Студентті белсенділігіне жадай жасау
Оыту мазмны
ашытытан оыту жйесі, ралдары, дістері, оытуды йымдастыру
Жеке жмыс
Студентті з жауабын баалауы
Топпен жмыс
йымдастыру-ды тадау
Формасы
Клемі
й жмысын тадау
Оу материалы-ны крделілігін тадау
иынды дегейі
Жмсалатын уаыт
Сурет 1 – Жеке тлаа баытталан ашытытан оытуды моделі
саралауды амтамасыз ету, оу іс-рекетіні берік мотивациясын алыптастыруды анытайтын барлы факторлар, яни
жеке тлаа баытталан тсіл негізінде ашытытан оытуда ксіби іс-рекетті толыанды іске асыруа баытталан педагогикалы жне апаратты-коммуникациялы технологияны ылыми негізделген интеграциялауды амтамасыз ету;
ызметтік ммкіндіктерін кеейту масатында ашытытан оытуды аспапты ралдарын интеграциялап олдану;
ашытытан оыту курстарыны мазмнын алыптастыруда, ашытытан оытуды басаруда, ашытытан оыту ралдарын жасауда апаратты интеграциялауды жзеге асыру;
ашытытан оытуды жобалау мен жргізу барысында информатика- математикалы дістерді орынды олданып, пнні ерекшеліктері мен телекоммуникацияларды ерекшеліктерін ескеру арастырылан.
ашытытан оыту дістемесіні болашатаы дамуын ескеретін ашытытан оытуды А.А.Андреев жне т.б. сынан интерактивтілік станымы, бастапы білім станымы, даралау станымы, идентификация станымы, оытуды регламенттеу станымы, жаа апаратты технология ралдарын педагогикалы орынды олдану станымы, оытуды ашытыын жне икемділігі станымдары мен атар, жмыста сынылан ашытытан оыту жйесін педагогикалы жобалауды басымдылы станымы, ашытытан оытуды динамикалы станымы, ашытытан оытуды мобильдік станымы, ашытытан оытуды апаратты-коммуникациялы технологиясыны оытушыны олданып отыран педагогикалы технологиясына сйкестік станымы, ашытытан оыту жйесінде апаратты ауіпсіздігін амтамасыз ету станымы, ашытытан оыту мазмныны модульдік станымы, ашытытан оытуа ол жетерлік станымдары ашытытан оытуды негізін рады.
Оу апаратыны клеміне байланысты, білімді абылдап, ынуды дидактикалы жне психологиялы шарттарын анааттандыру жне таы баса ашытытан оытуды мселелерін шешуде ашытытан оытуды арнайы прициптері мен педагогиканы жалпы принциптерін негізге аланда ана толыанды жзеге асады. Сонымен бірге бкіл ашытытан оыту жйесін модельдеу негізіне де арастырлыан дидакатикалы принциптер алыну ажет.
Е.С.Полат «ашытытан оытуды педагогикалы технологиялары – тадап алынан оыту тжырымдамасына сйкес ашытытан оу-трбиелік дерісті жзеге асыруды амтамасыз ететін оыту дістері мен тсілдері жиынтыы» - деп тжырымдайды.
А.М.Пышкало анытаан «дістемелік жйе» ымы зара байланысты бес компоненттен, яни оыту масаты, оыту мазмны, оыту дістері, оыту ралдары мен йымдастыру формаларынан трады.
Білім беруді пндік мазмнын руды теориялы тсілдері ртрлі болады. Эмпирикалы тсіл негізінде білім беру мазмныны рылымы, е алдымен салауатты ой логикасына жне берілген материалды енгізу масаттылыына негізделеді. Білім беруді апараттандыру ралдарыны ашытытан оытуды йымдастыруда олдану, жаа педагогикалы технологияларды ескеріп, сондай-а, ыса мерзімде динамикалы згеріп отыратын желілік оытуды жобалап, йымдастыруда эмпирикалы дістерді олдану жеткіліксіз болып табылады.Сол себепті, ашытытан оытуды инновациялы баытта даму тенденциясына сйкес ашытытан оытуды йымдастыруда дл математикалы дістер мен дидактикалы бірліктерді логикалы талдау дістері сияты информатика-математикалы дістерді олдану керек.
Сонымен атар, білім беру саласында телекоммуникациялы инфрарылымды дамытуды бір мселесі – ашытытан оытуды жргізуді апаратты жйесін жасау болатындытан, интерактивтік, сенсорлы рылыларды жне компьютерлік желілерді ендіруде алдымен компьютерлік жйені жобалауды сапасын арттыратын жне жобалау уаытын ысартатын талдау мен синтездеуді инженерлік дістерін, іргелі теориясын оза дамытумен атар жргізу ажет.
А.В.Анисимов, Е.Дейкстра, А.П.Завада, В.Н.Касьянов, П.Холл, В.В.Гриншкун жне т.б. алымдарды ебектерінде аныталан философиялы, психологиялы-педагогикалы жне информатика-математикалы зерттеу нтижелері оу материалыны иерархиялы рылымдылыын, веб-баытталан оу жйелеріндегі жылжымалыты, динамикалы оу апаратыны модульдігін крсетті. Осыан орай, ашытытан оыту пндері мен ашытытан оытуды ерекшеліктерін ескере отырып, желілік оу материалын іріктеу мен тадауды, рылымдауды дстрлі информатика-математикалы дістерімен атар, азіргі модульдік ойлау теориясы негізінде оу апаратты массивін веб-желіде паттерндік желі трінде беру орынды болады. Себебі, осы трыда берілетін апарат оылатын пнні ойдаы бейнесін алыптастыруа ммкіндік беріп, ойлауды модульдігін ескереді.
