Жараат кезіндегі алашы кмек

Жарааттар – бл адам лпалары мен органдарыны заымдануы, сырты себептерден ая-олды сынуы мен буынны шыуынан, жмса лпаны жаралануы мен дененi сыдырылуынан, органдарды заымдануынан жне кптеген баса жайттарды серiнен лпалар мен органдар ттастыы мен ызметiнi бзылуы.

Алашы кмек – зардап шеккен адамны жараатын асындырмай, оан ртрлi медициналы кмек шараларын дрыс крсетiп, оны мiрiн сатап алуа баытталан iс-рекет. Сондытан да жарааттанан адамны мiрi мен патологиялы процестердi одан ары салдары кбiнесе апат болан жердегi алашы кмектi крсетiлген уаыты мен оны сапасына тыыз байланысты.Ашы заымдалу, немесе жара, кiлегейлi абыша мен терi жамылысыны ттастыыны бзылуы — бл сырты жара, ал iшкi жара ан кетумен сипатталады (ккiрек, рса уысы, ми сауытында).Жараларды заымдануына жарааттаушы зат формасына, рал трлерiне арай бiрнеше трі бар.

Жарааттарды трлері:

1. Тері бтіндігіні бзылуы бойынша жарааттар блінеді: ашы жне жабы жарааттар. Ашы жараата лпа мен азаларды анатомиялы ттастыыны бзылуы жатады: жара, сыны, кйік, буынны таюы. Жабы жараата - теріні сыдырылуы, сіірді созылуы, блшы етті жаншылуы, ая - олды буыннан шыуы, сйекті жабы сынуы.

2. Жедел жне созылмалы жарааттар. Жедел дегеніміз аза лпасында бір стте атты сер ету нтижесінде пайда болан заымдану. Созылмалы дегеніміз аз кшті кп мрте жне траты серінен пайда болан заымдану.

3. Тікелей жне тікелей емес жарааттар. Тікелей жарааттар соы тиген жерде пайда болады. Тікелей емес жарааттар, азаны баса жерінде пайда болан жарааттар.

4. айтымды жне айтымсыз жарааттар.

Жараатты себебі - механикалы факторлар (соылу, ауыр салматы плитаны астында алу, биіктен лау).- химикалы факторлар (ышылдарды, улаыш заттарды сері).- физикалы факторлар (ысты, суы, ысым, электр тогыны, рентген, иондаушы сулелерді сері).- биологиялы факторлар (бактерияларды, вирустарды, баса макро жне микроазаларды сері)- психикалы факторлар (ору, ренжу, абыржу салдарынан).

Жарааттанушылыты трлері:

1) транспортты (автокліктік, темір, уе, су жол кліктік),

2) ндірістік (нерксіптік, ауылшаруашылы),

3) балалы,

4) трмысты,

5) спортты,

6) кшелік,

7) скерлік,

8) жасанды (суицидтік) жарааттанушылы.

Жергілікті белгілері: денені заымданан блігіні ауырсынуы, бозаруы, ісінуі, ан кетуі, ызметіні бзылуы.

Жалпы белгілер: ес-тсінен айырылуы, ыстыы ктерілуі, тамырды нашар соуы, артериалы ысымны тмендеуі, тыныс алуды, зат алмасуды бзылуы жне т.б.

Жарааттарды асынуы: жараатты шок, талысу; ансырау, ан кету; жара инфекциясы; мірге маызды мшелерді ызметіні (жрек, бйрек, кпе) бзылуы.сiресе ауыр заым аланда, о тигенде есiнен танады. Заымданан кезде миа келетiн ан крт азаятын болса да адам ес-тсiн бiлмей алады. Мндай жадайда естен тануды шок деп атайды.

Шокты трт дрежесi бар.

І дрежелi шок – орташа жараат алан кезде болады. Мндайда терi бозарады, кейде кгередi, блшы еттерi дiрiлдейдi. Тыныс алу минутына 90-100-ге ан ысымы сынап баанасынан 100/60 мм-ге дейiн тмендейдi.

ІІ дрежелi шок — ауыр жараат аланда пайда болады. Мндай жадайда шырышты абаты мен терi бзылады.Адам слесо жатады, айналасына кiл аудармайды, жай баяу сйлейдi. Тыныс алу минутына 30-а, тамырыны соуы 120-а дейiн жиiлейдi, ан ысымы, дене ызуы едуiр тмендейдi.

ІІІ дрежелi шок. Кп заым немесе кп жараат алан кезде пайда болады. Мндайда ауруды жалпы жадайы ауырлайды, терiсi бозарады, кгередi, есiнен танады, ойан сраа естiлер естiлмес жауап бередi. Тамыр соуы минутына 120-140-а жетедi, дене ызуы тмендейдi. ан ысымы 60-30 мм-ге дейiн тмендейдi.

ІV дрежелi шок кезiнде ауру есiнен танады, тамыр соуы бiлiнбейдi, ан ысымы те тмен болады, тыныс алуы сирек рi стрт болады.Денеден ан кп кетсе немесе аза салындаса, шаршап алса, тасымалдаанда осымша заым келтiрiп алса, тасымалдаанда клікпен селкiлдесе, ауруын басатын дрi берiлмесе, адам естен танады. Мны жараатты шок деп атайды.Мндай жадайда уелi алашы кмек крсетiп алу керек. ан аса, тез уаытта тотату керек. Егер кеуде жотасы iрейiп трса, ондай жадайда герметикалы таыш салады. Ал сйек сынса, сйек озалып кетпейтiндей етiп таады, заымданан болса, онда ысты кофе мен шай беру керек. Жараат ай жерде болса да, ол трi мен ауырлыына арай жана батады. Ауру атты болан сайын заым алан адамны хал-жадайы нашарлайды, ауруы асынады.

