Сатандырышты балымалы ендірмелерін тандау

Сатандырыштар – бл электр тізбектерін токты асын жктемелерінен жне ыса тйыталу (.т.) токтарынан орауа арналан электр аппараттар. Сатандырышты негізгі элементтері оралатын тізбекпен бірізді осылатын балыыш ендірме жне доа сндіргіш рылы.

Сатандырыштара келесідей талаптар ойылады:

1) Сатандырышты уаыт-токты сипаттамасы оралып отыран нысанны уаыт-токты сипаттамасынан тменірек, біра оан ммкіндігінше жаыныра туге тиіс.

2) Сатандырышты Т кезінде, сіресе жартылай ткізгіш аспаптарды ораан кезде, іске осылу уаыты барынша аз болуа тиіс. Сатандырыштар ток шектеумен жмыс істеуге тиіс.

3) оралатын тізбектегі Т кезінде сатандырыштар оранысты селективтілігін амтамасыз етуге тиіс.

4) Сатандырышты сипаттамалары траты болуа, ал оларды параметрлеріні технологиялы шашырауы оранысты сенімділігін бзбауа тиіс.

5) ондырыларды арта тскен уатына байланысты, сатандырыштар жоары ажыратыш абілетке ие болуа тиіс.

6) Сатандырышты конструкциясы балыыш ендірме жанып кеткен кезде оны жылдам жне ыайлы алмастыру ммкіндігін амтамасыз етуге тиіс.
за жктеме кезінде балыыш ендірмені ызып кетуі. Сатандырышты негізгі сипаттамасы ендірмені балу уаытыны тіп жатан тока туелділігі болып келетін уаыт-токты сипаттама болып табылады. Жетілген ораныс болуы шін сатандырышты уаыт-токты сипаттамасыны (8.1 суреттегі 1 исы) барлы нктелерде оралып отыран тізбекті немесе нысанны сипаттамасынан (2 исы) сл тменірек жргені ажетті болады. Алайда, сатандырышты наты сипаттамасы (3 исы) 2 исыты кесіп теді. Осыны тсіндіре кетейік. Егер сатандырышты сипаттамасы 1 исыа сйкес келсе, онда сатандырыш ескіруге орай немесе озалтышты іске осан кезде жанып кететін болады. Тізбек жол берілмейтін асын жктемелер болмаан кезде ажыратылатын болады. Сондытан, ендірмені балу тогы жктемені номиналды тогынан кбірек етіп тадап алынады. Бл кезде2 жне 3 исытар иылысады.

лкен асын жктемелер облысында (Б облысы) сатандырыш нысанды орайды. А облысында сатандырыш нысанды орамайды. Шамалы асын жктемелер (1,5-2,0) Iном кезінде сатандырышты ызуы баяу жреді. Жылуды кпшілік блігі оршаан ортаа беріледі. Жылу беруді иын жадайлары балыыш ендірмені есептеуді иындатады. Осыны кезінде балыыш ендірме орныан температураа жеткеннен кейін жанып кететін ток шекаралы ток Iпогр деп аталады. Сатандырыш номиналды ток кезінде іске осылып кетпеуі шін, Iпогр> Iном болуы ажет. Екінші жаынан, жасыра орау шін, Iпогр мні ммкіндігіне арай номиналдыа жаыныра болуа тиіс. Шекаралыа жаын токтар кезінде балыыш ендірмені температурасы балу температурасына жаындауы керек. Токты суімен ендірмені балу уаытыны крт ысаруына ол жеткізу шін, екі баытты олданады: 1) балыыш ендірмеге арнайы пішін береді; 2) металлургиялы серді олданады.

Ендірмені айнымалы имадаы пластиналар трінде орындайды. Асын жктемелер мен .т. кезінде ызу мен жанып кету балыыш ендірмені кбірек кедергі беретін азайтылан ималарында жреді.

Металлургиялы сер кейбір оай балитын металдарды (алайы, орасын жне т.б.) балыан кйінде кейбір иын балитын металдарды (мыс, кміс жне т.б.) ерітуге абілетті екендігінен трады. Осылайша алынан ерітінді бастапы материалдара араанда згеше сипаттамалара (мысала, кбірек электр кедергіге жне балуды тмендеген температурасына) ие болады. Асын жктемелер кезінде жне ендірме балыан кезде бкіл ендірмені жалпы температурасы тмендеген кезде ендірмелерді балуын жылдамдату шін сымдара шаын алайы шариктер днекерленеді. Ендірме ызан кезде алдымен балуды тмен (232 °С) температурасына ие алайы балиды. алайыны сыммен тйіскен жерінде мысты еруі жне оны имасыны азаюы басталады. Бл осы нктеде кедергіні артуын жне шыындарды кбеюін тудырады. Процесс мыс сым алайы шарик орналасан нктеде балып кеткенше жаласады. Бл кезде пайда болан доа сымды бкіл зындыында балытады. алайы шарикті олдану ендірмені балуыны орташа температурасын 280 °С дейін тмендетеді, бл мысты балу температурасынан анарлым тменірек.