Сондытан оу материалын іріктеуде наты, дл дістер олданып жне апаратты жне математикалы модельдерді пайдалану ажеттігі апараттандыру арынына сйкес, сапалы ашытытан оу курстарын руды талап етілуінен туындап отыр жне ашытытан оытуды дамытуды бір тенденциясы болып табылады. Осыан байланысты жмыста ашытытан оытуды оу дістемелік амтамасын жасауда біратар информатика-математикалы дістер арастырылан. Атап айтанда, оыту мазмнын руды реккуренттік алгоритмі, ашытытан оу мазмнын растыруды топологиялы срыптауы жне оытуды йымдастыруда паттерндік желілерді олдану сынылады.
Жмысты «ашытытан оытуды педагогикалы жне апаратты-коммуникациялы технологиялары» атты 2.3 тармаында ашытытан оытуды дістемелік ерекшеліктерін арастыра отырып, жеке тлаа баытталан оытуа келетін оытуды жоары дегейде даралануы ажеттігі арастырылады.
ашытытан оытуды дістері, ралдары жне формалары апаратты- коммуникациялы технологияларды олдану негізінде оытуды амтамасыз ететін оу дерісін басару ралдары мен дістерімен бірге ашытытан оыту технологияларын береді.
ашытытан оыту технологиясыны раушы бліктерін арастырайы. И.Я.Лернерді тжырымдауы бойынша оытуды апаратты-рецептивті; репродуктивті; мселе туындату; эвристикалы; зерттеу дістері бар. Ал, ашытытан оыту технологиясын пайдалану арылы оыту келесі трлерге блінеді: бетпе-бет оыту (Face-to-Face); аралас оыту (Blended learning); компьютерлік желілердегі жедел олжетімді оыту (On-line); мастер класс (кеес беруші басшылыыны ол астында здігінен білім алу) (Workshops); дрежеге ие болу шін университеттік курстар (Degree courses); орта білім алу шін лкендер шін сырттай оыту (Adult upper-secondary school).
ашытытан оытуда жалпы дидактикалы дістер наты апаратты- коммуникациялы оыту мазмнын, сабатар трін, оыту ралдарын жне т.б. зіндік дидактикалы оыту жйесін пайдалану арылы жзеге асырылады.
Оытуды тиімділігін арттыру масатымен белсенді оытуды келесі дістері олданылады: наты жадайларды талдау (кейс-кезе), мселелік жадайларды шешу; психологиялы тестілеу жне тренингтер; топты пікірталастар; сауалнама жне схбат алу; іскерлік ойындар, компьютерді пайдалану; білімді баылау жне зін-зі баылау; бір-бірін оыту; крнекілікті олдану; оу материалыны мселелік мазмндамасы.
ашытытан бірлесіп оыту технологиясы (collaborative learning), кооперативті оыту технологиясы (cooperative learring), мселелік оыту технологиясы, модульді оыту технологиясы, оытуды ойын технологияларын олдану жмыста сынылан. Осы технологиялара сйкес оыту дістеріні артышылытары мен кемшіліктері арастырылан.
Жмысты «ашытытан оытуды тиімділігін баалау жне лшеу дістемесі» атты 2.4 тармаында ашытытан оытуды жне білім алушыларды трбиелеуді е тиімді технологиялары мен дістерін ру жне пайдалануа байланысты «тиімділік» ымы арастырылан.
Тиімділік (Е) – алынан пайдалы нтижені (R) осы нтижелерге жету шін кеткен шыындара (М) атынасы ретінде арастырылатыны белгілі (1):
Е= R/M, (1)
Мндаы R – оыту дерістеріні нтижелілігі, білім сапасы, оыту ортасыны олайлылыы, М – оыту дістеріні кемшілігі, оыту ортасыны олайсыздыы, уаытша шыындар.
ашытытан оытуда білім беру тиімділігі педагогикалы, экономикалы жне леуметтік аспектілеріне ие. Бізді зерттеуімізде ашытытан оыту тиімділігі оыту жне трбиелеу теориясы мен дістемесі трысынан арастырылады. Осы трыда оыту тиімділігін санды анытауды сауалнама тріндегі сараптамалы баалау дістері, білімді мегеру кезінде студенттерді лгерім динамикасын эксперименттік анытау, атысушылармен жеке, сондай-а топты гімелесу, мліметтерді компьютерлік жинатау, талдау, статистикалы дістер олданылып, ашытытан оытуды жйе ретінде баалау ажеттігі ескерілді.
Педагогикалы тиімділікті дегейін анытау масатында Е.С.Полат сынан студенттер шін педагогикалы тиімділік крсеткіштері, яни оыту дегейі, трбиелеу жне интелектуалды даму, білім алушыларды оу уаытыны шыыны, жмыса абілеттілігіні мотивациялы жне оу іс-рекетіні крсеткіштері, оытушылар шін педагогикалы тиімділік крсеткіштері педагогикалы технологияларды, оыту ралдарын тиімді пайдалану, оу апаратын беруге кеткен уаыт шыыныны крсеткіштері, оытушыны жмыса абілеттілігін анытайтын крсеткіштер олданылды.
Педагогикалы энциклопедия «білім сапасы» ымын білім беру мазмныны элементтерімен жне мегеру дегейімен білім трлерін ара атынасын белгілеуді арастырады. Білім сапасы келесі сипаттамалара ие: толыты, тередік, жйелілік, реттілік, жылдамды, икемділік, жинатылы. Бл сипаттамалар студенттер ие болатын білім сапасын баалау критерийі ретінде арастырылады.