Зардап шегушiнi ауруын азайту шiн мына тсiлдер олданылады:

1. Зардап шегушiнi стiн жауып, салындап алмауын адаалау.

2. Сынанда иммобилизация жасау (жатау ою).

3. Зембiлге жатызу.

4. ра, сйы заттарды олдану (полиэтилен алтасына салынан мз, ар, мздай су) жйке жйелерiн механикалы тiтiркенуден орайды, iсiгiн жне жараатты абынуын азайтады.

5. Дрi-дрмектен амидопириндi 0,5 г., анальгиндi 0,5-1,0 г., ацетилсалицил ышылын 0,5-1,0 г млшерiнде олданан дрыс.

6. Тасымалдаанда ауруханаа кп селкiлдетпей, ыпты трде жеткiзген жн.

Кмек крсетушi адам жараатты трiн оны ауырлыын анытап, тыныс жолдары мен жрек ызметiнi бзыланын ескерiп жедел шара олдана бiлу ажет. Заымданан адам аны тотамай аып жатса, оны тотатып, жарасын таа бiлу, сынан жерiне жатауды дрыс ойып байлау, ауруды орнынан озаан кезде оны дрыс ктерiп, тасымалдай бiлу, зардап шегушiнi ауiптi айматан уаытында алып кету, стiндегi киiмiн дрыс шешiп, клiкке отырыза, жатыза бiлу, жрекке массаж жасау жне олдан дем алдыру сияты шараларды жзеге асыра бiлу р адамны мiндетi, рi парызы. Алашы кмектi крсеткен кезде жараа тиетiн нрселер – инфекция жтырмас шiн асептикалы таыш салады. йткенi, бл таыш жараны микробтардан орайды. Жараларды сумен жууа болмайды. Оны таар алдында айналасын иодпен немесе спиртпен тазартып срту керек. Содан со жараа зарарсыздандырылан таыш салады. олда бар болса дербес пакет салан дрыс. Таыш шiн мата мен дке олданылады. Бинт пен матадан таыш жасалады. Оны ылал жтыш асиетi жоары. ан тотатуа арналан дкелер антисептикалы заттармен байытылан, мндай дкелер анды 2-7 минут аралыында тотатады.

 

17.Есінен талу, жылу мен кн ткен жне улану кезіндегі алашы кмек

179. Есінен талу кезінде (басты айналуына, жректі айнуына, кпесі ысыланда, ауа жетпегенде, кзі арауытан кезде) есінен тану кезінде кенеттен мидан ан кететін боландытан зардап шегушіні басын денесіне араанда тмендеу ылып жатызады. Зардап шегушіні киімін шешіп, оан суы су ішкізіп, мсатыр спиртін иіскетеді. Басына суы жне мзды таыштар ойылмайды. Беті мен кеудесін суы сумен сулауа болады. Осы рекеттерді зардап шегуші есінен тананнан кейінде жасауа болады.

180. Жылу мен кн ткен кезде анны миа йылуы болады. Осыны нтижесінде зардап шегуші кенеттен лсіреуді, бас ауыруын сезеді, сып, оны дем алуы стірт болады. Мынадай кмек крсетіледі: зардап шегушіні сырта немесе ысты блмеден шыару не кнні кзінен клекеге, таза ауа жеткілікті трде кіретін салын блмеге апарылады. Оны басы денесінен биіктеу ылып жатызып, дем алуа кедергі келтіретін киімін шешіп, басына мз немесе салын таыш таып, кеудесін салын сумен сулап, мсатыр спирті иіскетіледі. Егер зардап шегуші есін жоалтпаан болса оан 15-20 тамшы шйіншпті тнбасын стаканны штен бір блігіне тамызып ішкізіледі.

181. Егер дем алуы тотаса немесе лсіз болса жне тамырыны соуы сезілмесе, дереу олмен дем алдыруды жне жрек сыртынан массаж жасауды бастап дрігер шаыртылады.

182. Газбен, сонымен атар иісті, ацетилен, табии газбен, жанармайды буымен жне сол сиятылармен улану кезінде бас ауыруы, «шекені соуы», «латы шулауы», жалпы лсіздік, бас айналу, жректі атты соуы, жректі айнуы мен су пайда болады. атты улану кезінде йышылды, кілсіздік, немрайдылы, ауыр улану кезінде – ретсіз озалысты озушылы, дем алуды болмауы немесе тотауы, кз арашытарыны лаюы орын алады.

183. Барлы уланан жадайда зардап шегушіні уланан айматан дереу ктеріп не ертіп шыарып, дем алуа кедергі жасайтын киімін аытып, таза ауаны кіруін амтамасыз етіп, оны жатызып, аяын ктерікіреп, стін жылыра жауып, мсатыр спирті иіскетіледі.

184. Ессіз жатан зардап шегушіні суы ммкін, сондытан оны басын бір жаына арай бру ажет.

185. Дем алу тотаан кезде дереу олмен дем алдыруды бастайды.