Жоары кернеулі кштік кабельді ошауламасы
Ауа желілеріне араанда, кабельдік желілер ымбат, сондытан олар аланы аса рылысты аудандарында, нерксіптік орындар территориясында, яни ауа желілерін олдану ммкін емес жерлерде олданылады.
Кабельді талсымдары бір-бірінен жне сырты металды аптан, механикалы жне электрлік беріктігі кшті, ошаулаыш материал абаты арылы ошауланады. Ошаулаыш материал ретінде кбінесе талсыма тыыз апталан жне минералды маймен сідірілген кабельдік аазды олданады.
Талсыма аазды тыыз апталуыны (оралуы) алыдыы 2 - 17 мм жне ені 10 - 30 мм болады. Механикалы берік ааз таспаларыны олдануымен іске асады. Сідірілу алдында ааз ошаулама сідірілу процесінде ратылуы керек, ол процесс вакуумда 120 - 1300С температурада жргізіледі. Майды орнына жоары ысымды газды пайдалануа болады.
35 кВ дейінгі кернеуде кштік жоары вольтті кабельдер кбінесе ш талсымды болады, 110, 500 кВ жне одан да жоары кернеуде бірталсымды болады. ааз майлы ошауламаа жмыс кернеулері, коммутациялы жне кейде (егер кабель ауа тораптарымен жаланса) импульстік асын кернеулер сер етеді. Кабель ошауламасыны тесілуі жылулы жне ионизациялы былыстардан болады жне кабельдік ошауламада рсат етілген жмыс кернеуліктерін арттыру шін келесі дістер олданылады:
- кернеулікті жергілікті жоарылауынан сатайтын ткізгішті немесе жартылай ткізгішті экрандарды олдану арылы рісті реттеу;
- р талсымны ошауламасыны бетінде меншіктік металды аптарды немесе метализацияланан ааздан жасалан экранды олдану, сонымен атар бірталсымды кабельдерді жасау. Бл шараларды радиалды ріске келеді, яни белдеулік ошауламасы бар ш талсымды кабельдерде болатын беріктікті тмендететін рісті тангенциалды раушысын жоалтады;
- ошауламаны градирлеу кабель талсымдарындаы кернеулікті тмендетеді немесе ошауламаны алыдыын азайту арылы ошауламаны алыдыы бойымен кернеулекті біралыпты таралуын алыптастырады. Кабельдердегі ошауламаны градирлеу, тыыздыы мен алыдыы ртрлі ааздарды кмегімен іске асады. Жа жне тыыз аазды диэлектрлік беріктігі жоары болады жне талсыма жаын абаттара оралады. Келесі абаттар арзан жне диэлектрлік беріктігі тмен ааздан жасалады. шабатты градирлеу арылы кернеуі 110 кВ кабельді майааз ошауламаны 16,8-мм-ден 12,6-мм-ге дейін алыдыын азайтуа болады;
- ионизациялы процестерді жруін иындататын жне ааз-май немесе ааз-газды ошауламаны электрлік беріктігін біршама жоарылататын ысымды жоарылату, сонымен атар тесіп ту кернеуіні кернеуді тсіру уаытына туелділігін тмендетеді (азайтады) жне жоары дегейде ошауламаны электрлік беріктігін тратандырады. Компаундпен немесе маймен сідірілген кабельдік ошауламаны ионизациялы процестеріні жруі газды осылыстарда аз интенсивтілікті разрядынан немесе май абыршатарыны жекелей (жарым-жартылай) деформациясына келіп соады жне сідірілген кабельдерде газды уыстар мен кбіктер пайда болады. Кабельдер трысында конструктивті айырмашылытар болады.
Компаундпен, ттырлыпен сідірілген кабельдер. Бл кабельдерде ошаулатыш май - канифольді компаундпен сідіріледі. Майа канифольді осу (1-3% майды клемі) сідіретін салматы бырлыын арттырады, ол кабельді штарынан компаундты аып кетуінен жне иілмелі трассалардаы кабельдерде компаундты арты ауынан сатайды.
ааз таспаларыны саылауы 1,5-3,5 мм спираль бойынша кабель талсымына тыыз брылады (оралады), ал саылаулар кабель иілген кезде таспаны жырылудан сатайды. Саылаудаы майды беріктігі ааз беріктігінен кіші болады, сондытан саылаулар абаттасудан сатану керек.
Кернеуі 15 кВ-тан аспайтын ш фазалы кабельдер рдайым белдеулік ошауламамен орындалады. Кабельді имасын жасыра пайдалану шін кабель талсымдары секторлы форманы айталайтын фазалы ошаулама стінен барлы талсымдар белдеулік ошауламамен апталады.
