Ежелгі Спартаны оамды жне мемлекеттік рылысы.

Спарта мемлектіні аристократты трі оны оамдаы нарыты атынасына байланысты болды. Натуралды шаруашылыты стемдігі,олнер мен сауданы нашар дамуы, Спарта оамынан тыс алан периэктерді олында шоырлануы бл елді зіндік ерекшелігі болды.

скери басару органдарыны кшейіп, скери емес жай халыты басаратын органдарды аздыы мемлекетті елеулі сер етті.

Спартада ос патшалы болды (Архагет). Дорийлы жне ахет ауымыны Спартаа осыланын длелдейтін факторларды бірі осы. Бл Спартаны екі улетінен: Агиадтар жне Эвпонтидтерден шыан бидеушілер.

Патша билігі мрагерлікпен жаласан. Патша скерді басарды жне абызды функциясын жзеге асырды. Патшаны 9 жылда бір рет дін басылар сайлады.

Патша ызметіні е мыты саласы -скери басару. Соыс уаытында патша анда болса да шешім шыаруы ылы еді. Соыс біткеннен кейін патшаны барлы кімі кшінде болатын. Патшаны кебір сот істеріне оралуа да ыы болды: ол л бала асырап алу, мра алдыру істеріне тгелімен арайтын.

Патшаны лімі Спарта шін лкен оиа атарынан саналады. Онда базар 10кнгежабылатын, сауда тотайтын. Патшаны денесін бала салып сатайтын, халыты брі онымен оштасуы тиіс. Илоттар патша ліміне бетін тырнап жылауа тиіс болды.

Спартаны патшалары бай адам, ірі жер ожасы болатын. олар апелла мен герусияа баынатын, оларды эфорларды комиссияся да атты баылайтын. Патшаны асында гомерлер- тадап алан спартандар, флейтистер, дргерлер, пифийлер сияты кмекшілері болды. Ол тойлара зіні 2 пифий кмекшілерімен келетін. Тойларда патшаны трге мал, ара жне слыдан істелген н беретін. 8 жылда бір рет жлдыз бойынша баылап, халы патшаны соттауа ылы болды.

Патшаны толы нкері: гомей, адьютант, дрігер, сыбызышы, пифи, балгер ситы 300 адамнан тратын.

Патшаны зін 300 адам орайтын, олар 3 командирге – гиппагретке баынатын.

скери ызмет. Наварх–флот басарушы. Бл ттенше ызмет орны. Соыс кезінде бны билігі патшадан да кшті болды. Навархты ыы патшаны ыына жаын, оларды нкерлері болатын. олар патшамен бірге тасатты беретін.

Халы жиналысы (Апелла).Жасы 30-а жеткен спарталы ер адамдар халы жиналысына атысатын. Бл жиналыс соыс жне бейбітшілік сияты ірі мселелерді шешетін. Біра рлі кемігеннен кейн ол Герусияны жанындаы аыл беретін кеесші органы болып алды. Халы жиналысында дауыса салу болан жо, барлыы сыну арылы шешілетін. Бірнеше кісіні кішкентай бір йге жауып койып, ай сраа жртты айайы атты болды деп срайтын еді. Бл жадайда дауысты кптігі аныталмаса, халыты екі жаа блетін. Халы жиналысы ызмет адамдарын, скери басшыны жне туан балалары болмаан жадайда патшаны сайлайтын еді. Илоттарды босату жадайында арайтын. Спартадаы халы жиналысыны баса да кп ерекшеліктері болатын.

Эфорлар аласы. VII асырды екінші жартысында жаа ызмет органы пайда болды. Б Эфорлар аласы. Ол ала бес эфордан трды. Оларды жыл сайын Спартаны хауымы айаймен сайлайтын. Алдымен эфорлар патшаларды функциясын шектеу шін пайда болан. Соынан эфорларды маызды функциясыны бірі – конституцияы орындалуын полицияны адаалайы шін, яни азаматты сот Герусиядан Эфор аласына берілді. Соыс уаытында Эфор аласыны екі мшесі патшамен бірге соыса баратын. Айына бір рет патшадан зады дррыс орындаймын деген ант алатын. Эфорлар периэктермен элоттарды баылайтын. Спарта азаматын эфор етіп сойдаанда ол криптия ткізуне тырысатын. Тек содан кейін зіні ызметіне кірісетін.

Эфорлар патшаны Герусия сотына да тартуа ылы болан. Олар баса мемлектті елшілерімен келіссз ткізетін, оан аппеланы мжілісінде траалы жіктелетін. Эфорлар бкіл спартандытарды трбиесін адаалайтын. Эфорлар комиссиясы кп мселелерді Геронтдармен бірігіп шешті. Олар Спартаны асйек органдарыны бір трі. Спартаны тарихында геронттар мен эфорларды пара аланы аз емес. Аристотель Спартаны Эфорларын тирандар деп атады.

Герусия ариялар кеесі.Герусияа екі патша жне алпыс жаса толан жиырма сегіз герон кіреді. Геронттар халы жиналысында мірлікке сайланытын. Оларды да айаймен сайлайтын. Геруссия мемлекетті жоары кеесі, жоары соты жне спартаны дет ыыны сатаушы органы болатын. Геруссияны соты тек ана мемлектке арсы ылмысты жне баса ылмыстарды арайтын болды. Азаматты істерін герссия эфорларды аласына беріліп отырды.