Жмысты «ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылыын алыптастыруды теориялы негіздері» деп аталатын шінші бліміні «ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылыы ымы» атты 3.1 тармаында ксіби-педагогикалы зырлылыты мндерін (Н.С.Розов, Е.А.Климов, Н.В.Кузьмина жне т.б.), ксіби-педагогикалы зырлылыты жеке компонентерін алыптастыру ралдарын зерттеу (Г.Я.Буш жне т.б.), маман тласыны осы асиеттерін алыптастыруда жеке оу пндеріні ммкіндіктерін (Ю.К.Бабанский, Н.А.Дмитриева жне т.б.), сондай-а, алымдар ксіби-педагогикалы зырлылыты жеке рамдас компоненттерін алыптастыратын педагогикалы дерістерді зерттеу, бл дерістер бір бірінен блек арастырылан (Е.А.Климов, А.А.Вербицкий, Н.А.Борисов жне т.б.) зерттеуге байланысты ебектер арастырылды. Нтижесінде ашытытан оыту бойынша оытушыны ксіби зырлылыыны негізі кілттік, жалпы ксіби жне арнайы АКТ-зырлылы жйесіні толытырушысы оыту дерісінде алыптасан жне ксіби-педагогикалы іс-рекетті барысында дамитын интегративті сапа болып табылатын, ашытытан оытуда ксіби іс-рекетін тиімді жзеге асыруды амтамасыз ететін ксіби мнді асиеттерді жиынтыы болып табылатыны аныталды.
Жмысты «ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылыыны мні, рылымы жне мазмны» атты 3.2 тармаында мн – материалды жйені даму тенденцияларын жне негізгі белгілерін анытайтын тере байланыс, арым-атынас жне ішкі задарды жиынтыы ретінде арастырылып, «ксіби зырлылы» мні оны іс-рекеттері арылы жзеге асырылатынын крсетілді.
Ксіби-педагогикалы зырлылыты мотивациялы-нды, когнитивті, коммуникативті жне рефлексивті компоненттерді бірлігі ретінде арастырамыз.
Мотивациялы компонентті дамуы апаратты-коммуникативтік, іс-рекеттік-регулятивті жне алыптастырушы-дамытушы іс-рекеттерді жзеге асыруа, когнитивті компонентті дамуы аналитикалы-конструктивті іс-рекеттерін жзеге асыруа, коммуникативті компонентті алыптастыру ксіби-педагогикалы зырлылыты барлы іс-рекетін тжірибеде жзеге асыруа кмектеседі, рефлексивті компонентті дамуы алыптастырушы-дамытушы жне сатандыру-трбиелеу іс-рекеттерін жзеге асыруа баытталан.
рбір компонентті пайда болуы оны сипаттамаларыны жне асиеттеріні толы жйені бір блігі ретінде алыптасуымен байланысты. Сол себепті, ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылыын алыптастыруды дістемелік жйесі бір жаынан апаратты технология дамуына байланысты згерістеріне инвариантты, екінші жаынан олардан алда жретін болу ажет. Сондытан, оытушыларды зырлылыын арттыруа ерекше назар аудару керек, оытушылар оытуа инновациялы ендірулерге дайын болу ажет.
Жмысты «ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылыын алыптастыру дерісіні ерекшеліктері» атты 3.3 тармаында ашытытан оытуды интерактивті жне коммуникативті ерекшеліктері арастырылан.
ашытытан оыту жйесі ызметкерлерін дайындау туралы В.Копеланд, К.Зейчнер, Д. Листон ебектері негізінде ашытытан оытудаы рефлексияны ртрлі дегейлері келесідей бліп крсетілген: техникалы дегей (белгілі бір масаттара алай жету керектігі), интерактивтік ымына сйкес тжірибелік дегей; сын дегейі (институционалды контекст, мораль, этика). Рефлексияны тжірибелік амалдарыны ішінде журналды жргізу; метафораларды пайдалану; «рекеттегі зерттеу» амалдары бліп арастырылды.
Жмысты «Жоары оу орындарында ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылытарын алыптастыруды дістемесі» атты тртінші бліміні «Жоары оу орындарында ашытытан оытуа оытушыларды даярлауды жне айта даярлауды рылымы мен мазмныны негіздемесі» атты 4.1 тармаында білім беру нарыында бсекелестікке абілетті болу шін жоары оу орындарына профессор-оытушылар рамыны барлы буындарында біліктілікті арттыруа баса назар аудару ажеттігі крсетілген. Классикалы жоары оу орныны профессор-оытушылар рамыны тата алдындаы немесе кафедрадаы дстрлі оытуа инновациялы жаалытарды енгізуге кп жадайда дайын еместігі келтірілген.
Оытушыларды ашытытан оытуды педагогикалы жне апаратты-коммуникациялы технологияларына оыту масаты - оу дерісіне тн барлы компоненттерді бейнелейтін (оытуды масаты, мазмны, йымдастыру формалары жне апаратты-коммуникациялы технологияларыны ралдарымен, соны ішінде Интернет-технологиямен оыту дістері мен ралдары) оытушы мен студентті арасындаы араашытыта зара рекеттесуіне негізделген оыту жйесі жмысына дайынды, оу дерісін йымдастыруды негізгі станымдарына жне ашытытан оыту жйесі жмысыны негізгі тсілдеріне мамандарды оыту болып табылады.