Ошауланан талсымдар арасындаы аралы тмен пробалы ошауламамен толтырылады. Белдеулік ошауламаны сті герметикалы орасынды немесе алюминийді абыпен жне болат таспаларынан немесе сымдарынан жасалан сатандырыш сауытпен апталады. Сауыт битумды оспа жне сідірілген жіпті кмегімен тоттан сатандырылан.
20 жне 35 кВ кернеулерде жеке орасындалан немесе экрандалан талсымдары бар кабельдер олданылады. Бл кабельдерде (8.1 суретті араыз) радиалды ріс пайда болуы шін жне кпсымды дгелек (домала) талсым рісіні жергілікті кшеюіні болдырмау шін талсымны (1)жне фазалы ошауламаны (3) стінен фолгадан немесе метализацияланан ааз таспасына жасалан экрандар 2,4 апталады. Белдеулік ошауламасы бар кабельдерге араанда радиалды ріс кабель ошауламасындаы кернеуді екі есеге дейін арттыруа ммкіндік береді. Белдеулік ошауламасы бар кабельдермен салыстыранда жеке орасындалан талсымды кабельдерді тоты жктемесі 10-20% арты болады.
8.1 Сурет– Жеке орасындалан кернеуі 35 кВ ш орамды кабелді орындалуы
Кернеуі 3-35 кВ компаундпен, бырлыпен сіндірілген алыпты кабельдерді дегей айырмасы 10-15м тік жретін немесе за, те иілген трассаларда олдануа болмайды, иткені сідірілген салма аып кетеді де, кабель абыы блінеді. Мндай кабельдер жоары температурада аып кетпейтін битумды оспамен немесе синтетикалы смола негізіндегі оспамен сідірілген ааздан да жасалады.
Маймен толтырылан кабельдер. Кернеуі 110 кВ жне одан да жоары кабель талсымдарыны ааз ошауламасы, кабельді арты ысымда болатын тратылыы мен газ тзімділігі жоары, таза газсыздандырылан маймен сідіріледі. Май толтырылан кабельдер рдайым бірталсымды болып жне майды ысымына байланысты тмен ( ризг 1 ати дейін ) орта ( ризг=3-5 ати ) жне жоары ( ризг=10-15 ати) ысымды болады.
Май ошауламаа талсым ортасындаы май каналынан саылаулар арылы теді. (кернеуі 220-500 кВ жоары ысымды кабелдерде). Май толтырылан кабелді рылысы 8.2 суретте келтірілген.
8.2 Сурет – Май толтырылан кабель
1 - майткізгіш жйе, 2 - сым, 3 жне 5 - жартылай ткізгіш ааздан орындалан экран, 4 -ошаулама, 6 - орасын абы, 7 - кшейткіш жне ораушы аптар. Сурет 8.2 – Май толтырылан кабель кернеуі 110-220 кВ маймен толтырылан орта ысымды кабель. Тмен температураларда ( 00 С- тан тмен) май толтырылан кабельді сипаттамалары нашарлайды, йткені жоары ттырлыта сіу нашарлайды. Бл май толтырылан кабельдерді солтстік аудандарда олдануын иындатады.
ысымды майы немесе газы бар болат бырларындаы кабельдер. Бл кабельдерді май толтырылан кабельдермен салыстыруа болады жне олар 110-500 кВ кернеуде де олданады. бырдаы майды ысымы 15 ати - ге дейін (8.3 Сурет – Болат ттіктегі май толтырылан кабель).
Сурет 8.3 – Болат ттіктегі май толтырылан кабель
Алдын ала вакуумдалан жне ратылан 2 ішінде ш ошауланан фаза (5) тартылады. Кабель диаметірімен салыстырыланда диаметрі 2,6-2,8 есе лкен быр ошауланан абатты жасы сатандырады, сондытан кабельді абыы жеілдетіліп жасалады. Жартылай ткізгішті ааз экраныны стінен екі перфоаридтелген мыс таспалары 4 (жргізіледі) апталады. быра тарту кезінде кабель блінбеу шін мыс таспаларына мыстан немесе оладан жасалан жартылай домала сымдар (1) спираль трінде апталады. Монтаждан кейін быр ошауламаны (6)сіндіреті маймен (3) толтырылады. бырдаы ысымды бір-бірінен 10-15км ашытыта орналасатын соры станциялары автоматты трде стап трады.
