Адам денесіні стері мен жазытытары

Анатомияда шартты трде адам денесін тік трызып олдарын тменге тсіріп, басбарматарын сырта аратып зерттейді.

Адам денесінен зара перпендикулярлы шартты жазытытарды жргізеді. Оларды арасында: 1. Денені оа жне сола блетін алы, арты лде саггитальды (гр. Sagitta-жебе) жазыты. Бл жерде орта саггитальды лде медиалды жазыты денені те екі блікке бледі. 2. Мадай (лат. frons-мадай) жазытыына жарыспалы (параллельді) фронталь жне кк жиек сызыына (горизонта) жарыспалы жазытарды.

Фронталь жне клдене жазытытары иылысында пайда болан сті саггитальды елде алы-арты дейді, ал фронталь жне саггитальды жазытытар иылысындары сті-вертикал немесе тік сь деп атайды. Орта жазытыа баытталан мшелерді шеттері мен беттерді бліктерін-медиальды, ал оан арсы баытталандарды.

Дене мшелеріні сырты пішіндері де толы симметриялы емес. Мысалы, оайларды о олдары жасы дамыан. Ол сол ола араанда кштілеу жне зындау (1 см-ге дейін) болады. Осындай былыс, ая рылысында да байалады.

Адам азасы

Адам азасы – бірттас рылым. Аза бірнеше дегейден трады: 1. Жасуша; 2. лпа; 3. Мшелер; 4. Мшелер жйесі; 5. Бкіл дене – ттас аза.

Денедегі бірттастылы оны дегейлерінде болып тратын кбылыстарды реттелуінен байалады. Мысалы, жасушаларды, лпаларды, мшелерді, мшелер жйелеріні ызметі ан рамында биологиялы прменді заттарды болуына байланысты, гуморальды жолмен, яни ан арылы реттеледі. Жйке арылы реттеу дегейлердегі рамдарды брін біріктіріп, оларды ызметін тіршілік сатауа ажетті жадайа баыттап, басарады. Бл – рефлекстік реттелу. Мны адам денесіні айналадаы ортаа бейімделуінен байаймыз. Мысалы, адам азасыны шлді жерлерге бейімделуі – жасушылар мен мшелер жйесі жне аза ызметіні нтижесі болып табылады. Азаны згергіштігі, дамуы, жасы, жынысы, адамны тіршілік. жатырда ызмет, трмыс жасау жардайлары сер етеді. Азаны барлы мшелері адам жасына арай згеріп трады. Біра, кейбір мшелер жылдам дамиды, ал басалары ертерек артаяды. Жыныс ерекшеліктері мшелер рылысыны ерекшелігіні ке таралуы, жоарыда айтылан жадайларды ластыруына байланысты.

Адам азасыны лпадан тратынын білеміз, ал жасушалар лпа тзеді. Шыу тегі, рылысы жне атаратын ызметі сас жасушалар мен жасушааралы заттар жиынтыы лпа деп аталады. Адам азасыны лпаларын негізінен 4 топа блуге болады: эпителий, днекер, блшы ет жне жйке лпалары.

Эпителий лпасы дене жамылысын, бездерді тзіп, ішкі мшелерлегі уысты астарлап жатады. Эпителий лпасы ораныш жне аза мен сырты орта аралырында зат алмасу ызметін атарады. Эпителий лпасында жасушалар бір-бірімен тыыз жанасатындытан, жасушааралыты заттар те аз. Осылай орналасуынан эпителий лпасыны астыы жасушалары сырты ортаны серінен тіршілігін жойып отырады. Біра, оны жасушаларыны жылдам кбеюіне байланысты тіршілігін жойан жасушаларды орнына жаа жасуша эпителий лпасын тзеді. Тырна жне шаш та эпителий лпасына жатады.

Днекер лпаларына сйек, шеміршек лпалары, май, сіір, буынаралы байланыстар жатады. Сйек, шеміршек лпалары тірек ызметін атарады. Шеміршек наыз талшытардан тратындытан, сйек лпасы мен омыртаа мытылы асиет береді.

Сйек лпасы р трлі тздар мен органикалы заттардан ралан днекер лпа.

Талшыты днекер лпасы барлы мшелерде кездеседі. Май лпасында май те кп. ан мен лимфа лпалары оректену жне имыл ызметтерін атарады, Бл лпалар - сйы, оларды ішінде жасушалар еркін жреді. Жасушалар мен лпалар мшелерге р трлі заттарды жне оттегін жеткізіп, мшелерді арасын зара байланыстырады.

Блшыет лпасы талшытарынан трады. Бан лпаны ш тобы жатады: клдене салалы, бірыай салалы жне жрек блшы еті.

Клдене аа блшы ет теріне, тіл, кз, ола, ешті жоары блігіні кмей еттері жатады. Адам азасыны ішкі мшелеріні (арын, уык, ішек жне антамырлары) абыралары бірыай салалы блшыет лпасынан ралады. Жрек блшыет бір-бірімен тыыз орналасан ерекше талшытардан трады. Осыны серінен жректі алы блшыеті тез жиырылады.

Жйке жйесі мидан жне денені барлы бліміне тарматалып жатан жйке штары бар жлыннан рылады.

Ми мен жлын орталы жйке жйесін, ал жлын тарматары шеткі жйке жйесін тзеді. Кез келген мше мен жйке жйесіні арасындаы байланысты андай да бола бзылуы сол мшені ызмет рекетіне серін тигізеді. Жйке жйесі денедегі барлы мшелерді бір – бірімен йлесімді ызмет етуін басарады. Басаны былай ойанда, аза мен оны айналасындаы здіксіз траты байланыс жйке жйесіні ызметі арылы жзеге асады. Мндай байланыстар сезім мшелері, мысалы, тері, кз жне есту мшелері арылы орындалады.