ашытытан оытуды педагогикалы жне апаратты-коммуникациялы технологияларына оыту бойынша біліктілікті арттыру курсы тыдаушыларында келесі апаратты-педагогикалы зырлылытарды алыптастыруа баытталды:
ашытытан оыту сабаын, курсын жне т.б. діснамалы жобалауды зырлылытары;
ашытытан оыту, баылау дерісінде электронды оу-дістемелік кешенді (ЭОК) зірлеу, енгізу жне олдану зырлылытары;
оу орнында дістемелік жмысты сйемелдеу ралдары мен жйелерін жобалау зырлылытары;
біріккен, топты ксіби іс-рекетті йымдастыру зырлылытары;
педагогикалы баылауды ртрлі трлерін йымдастыру зырлылытары;
баылау материалдарыны сапасын баалау, бадарламалы амтамасыз етуді тадау жне баылауды жргізу технологиялары зырлылытары;
сондай-а, коммуникативті жне коммуникациялы зырлылытар:
ашытытан оытуды педагогикалы технологияларын тжірибелік мегеру (вебинарларды, ситуативтік талдауды, жобалау іс-рекетін, рлдік жне іскерлік ойындарды жне т.б. жргізу);
білімдік-йымдастырушылы іс-рекет саласындаы зырлылытар, оны ішінде оу жадайын талдай білу іскерлігі, ашытытан жмыс істейтін оытушылар мен студенттерді зара атынастарында норма мен этиканы білу, зіні ксіби ммкіндіктерін баалау, зін-зі йымдастыру дадылары зырлылытары;
апаратты ртрлі кздерінен білімді алу тсілдерін (оытуды техникалы ралдарын, ашытытан оыту бадарламаларын) мегеуге негізделген зіндік танымды іс-рекеті саласындаы зырлылытары.
ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылытарын алыптастыруды дістемелік жйесіні моделі 2 суретте берілген. Берілген модель ашытытан оыту бойынша оытушыларды даярлауды рылымы мен мазмнын анытайды.
| Жоары оу орнында оытушыларды ксіби зырлылыын алыптастыруды дістемелік жйесі | ^ Масатты компонент | ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылыын алыптастыру |
| Мазмнды-технологиялы компонент |
| |
| Баылаушы- коррекциялы компонент |
|
Сурет 2 – ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылыын алыптастыруды дістемелік жйесіні моделі
Модельге сйкес оытушыларды біліктілігін арттыру курсыны рылымы жне мазмны тмендегідей аныталады:
Ашы білім беру жйесіне кіріспе. ашытытан оытуды дидактикалы жне йымдастырушылы модельдері. ашытытан оытуды педагогикалы технологиялары.
ашытытан оытуды АКТ. ашытытан оыту жйесінде (ОЖ) ашытытан оыту технологиясыны тезаурусы. Оу дерісі барысында ОЖ ызмет етуі, кріну аймаы жне пайдаланушылар рлі. ОЖ сервері, клиенттік компьютер. ОЖ компоненттері.
ашытытан оыту жйесіні ызметтік ммкіндіктерін оып-йрену.
ашытытан оытуды йымдастыруды рылымды-мазмнды моделі. Пнні электронды оу-дістемелік кешені рамыны нормалы талаптары.
ртрлі пндер бойынша электронды оу-дістемелік кешендерді даярлау.
ашытытан оу курсын жоспарлау. Дріс оушы, тьютор, кімшілікті міндеттері.
«Тесттер дизайнері»-нде ртипті тесттік тапсырмаларды зірлеу.
Форумда, чатта жне бейне-конференц-байланыс арылы алашы электронды семинарлар.
Вебинарларды, ситуативтік талдауларды, жобалы іс-рекеттерді, рлдік жне іскерлік ойындарын интерактивті жабдытарды кмегімен жргізу.
ОЖ-інде электронды жаттар жне есептер.
«Курстар дизайнері»-нде электронды оу-дістемелік ралын зірлеу.
Электронды оу-дістемелік ралын Интернетте жариялау.
Жарияланан электронды оу-дістемелік кешендерді коммуникативті жне дидактикалы асиеттерін баалау.
ашытытан оыту абышаларыны салыстырмалы сипаттамасы.
Жмысты «ашытытан оытуды ксіби баытталан апаратты-білім беру ортасын алыптастыру» атты 4.2 тармаында апаратты-білім беру орталарыны ммкіндіктерін талдау барысында нтижелі виртуалды оыту шін икемділік, масштабтылы жне оытуды ашытылыы сияты біратар талаптарды орындау ажеттігі аныталан. Виртуалды оыту платформасыны сипаттамалар жйесі 3 суретте келтірілген.
Сурет 3– Виртуалды оыту платформасы сипаттамаларыны жйесі
Мндай оытуды йымдастыруда, студенттерді сабаа деген наты ішкі мотивтер мен оу мерзімдері бойынша талаптарды орындап, пндерге зіндік жауапкершілік талап етіледі. Виртуалды сыныптарда зара рекеттестіктерді те интенсивті болатыны, виртуалды сыныптар білім алуа те ыайлы боланымен жеіл тсіл емес екендігі белгілі. Сол себепті, студенттерді виртуалды сабатарды босатпай, тапсырмаларды уаытында орындау маызды болып табылады.
АКТ студенттер мен оытушыларды зара рекеттесу формасын згертіп, жоары білім беруді жаа сапасын беретін оыту мазмнына ыпалын тигізеді. Сондытан, виртуалды оытулар электронды оыту бадарламаларына, дстрлі кітапханадан электронды кітапханаа, наты оу топтарынан ртрлі масштабтаы виртуалды аудиторияларына кшуді жзеге асыратын білім беру жйесіні даму кезедеріні бірі болып табылады. Дстрлі жне виртуалды оыту формалары мен дістеріні жне азіргі технологиялары тиімді интеграциялау нтижесінде оыту сапасы артып, оыту ммкіндіктері толы жзеге асады.