Сатандырыштар толтырыштарсыз жне толтырыштармен орындалады.

 

 

Электрлік тйіспелер (контактлер)

Кез-келген электр тізбегінрайтын элементтерді осылатын жері электрлік тоысу деп аталады. «Тоысу» сзі «жанасу», «жаындасу» деген маыналарды білдіреді. Электрлік жйеде ртрлі машиналарды блшектерін, ралдарын, желілерін осуда тоыстырыштарды кптеген саны олданылады. Сапалы тоысуларды болуына байланысты рал-жабдытар мен жйелердегі жмысты сенімділігі арта тседі.
Электрлік тоысуларды жіктеу.
Тоысуларды атаратын ызметі мен міндетіне байланысты екі топа блеміз, атап айтса тйыталатын жне тйыталмайтын тоысулар. Тйыталмайтын тоысулар з кезегінде озалмайтын жне озаламалы деп екіге блінеді. озалмайтын тйыталмайтын тоысуларда байланыс блшектеріні баса бліктерге ауысуы болмайды (мысалы, дгелектерді брандалы осылыстары), озалмалыда ыысулар мен тербелістер болып трады. Ажыратылатын осылыстар-озалмалы болып келеді.
Жанасан беттер жазыты, сызыты нктелі осылыстар болып блінеді. Жазыты осылыстар жанасанда жазы байланыс элементтерін алыптастырады (тегіс дгелектер жне т.б).
Сызыты осылыстара мысал ретінде параллельді осьтермен жанасан екі цилиндрді келтіруге болады, ал нктелікке екі сфералы беттерді айтамыз.
Электрлік байланыс осылыстарыны жмыс ерекшеліктері
Тжірбиелік трыда байланыс элеменеттеріні жанасуы белгілі бір аумата болады. Беткі байланыс элементтері иделады тегіс жазыты болмайды. Сондытан байланыс беттері жаындасанда алдын ала тбелері жанасып (нктелері), одан кейін ысымны артуына байланысты, байланыс материалдары деформацияланады, ал нктелер лкен аладара айналады. Байланыса берілген кш кп болса, онда беткі байланыстарды жанасуы тйісу орнында болатын белсенді электрлік кедергіден кіші болады (осылатын беттер арасында алмасу зонасында). Бл белсенді кедергіні алмасу деп атайды. Алмасу кедергісі-электрлік байланыс сапасыны негізгі лшемі болып табылады, байланыс осылыстарында жтылатын, жылуа айналып, осылыстарды ыздыратын энергия млшерін сипаттайды. Алмасу кедергісіне осылыс беттері мен жадайын деу дістері кшті серін тигізеді. Мысалы, аллюминийлік осылыстарда жылдам пайда болан тоты абытары алмасу кедергісін кшейтеді.
Байланыс сымдары арылы тетін ток ызады, демек бл кезде алмасан кедергіні болуынан жанасан беттерде жоары температура байалады. Байланыс бетері ыздырылан кезде материалды кедергісі артады, демек кедергілік алмасу орын алады.
Сонымен атар осылыстардаы температураны артуы беткі абаттардаы тотытарды пайда болуына себебін тигізеді, демек осы кезде алмасатын кедергілер дегейлері арта тседі. Температура артан кезде байланыс материалдары жмсарып, беткі жанасулар артады. Осыан орай аталмыш деріс кезінде осылыстар мен байланыстар бзылып, днекерлеу ажет болады. Соылары мысалы, тйыталатын байланыстар те ауіпті болып саналады, нтижесінде рал осы байланыстардан тізбекті ажырата алмайды. Осыан орай ртрлі типтегі осылыстар мен байланыстар шін белгілі бір шекті температура белгіленеді. ыздыруды тмендету шін байланыс металлдарыны салмаын кемітіп, жылуды жргізу кшейтіледі. Алмасан кедергілерді тмендету шін байланыс ысымын арттырып, ажетті материал мен тоысулар алынады. Мысалы, тйыталатын тоысулар ашы ауада жмыс жасауа арналан, сондытан ышылданбайтын материалдан жасау ажет, демек жемірленуге ттеп беретін, беткі абатты жауып тратын материалдан жасалады. Осындай материалдара кптеген жадайда кміс жатады. Мысты тйыталмайтын тоысулар шктіріледі (тереірек батырылан беттер ышылдануа жылдам шырамайды). Осы масатта осылыс беттерін вазелинмен майлап отыру ажет. Жемірленуден жасы орап, майлармен сылау саты шараларыны бірі болма. Бл майлы ажыратыштарда олданылады.