Газ толтырылан кабельдер. Бл кабельдер кернеуі 35 кВ жне одан да жоары атты иілмелі трассаларда ке олданылады. Бір талсымды кабельді рылымы май толтырылан кабелді рылымына сас. ратылан азот немесе 20% элегаз осылан азот ысым берілгенде талсым ортасындаы ткізгіш арнаны толтырады жне сідірілген ошауламаа тіп кетеді. Газ ысымы ошауламаны электрлік беріктігін жоарылатады жне ионизациялы процестерді жруін иындатады. Тмен (р = 2 ати дейін), орташа (р =3-6 ати) жне жоары (р = 12-15 ати) ысымды кабельдер олданылады. Кабельдердегі ысымды арнайы муфталар арылы біріктірілген сыылан газа толтырылан балондар автоматты трде стап трады. Мнда арматура май толтырылан кабельдермен салыстырыланда арапайым жне арзан болады. 35 кВ кернеуге сонымен атар шталсымды кабельдер шыарылады. Газ ткізгіш арналар (1) орасын абыы (3) жанындаы талсымдар (2) арасында орналастырылады.
Резеке жне пластмасс ошауламалы кабельдер кеінен олданылады. Бл кабельдерді ошауламасындаы кернеуліктері лкен емес, 2-2,3 кВ/мм дейін, 35 кВ кернеуге дейін шыарылады. Полиэтиленді кабельдер жеіл жне ылал ткізбейтін апты керек етпейді, полиэтиленні жоары меншікті кедергісі жне диэлектрлік шыындары аз болады.
Полихлорвинил жне резеке ошауламасы бар кабельдер 6 кВ кернеуге дейін шыарылады жне полиэтиленді ошауламасы бар кабельдермен салыстыранда электрлік сипаттамалары нашар. Кабелдік муфталар. Кабелді жеке бліктерін (участкілерін) бір-бірімен жаластыру соы кабелдік муфталар арылы жзеге асады. Олар кабелді ою кезінде жасалынады. Компаундпен сідірілген кабельдер шін, жаластырушы муфталар кабельді абыына герметикалы днекерленген сырты металл аппен дайындалады. Тылсымды ошамалама сідірілген ошауламалы аазды брау (орау) арылы жзеге асады. Ошауланан талсымдар мен корпус арасындаы кеістік битумды мастикамен жне эпоксидті смоламен толтырылады. Талсымдарды гильзалы осылулары престеледі. (опрессовываются).
6 - 10 кВт кернеуге дайындалан соы кабельдік муфталар битумды компаундпен толтырылан металды воронка немесе перчатка трінде жасалады.
Бекітілген жне жартылай бекітпелі жаластырушы муфталар жоары ысымды герметикалы жне электрлік беріктікті сатау керек, сондытан май мен газ толтырылан кабельдерде оларды рылымы ткерме ошаулатыштарды рылымына сас келеді.
Дебиеттер тізімі
1. Богородицкий Н.П., Пасынков В.В., тареев Б.М. Электротехнические материалы. – М.: Энергия, 1985. – 304с.
2. Дмитриевский В.С. Расчет и конструктирование электрической изоляции. - М.: Энергоиздат, 1985. – 304с.
3. Алиев И.И., Казанский С.Б. Кабельные изделия. - М.: Радиософт, 1985. – 304с.
4. Бернштейн Л.М., Изоляция электрических машин общепромышлен- ного применения. – М.: Энергия, 1971. – 367с.
5.Серебряков А.С. Электротехническое материаловедение. Электроизоля-
ционные материалы. - М.: Маршрут, 2005. – 280 с.
6. Козырев Н.А. Изоляция электрических машин. – Л.: Госэнергоиздат, 1962. – 264с.
7. Бекмагамбетова К.Х. Электротехническое материаловедение: Учебное пособие. – Алматы: Изд – во «ылым», 2001.- 275 с.
Мазмны
Кіріспе.......................................................................................................................31.
№ 1 дріс. Электрлік ошаулаулаыш. Электротехникалы бйымдар мен конструкцияларды
ндірісіндегі электрошаулаыш заттарды маынасы......................................6
2. № 2 дріс. Электрлік ошауламаны жмыс істеу шарты .............................11
3. №3 дріс. Механикалы кернеу. Баса серлер...............................................16
4. №4 дріс. Изоляторларды ( ошаулаыштарды) топтастыру. Оларды талаптары мен технологиясы.................................................................................21
5. № 5 дріс. Электрлік машиналарды ошауламасы жне олара ойылатын
талаптар....................................................................................................................26
6. №6 дріс. Трансформаторларды ошауламалары жне олара ойылан
талаптар....................................................................................................................317.
№7 дріс. Конденсаторларды ошауламасы жне олара ойылатын
талаптар. Кабельдер мен сымдарды ошауламалары.......................................35
8. №8 дріс. Кштік кабельдер. Топталуы жне жіктелуі..................................39
дебиеттер тізімі.....................................................................................................45