Практикалы саба.
Саба таырыбыЕтістік.
Саба жоспары:
| Етістік. Етістік сз табыны аза тіл білімінде зерттелу жайы. Негізгі тбір етістіктер, туынды тбір етістіктер. Дара, крделі етістіктер. Негізгі жне кмекші етістіктер. Етістікті лексика-грамматикалы жне грамматикалы категориялары. Салттылы жне сабатылы категориясы. Етіс трлері, ол жніндегі зерттеу мен оулытардаы ой-пікірлер. здік етіс, жасалуы, жрнатары. Ырысыз етіс, маынасы, жасалуы, жрнатары. Оны баса тлалармен састыы жне айырмашылыы. Орта етіс, маынасы, жасалуы, жрнатары. Оны баса сас тлалардан ажырату. Етістік жрнатарды бір сзде абаттаса олданылу ерекшелігі. Етістікті болымды-болымсыз категориясы. Есімше, ксемше, тйы етістік тлаларыны етістікті грамматикалы категориялары ішіндегі орны. Модальды категория, модальдылы жніндегі кзарастар, пікірлер. Модаль сздер. |
Модаль сздерді лексика-грамматикалы ерекшеліктері. Модаль сздерді алыптасу кздері. Модаль сздерді семантикалы сипаты. Модаль сздерді олданылу ерекшеліктері.
Баылау сратары:
1. Етістікті тбір тласы дегеніміз не?
2. Бол, ет, ыл кмекші етістіктерді атаратын ызметі андай?
3. Етістікті аналитикалы форманты дегеніміз не?
4. Аналитикалы форманттарды жасалу жолдары андай?
5. Сабаты жне салт етістіктерді бір-бірінен айырмашылыы неде?
6. Етіс категориясы дегеніміз не?
7. Есімшені есімдерге жне етістікке жаын белгілері мен згешелігі неде?
8. Ксемшені жасалу жолы мен сйлемдегі ызметі андай?
9. Тйы етістік дегеніміз не?
10. Етістікті таза грамматикалы категориясына не жатады? Толы анытамасын крсетііз.
ГЛОССАРИЙ
Етістікті тбір тласы имылды, іс-рекетті, процесті т.б. білдіреді жне етістікті жеке сз табы ретіндегі жеке трандаы семантикалы белгісі, негізгі жалпы гармматикалы маынасы, ал бйры райды екінші жаы сол етістікті сйлеу процесінде баса сздермен арым-атынаса тсуді нтижесінде пайда болатын, граматикалы нлдік форма арылы крінетін трлену маынасы.
Етістікті аналитикалы формант -осымша мен кмекші етістіктен тратын, белгілі бір категорияны маынасын білдіретін бірттас крделі морфологиялы крсеткіш.
Етіс категориясытілді грамматикалы жйесінде орын алатын имыл, іс-рекетті, субъекті мен объекті арасындаы р трлі атынасын білдіретін, белгілі осымшалар жйесі арылы жасалатын етістікті лексика-гармматикалы категорияларыны бірі.
Есімшені етістікке тн басты белгісі – имыл-озалыса байланысты маынадан алыстамайды.
Ксемшетлалы жаынан да, маыналы жаынан да тиянасыз болатындытан, ыса айырылып, зінен кейін тиянатаушы етістікті ажет етіп трады да, кем дегенде екі сыардан ралып, жаа маына тзетін крделі етістіктерді кптеген трін жсауа негіз болатын категория.
Тйы етістікетістікті маына жаынан да, трлену жйесімен де ерешеленетін функциялы форманы бір трі.
Тапсырмалар:
1.«Абай жолы» романыны бірінші блімі бойынша етістікті лексикаграмматикалы категориясына мысалдар теріп, кестеде ажыратып крсетеіз.
2.Тменде берілген сйлемдерден есімше, ксемше формалы етістіктерді тауып, оларды жасалу жолдарын тсіндірііз.
Ккшені клеміндегі слу жерден оны араламааны болан жо. (С.М.). Ккшені анасындай саынатын еді.(С.М.). айт, шыраым, ауыла ренжіткенімні алдыарты осы болар... –Тартыдар олдарыды – деді Бркітбай, айнала адырая арап, сендерсіз мені зім де жететінмін. Жн бергенде талай иын жерден аралан кісіні атап, алып шыатынмын. Ботакз араларына келгенге шейін, оларды кпшілігі ала ішінде жнін тауып жре алмайтын да еді.(С.М.),
3.Етістікті рай категориясына Абайды арасзінен мысалдар теріп, жасалу жолдарын крсетііз.
4.Толы морфологиялы талдау жасаыз
Жман йі ескі детінше кшіп, ескі детінше онып, ескі детінше бігер еді. Бар бігерлікті айыпкері Жман байды зі болса да, таы сол ескі дет бойынша, бар салма Кпей бйбішеге тсіп жатыр...
йге кіре бере ара саба жарылып кетті...
Жман отыратын жерге бір оя кез келіпті...
Адалбаан уыты ырына дрыс бекітілмегендіктен, Жмана арай лап, бір ашасы шекесін тырнап кетті. Осыны брі аз болып отырандай, жиенімсіп, еркінсіп, ылжатап Сейіт келе алыпты.
Бгін бл йді жылышыларына да бірдеме болан сияты. Іір тсе алып еді, ры стіне ры жаудырып жылыны лдеайда уып бара жатандары естіледі.
Осыны айсысына бастап бйбішеге байланысарын біле алмай отыранда, Жманны олына Кпей бйбішені зі келіп ілінді, апысыз ілінді... (.М.).
Блиц тест