ашытытан оытуды апаратты-білім беру ортасында жмысы бойынша оытушыларды ксіби зырлылытары біріншіден, интеграция зырлылытары: білімдерді рылымдау, білімні зектілігі, жинаталан білімні суіні кеейтілуі ретінде айындалады. Апаратты-білім беру ортасында ксіби асиеттеріні крінуі оаммен, студенттермен зара рекеттестігіне атысты боландытан, екіншіден, леуметтік зара рекеттестік зырлылытары жне арым-атынас зырлылытары, апаратты-білім беру ортасында ашытытан оытуды жзеге асыру іс-рекетпен байланысты боландытан, шіншіден, оытушыларды танымды іс-рекет зырлылытары, ызмет, апаратты-коммуникациялы технологиялар зырлылытарын арастыру ммкіндігі болу керек. ашытытан оыту бойынша оытушыларды дайындау жне оларды ксіби зырлылытарын алыптастыру ашытытан оыту моделін жзеге асыруа ммкіндік беретін ашытытан оытуа ксіби баытталан апаратты-білім беру ортасында жзеге асыруды ажет етеді.
Жмысты «ашытытан оыту кадрларын дайындауда апаратты- коммуникациялы технологияларды олдану» атты 4.3 тармаында ашытытан оыту бл оыту дерісі, яни білім алуды бір формасы ретінде арастырылып, дстрлі оыту ралдарымен атар, ашытытан оытуды іске асыратын АКТ-а сйенетіндігі крсетіліп, ашытытан оыту барысында шешілетін мселелелерге сйкес нтижелерге ол жеткізу арастырылады.
АКТ-ны ішінде апаратпен ашы жмыс жасау шін, ашытытан оыту жйесіне отайлы ол жеткізу шін желілік болып табылатын Интернет-технологияны пайдаланамыз. АКТ-ны талдау барысында ашытытан оыту шін мбебап ралды жотыы аныталды. АКТ ралдарды бірінде ашытытан оыту бойынша тиімді кері байланысты интерактивті йымдастыруа ммкіндік бермесе, ал бірі ралдарды компьютерге студент жаынан орнатуды талап етіп, біратар иындытар туызады жне т.б. Міне осы мселелелерге байланысты АКТ аспапты ммкіндіктерін интеграциялауа келеміз.
азіргі кезде олданылып жрген АКТ ашытытан оыту кадрларын дайындауа ажеттілік жаынан іріктеу лицензиялы келісім, оытушы-тыдаушы интерфейсін йымдастыру, тест моделі жне т.б. халыаралы стандарттара сйкес болу, зірленген ресурстарды экспорт-импорт ммкіндігіні болуы, білім беру дерісіні барлы атысушылары шін жабдыталан интерфейс осымша білімні болуын жне компьютерге осымша бадарламалы ралдарды орнатуды талап етпеуі, жоспарлау, басару, зірлеу жне желі курстарын тестілеу ралдарыны болуы, синхронды-асинхронды атынас трлері сияты коммуникация ралдары, алуан трлі конференциялар, аудио- жне бейне-форматты алыпты трде стап тру, тестілеу ралдары, студенттерді зін-зі тестілеуі, аымдаы лгерімді баылау, оыту мониторингі жне білім беру дерісіні статистикасын беру, сырты бадарлама ралдарына жгіну ммкіндігі (мысалы, on-line мліметтер базасына, мтіндік жне графикалы редакторлара, навигациялы ралдара жне т.б.) талаптарын анааттандыру керек.
ашытытан оытуды кптеген белгілі жйелері (ПО Learning Spase, Prometei, MOC «ToolBook» Lotus Domino/Notes, Web CT, XDLS (extensibte Distanse Learning System «e-learning Office 3000»)) жне т.б. ммкіндіктерін зерттеу бл бадарламаларды йымдастыру бойынша тек типтік шешім сынатындыын крсетті. Наты білім беру мекемесіні ерекшелігін ескермейтін жне ттынушылара толы білім беру дерісін енгізу шін бадарламалы ралдарды здігінен тиімді етуге ммкіндік бермейтін Интернет-оытуды бадармалы пакеті екендігі аныталды.
ашытытан оытуды жаа технологияларына бейімдеу шін, студент ммкіндіктерін ескеру керек. азіргі заманы WAP-хаттама бойынша оу апараттарына кіруді олдау, SMS-хабарларды пайдалануды зара рекеттесу ммкіндігі, GSM/GPRS-осылулары шін ыайлы Web-интерфейс, ОЖ-де жзеге асыру ммкіндіктері мобильдік оыту технологиясыны пайда болуына келіп, ситуативтік оыту проблемалы баытталан оыту контекстік здіксіз оыту слбасы бойынша оытуды дамуын берді.
рине мобильдік рылылар даму стінде, сол себепті оыту мазмнын беру технологиясы мен мобильдік оыту дістемесі динамикалы трде згеріп, дамиды. Бадарламалы амтама, браузерлерді ммкіндіктері мобильдік оытуа бейімделіп дамуда. Сол себепті, ашытытан оыту кадрларын дайындау техниканы дамуына сйкес болу шін, азіргі техникалы амтамасыз етумен, бадарламалы амтамасыз етуді жаа трлеріні ммкіндіктерін ескеру ажет.
Мобильдік оытуды консорциумыны рылуы (Канада, 2002) жне оны мобильдік оыту шін жасаан оыту ралдары ашытытан оытуды бір трі ретінде мобильдік оытуды арастыруа болатынын крсетеді.
Алайда білімді басару жйелері апаратты андай блігін мобильдік трде жасау ажет, сонымен атар, апаратты мобильдік конвертациялау шін Autnoring Tool, мобильдік оу материалын жасау шін мобильдік LMS жне оны алу шін LMS раушыларынан тратын жйені олдануды оытушылара йрету керек. Бл жерде ашытытан (мобильдік) оытуды интегративтік аспаптары ретінде CRM жне HRIS жйемен зара байланысу ралдарын мегеру масатында олдану ажет. Сонымен, мобильдік оыту белсенділігімен айрышаланатындытан, курстар жйесінен амал немесе іс-рекеттер жйесіне, контекстік оытудан іс-рекетке шыатын оыту моделін руды ажет етеді.
Осы зерттеуде ашытытан оыту жйесі ретінде ашытытан оыту жйесіні интерфейсі интеграцияланан С.Торайыров атындаы ПМУ білім беру порталы (www.psu.kz) арастырылды.
Жмысты «Оытушыларды жоары оу орындарында ашытытан оытуа дайындыыны критериальды моделі» атты 4.4 тармаында монографиялар, сауалнамалар жне арым-атынас дегейін баалау дістемесін (В.Ф.Ряковский), табыстылыа мотивтік дегейін баалау тесті (Т.Эмра дістемесі), йымдастырушылы абілеттіктерін анытау тесті (Т.Мотвеева тесті), жетістіктерді ттынуды анытау дістемесі (Ю.М.Орлов) жне т.б. талдау негізінде ашытытан оытуда ксіби іс-рекет аймаыны дегейлері: І-дегей – тмен (интуитивті), ІІ-дегей – нормативті (орташа), ІІІ-дегей – белсенді (жоары), IV-дегей – креативті (те жоары) болып, р дегейді асиеттері аныталды.
Н.А.Банькоа сйкес ашытытан оытатын оытушыларды ксіби зырлылыын алыптастыру дегейлерін арастырайы. Интуитивті дегей (I) – ксіби іс-рекет туралы оытушыларды жалпы жне ашытытан оыту жадайында арым-атынас тсінігі болуын талап етеді. ашытытан оыту жйесінде педагогикалы іс-рекетті негіздері туралы білім стіртін сипата ие. Бл дегейді кілдері белсенді емес, яни бсе: схбат жргізбейді, виртуалды топ алдында баяндама жасаудан тартынады, сабатарда бсе, пікірталаса атыспайды, рефлексивті асиеттерін нашар крсетеді. Нормативті дегей (II) – ашытытан оыту жйесінде ксіби іс-рекет шін ксіби дайындыты маыздылыын ашытытан оыту оытушыларыны саналы трде тсінгенін талап етеді. Педагогика саласы бойынша, ашытытан оыту жадайында педагогикалы білімдерді олдану туралы базалы дайынды бар. Дегенмен, німді желілік арым-атынас шін абілеттері толы алыптаспаан. ашытытан ткізілетін сабатарды нтижеге жету мотивтілігі жеткілікті орныты сипатта. Белсенді дегей (III) – ашытытан оыту саласы бойынша педагогикалы білімдеріні алыптасанын жне орныты ызыушылыыны бар екендігін жне оларды оытушыларда толытырыланын крсетеді. Оытушылар ашытытан оыту барысында табысты ксіби іс-рекет шарттары ретінде ксіби білімдер мен іскерліктерді мегеру ажеттігін саналы трде тсінеді. Олар желілік схбата жеіл араласып кетеді, бірлескен іс-рекетті, пікірталасты атара алады, желілік режимде арым-атынасты белсенді олдайды. Сондай-а ашытытан оытуды йымдастыруда жадайлы міндеттерді шешуде педагогикалы білімдерді олдануа баытталан. Бл дегейді оытушыларында оыту дерісінде ашытытан оытуда зара рекеттестікті здігінен жзеге асыруа жне зін зекті етуге мтылыс байалады. Креативті дегей (IV) – бл дегейді оытушысы арым-атынаса ешандай иындысыз кіріп кетеді жне оны олдайды, пікірталастарда белсенді трде атысады, ашытытан оытуды коммуникативті жадайлы міндеттерін шешуде педагогика жне апаратты-коммуникациялы технологиялар саласындаы білімдерін олдана біледі. ашытытан оытуда зіні ксіби іс-рекетін згертуге байланысты рекеттер жасауа ммкіндігі бар.
Педагогикалы мамандытарды мемлекеттік стандарттарына жне ашытытан оыту бойынша мамандар мен оытушыларды дайындау бойынша ебектерге талдау, ашытытан оытуды йымдастыру бойынша шарттар мен талаптарды оып-йрену іс-рекеттерді ішінен ойлау іс-рекетін ерекшелеуге ммкіндік берді. ашытытан оытуды йымдастыруда мультимедиалы технологияларды олдануа, яни апаратты алу, апаратты сатау, презентацияларды жобалау жне жасау, мультимедиялы апаратты жіктеу, мультимедиялы апаратпен алмасуа баса назар аударылады.
ашытытан оытуды ксіби міндеттерін тиімді шешуде ашытытан оыту бойынша білімдерді, іскерліктерді, жмыс тжірибесін біріктіру, педагогикалы, сондай-а, апаратты-коммуникациялы технологияларды ралдарын жйелі трде олдану ашытытан оытатын оытушыны ксіби зырлылыыны интегративтік сапасы болып табылады.
Жмысты «Жоары оу орындарында ашытытан оыту бойынша оушыларды ксіби зырлылыын алыптастыру бойынша тжірибелік-эксперименттік жмыс» атты бесінші бліміні «ЖОО-да ашытытан оыту бойынша даярлауды мазмнын алыптастыруды негізгі баыттары» атты 5.1 тармаында ашытытан оытуды оытушыларын даярлауды баыттарыны бірі болып ашытытан оытуды педагогикалы технологияларын олдану, екінші баыты - ашытытан оытуды апаратты-коммуникациялы технологияларын олдану болып табылады.
