Е бірінші леін мен жарияладым

Ол кезде азіргі «Егемен азастан» газетінде деби ызметкер едім (1962 жыл). Есіктен кйі ашан, салпадау киінген, ескірген пиджакпен біреу кіріп келді. Танысты. Кейін білдім, ол сол шата «анау» жатан келген екен. Жеті-сегіз леін алып келіпті. Бас редактормен кеесіп алан со, Ілияс ааны леін е бірінші болып аа газетке жарияладым.

«аар» романы шыан со жазушы аамыз лпырып шыа келді. Романы кптеген тілге аударылды. Су жаа кйлек, ымбат кстм киді. Айтайын дегенім, Есенберлин сонда маан не шін рысты?! Мені ырыздар арасында достарым бар болатын. Сондаы достарымны бірі маан хабарласты да: «аар» смды роман екен, олымыз жетпей жр. Бір данасын бізге салып жіберсе, алысымыз шексіз», – деді. Кітапты мен беріп жіберсем, оны ырыздар з тіліне аударса керемет ой. Ілияс аамен кездесе алсам, матанып айтам ой. Есеп осындай. Обай алдым. «Кенесарыны басын алан кім? ырыздар! Бауырын лтірген кім? ырыздар!» – деп аарланып, рсып-рсып тастады. ырыздар аыр соында сол кітапты «пайдаланып» кетті.

Есенберлинге кп кмектескен Дінмхамед онаев еді. Ол тарихи кітаптарын за уаыт шыара алмай жрді. Ыайы келіп, онаева жолыан со кітаптары шетінен басылды.

зім «Жазушы» баспасында жиырма жылдай редактор болдым. олжазбаны неше атасын крдік. Жауапкершілігімдегі жмысты істедім. Бір жолы абдеш Жмаділов «Есенберлинні романдарыны кркем тстарын, стильдік олылытарын мен толытырдым» дегендей гіме айтыпты. Редактор боланы рас. Біра, жанаы пікірі «романды мен жазып шытым» дегендей сер алдырады екен…

«Мен ол кісімен жаын араласан жопын. Біра, мынаны айтып берейін», – деген Шрбану пкемізді гімесінен жазып аланымыз осы.

«Тарих шкерелеген бір лікті айта тірілтуді аншалыты ажеті болды?»

Сбит МАНОВ:

– Есенберлинні кітаптарын тез шыаратыны сонша, тіпті оып та лгере алмайсы. з басым олтабасын жазып, сыйлаан кітаптарды брін оып жрмін. Есенберлин маан кітабын сыйлаан емес. «Хан Кенені» орыс тілінде оып шытым. Кітап біршама жаман жазылмаан. Кенесары –

бкілодаты масштабта шкереленген адам. Ол туралы аулы осы уаыта дейін бар кшін лі жойан жо. Осыдан кейін мндай кітапты алай жары кргеніне айран аламын. Тарихта екі Кенесары болан жо, біреу-а болан. Ендеше, азастан КОК бл кітапты шыуына неге рсат берді? Кенесарыны іс-рекетіне кзарас, атынас біреу-а болуы керек. Оны іс-рекеті Россияа жат, арсы жргізілді. Ал, бізді Орталы Комитетті олдауымен осындай адам туралы кітап шыып отыр. Жрт жабылып осы кітапты оып жатыр. Біраз адамдар, студенттер лтшылды рандар ктеріп жр. Біз хандарды матауа неге жол беріп отырмыз? рине, ескіні жазуа мен арсы емеспін, біра ханды рылысты мадатауды аншалы ажеті бар еді? Халытарды арасын ашып, араздастыран, тарих шкерелеген осы бір лікті айта тірілтуді аншалы ажеті болды? Бл кітап жастара керісінше сер етіп, лтшылды сезімін ршіте тседі. Жазушыны жалпы тариха кзарасы тзу емес. Ал, бл жасылыа келмейді, зиянын тигізеді. Сіз – инженерсіз. Тарихтан грі зііз жасы білетін ндірісті жазбайсыз ба? Ханны сізге керегі не?

«Мен бан атты ренжідім»

абитМСІРЕПОВ:

– Ілияс Есенберлинні кітабы туралы ртрлі пікір, талас туып жатыр. Бл дебиетімізді бгінгі мселелері жнінде гіме озауа жасы себеп еді. Осы трыдан келіп дебиеттегі андай былысты олдап, андай кемшіліктерден арылу керек екенін айтып, азіргі жадайа баа беруге болатын еді ой. Біра, біз соан бара алмады. Жрт оны орнына дау-жанжал, сенсация ктіп, рекпіп, дрліге жнелді. Мен мны «саяси мещанды» деп айтар едім. Ода бл талылауды мені келісімімсіз белгіледі. Ода арнайы тізім рып, з адамдарын ана жинады. Бл – жабайылы дер едім. Кні брын белгілеген 40-50 шаты адам ана жиналан. Мен бан атты ренжідім. Осылай істеуге бола ма? Бл талылауды йымдастырушы – Есенберлинні зі. Кітапта кемшілік жо емес, бар. Тарихи деректерді пайдалануды айыбы жо. лі пісуі жетпеген шала материал наыз шебер суретшіні олына тисе, рухани дниеге айналары даусыз. Кітапта осы жаы жетіспей жатан сияты…

«Есенберлин белгілі, беделді жазушы емес»

ХамзаЕСЕНЖАНОВ:

– Одаты екінші басшысы беделді, белгілі жазушы болуы керек. Есенберлин ондай жазушы емес. з кітабын тезірек ткізіп, бастырып жіберуге абілеті мол.

Одаты азіргі жадайы брімізді де толандырып отыр. Жазушылар йымына басшылы сапалы, дрыс жргізілмей келеді. Есенберлин

зін-зі сыйлыа сынады. Ал, біз оны неге білмейміз? Осыны брі нсіз, жасырын жасалады. Оны соы романын матай алмаймын. Мен Мсіреповті пікіріне осыламын. Арнайы комиссия руды ажеті жо еді. Талылауды еркін ткізу керек еді.

Одатаы бар гіме азір тек жзге блуді тірегінде рбіп жатыр. сіресе, Есенберлинні романынан кейін осы ауру асынып кетті… Бекежан Тілегеновты «Тйы мірді пиясы» кітабынан.

«Жан сырым» кітабындаы Павел Косенконы естелігінен: