигізіліп, соы штарын млдір бутылкалармен жабдытайды. Жартысын тежегіш сйытытармен толтырады. Тежегіш педальдарын басан со шыарушы клапанды 1/2 ... 3/4 айналыма брады, ал педальды брып, шлангілерден кпіршіктерді шыу уаытын баылайды. Басты цилиндрге тежегіш сйытыын я отырып, ауа кпіршіктері аяталанша айдайды. Содан кейін тежегіш сйытыты рбір жмыс цилиндріндегі клапанмен айдап, кезкпен орындайды: арта, оа, алдыы, сола, арты сола.
Тежегіш педальіні еркін жрістері тежегіш механизмдерінде 8 ... 14 мм. Олара итергіштер мен басты тежегіш цилиндріндегі поршен арасындаы саылаулар сйкес келеді, лшемі 1,5 ... 2,5 мм. Дрыс реттелген жне толы айдалан кезде педальды басу жарты жріске дейін тмендейді.