Апаратты-педагогикалы зырлылытарды алыптастыру ашытытан оыту сабатарын, ашытытан оыту курстарын жне т.б. дістемелік жобалау; ашытытан оыту дерісінде электронды оу-дістемелік кешенді зірлеу, ендіру жне олдау; оу орындарында дістемелік жмысты сйемелдеуді жйесін жне ралдарын жобалау; бірлескен топты ксіби іс-рекетті йымдастыру; педагогикалы баылауды ртрін йымдастыру; баылау материалдарыны сапасын баалау; бадарламалы амтамасыздандыруды тадау; баылауды жргізуді технологияларын мегеруді арастырады.
Коммуникативтік жне коммуникациялы зырлылытар ашытытан оытуды педагогикалы технологияларын мегеру (вебинарларды, ситуативтік талдауларды, жобалау ызметін жргізу); оу жадайын талдауды іскерлігін алыптастыру; желіде ызмет ету нормасы мен этикасын білу; зіндік танымды іс-рекет; оытуды техникалы ралдарын мегеру; ашытытан оытуды бадарламалы амтамасы мен оытуды тиімділігін анытауды мегеруді арастырады.
Жмысты «ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылыын алыптастыруды эксперименттік тжірибе нтижелері» атты 5.2 тармаында ашытытан оыту тжірибесі арастырылды.
С.Торайыров атындаы ПМУ рамында ашытытан оыту факультеті IQ Net сертификациясы бойынша «Русский регистр» Халыаралы Ассоциациясы-ны сертификаттауы (2007) мен ресертификаттаудан(2009), институтционалды аккредитациядан (2010), Мемлекеттік аттестатциядан (2010) тіп, нтижесінде апараттандыру жне ашытытан оыту бойынша университетті тжірибесін Республикамызды баса жоары оу орындарына кеінен тарату туралы комиссиялар шешім абылдаан. Университетті Тараз Хартиясы (Атау, 2008) мен Университеттерді лы Хартиясына (Великая Хартия университетов) (Болонья (Италия), 2009) енуі осы университетті лемдік білім беру кеістігіне интеграциялануын крсетеді. Сонымен атар, университетті Республикалы КазРЕНА ассоциациясыны мшесі жне ылыми білім беру желісіні Павлодар аймаындаы операционалды орталыы болып табылуы, рамына 43 оу орындары (азастан Республикасы бойынша 4 оу орнын амтитын) кіретін «Сибирский открытый университет» ассоциациясыны белсенді мшесі болуы осы университетті білім беруді апараттандыру саласындаы жетістіктерін крсетіп, ашытытан оитын студенттерді саны соы жылы 7 есеге артуы ашытытан оыту бойынша тжірибені о нтижесіні айаы болып табылады (4 сурет).
Сурет 4 – ашытытан оитын студенттер саныны су динамикасы
ашытытан оыту дегейін анытау масатында маркетингттік сауалнамалар, кіру сауалнамасы жне емтиханнан кейін орытынды сауалнамалар толтырылды.
Эксперимент барысында С.Торайыров атындаы ПМУ-ді бадарламасы мен университетті білім беру порталы ашытытан оытуды негізгі платформасы ретінде тадалып алынды. Оыту дерісіне ендіру барысында университетті Білім беру серверіне кіретін Microsoft SQL CAL English Academic OPEN No Level Device CAL, Microsoft SQL Server Standard Edition 2000 English Academic OPEN No Level, Microsoft Windows Server Standard 2003 Win 32 Russian Academic OPEN No Level бадарламалы німдері, «Прометей 4.3» ашытытан оыту жйесімен бірге «Курстар дизайнері», «MOODLE» бадарламаларын жне Интернет-ресурстар, оу жоспары мен жмыс бадарламалары, электронды оулытар, оытушыларды жасаан электронды оу-дістемелік материалдары олданылды.
ашытытан оыту технологиясын оу дерісіне ендіру барысында апаратты мліметтер берумен атар, оу-дістемелік амтамасыз ету, оу дерісін басаруда тірек болатын бадарламалы модульдерден тратын біркелкі апаратты білім беру ортасын, яни білім беру порталын руа кп кіл блінді. Эксперимент барысында ашытытан оыту технологиясы Интернет арылы апаратты беруді жне абылдауды заманауи тсілі екені аныталды. Сонымен атар, ашытытан оытуды желілік технологиясы оыту сапасын арттыруды бір жолы болып табылатыны, интерактивті оытуды йымдастыру ммкіндігі бейне-сабатар йымдастыру барысында, бейне-кеес беру сияты жмыстарда аныталды. Зертханалы, тжірибе жмыстарын жргізуде оытуды наты апаратты моделіне негізделген автоматтандырылан зертханалы практикумдарды, компьютерлік баылау жйелеріні болуы тиімді ашытытан оытуды йымдастыруа ммкіндік беретіні де аныталды.
Эксперимент барысында ашытытан оыту технологиясын ендіруді біратар зекті мселелері аныталды. Білім беруді апараттандыру жаттарында ашытытан оыту технологиясыны толы аныталмауы, ашытытан оыту технологиясын ендіру жоары оу орындарыны з аражаттарына жргізілуі, ашытытан білім беру діснамасыны жасалмауы, стандарттау жне унификациялау мселелеріні шешілмеуі елімізді жоары оу орындарында олданылып отыран ашытытан білім беру мазмны мен йымдастыру трлеріні, баса Интернет желісінде орын алан, халыаралы стандарттар негізінде жмыс жасап отыран виртуалды жоары оу орындарыны тиімді жргізіп отыран ашытытан оыту дерісінен кп згешіліктерді болуына серін берді. Шетелдік апаратты-телекоммуникациялы технологияларды жоары дегейі шетелдік ашытытан оыту технологиясыны бас артышылыын береді жне халыаралы білім беру кеістігінде елімізді студенттері шетелдік ашытытан білім беру орындарын жаппай тадауларына келу аупін крсетеді. Электронды желілік технологиялармен (Интернет, жерсеріктік атынас, жерсеріктік теледидар) атар, білім беру технологиялары мен німдеріні арасында бсекелестік бар екенін крсетеді. Бл елімізде ашытытан білім беруді халыаралы дрежеде арастыруды талап етеді.
ашытытан оытуды зіне тн жадайларыны ыты жне нормативтік амтамасыз етілмеуі міндетті білім беру сапасын амтамасыз етуді, ашытытан оытуды вариативті де ке даму масатына жетуді тежейді. Ал, за жобаларын жасау барысында оларды барлы жоары оу орындарыны атысуымен барынша ке талылау ажет. Себебі, рбір жоары оу орындарыны ашытытан оытуды з моделі мен технологиясы болуы ытимал.
Зерттеу барысында ашытытан оытуды нормативті-ыты негіздері, халыаралы стандарттау параметрлері, ашытытан білім беру технологиялары мен апаратты-телекоммуникациялы технологияларды зады олдану, ашытытан оыту бойынша ылыми-дістемелік жне дидактикалы материалдар, білім беру модельдері зерттеу, оытуды дстрлі трімен ашытытан оытуды андай наты айырмашылытары мен оларды йлестіруді андай жолдары бар екені зерттелді.
Сонымен атар апаратты ресурстарды жасауды крделілігі, апаратты ресурстар жне технологиялармен алмасу масатында телекоммуникациялы ралдарын унификациялау мен апаратты білім беру кеістігін алыптастыру баытында орталытанан басарумен зерттеулер жргізу ажет екендігін крсетеді.
ашытытан оыту жйесінде жзеге асырылатын білім беру бадарламаларын жасауда білім беру жйесіні білім беру дегейлері, сатылары мен оыту трлеріне блінулері біратар мселелер туызатыны аныталды. Осы трыда оу материалын беруде сабатасты станымы рдайым орындалмайтыны, білім беру стандарттарыны мемлекет аралы студенттерді академиялы алмасуына кедергі болатыны да аныталды.
ашытытан оытуды йымдастыруда аудиториялы сабатарды аз клемде ткізілетінін ескеріп, аудиториялы ора стандартты талаптарды айта арастыруды ажет етеді. Сондай-а, ашытытан оыту барысында студенттерді электронды трде алатын оу-дістемелік материалдарыны кбі жоары оу орындарыны есебінде бола бермеуі кітапханалы ор мен апаратты орды амтамасыз ету талаптарын ашытытан оитын студенттер шін айта арастыру ажеттігін крсетеді.
Білім беруде студенттерді оу жетістіктерін анытау масатымен баылау жмыстарын ткізуді саралап жргізу ажеттігі аныталды. Яни дегейлік саралау мен атар, компьютерлік тесттерді сапасын арттыра отырып, бейне-коммуникациялы рылыыларды кеінен олданып, аралы баылауды ашытытан жргізу ммкіндігі аныталды.
ашытытан оытуда оытушыны ксіби ызметі бойынша диссертацияны 4.4 тармаында аныталан дегейлері (І-дегей – тмен (интуитивті), ІІ-дегей – нормативті (орташа), ІІІ-дегей – белсенді (жоары), IV-дегей – креативті (те жоары)) жне р дегейді асиеттеріні алыптасуы эксперимент барысында аныталды.
Эксперимент барысында педагогикалы жне апаратты-коммуникациялы технологияларды оу дерісінде, соны ішінде ашытытан оыту дерісінде олдану бойынша барлыы 800 оытушыны біліктілігі арттырылды.
ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылыын алыптастыру бойынша оыту экспериментін жргізу шін оыту мен ызмет етуді наты жадайында барлыы 235 оытушы амтылды. Оыту экспериментіне атысушы оытушылар баылау жне эксперименттік топтара блініп, дайынды дегейін салыстыру шін 
- критерийі ытималды дісін олданды.
ашытытан оыту бойынша оытушыларды ксіби зырлылытарын алыптастыру дістемесіні тиімділігін тексеру масатында оыту эксперименті вариативтік трде жргізілді. Бл эксперимент жеке циклдардан трып, рбір циклда біратар факультеттерді амтып жне біртіндеп жааларын осуа, сонымен атар, оытушыларды дайындауды оу-дістемелік кешеніні жаа мазмныны аныталуына байланысты жне оу орныны апаратты білім беру инфрарылымына жаа модульдерді ендірілуіне байланысты, ашытытан оытуды йымдастыру бойынша біліктіліктерін арттыру курстарыны жааруы себепті жргізілді. Оыту экспериментті орытынды циклы жеке эксперименттер сериясынан трып, 2008-2010 жылдары жргізілді.
Баылау жне эксперименттік топтардаы тестілеу нтижелері 5 суретте берілген.
Сурет 5 – орытынды баылауды нтижесі
Оытушы эспериментіні соында жасалынан статистикалы талдау сынылып отыран апаратты-коммуникациялы технологиялары мен пндік саланы ерекшеліктерін ескеретін ашытытан оыту дістемесіні, ашытытан оытуды педагогикалы жне апаратты коммуникациялы технологияларын оытуды арнайы курстарыны дістемелік жне практикалы ндылыыны кмнсыз екенін крсетті. Сонымен педагогикалы зерттеу сынылан ылыми болжамды растады.