Вексельді есеп-айырысулар.

[13]Вексель дегеніміз (неміс сзі «айырбас» ) – белгілі бір лгіде жазбаша трде толтырылатын за мерзімді борыш міндеті.

Аударым вексель - маызды жат, вексель берушіні тлеушіге жазбаша нысанда жасалан жарысы. Онда бірінші вексель стаушыа тленетін ашалай сомасыны мерзіміні келуі жазылады.

[14]азастан Республикасындаы вексель айналысы туралы заына сйенетін болса, жай вексель мыналардан трады: 1) мтiннi зiне енгiзiлген жне осы жат жасалан тiлдегi "вексель" атауы; 2) белгiлi бiр аша сомасын тлеуге ештеемен шарттастырылмаан уде; 3) тлем мерзiмiнi крсетiлуi; 4) тлем жасалуы тиiс орынны крсетiлуi; 5) кiмге немесе кiмнi бйрыымен тлем жасалуы тиiс тланы атауы; 6) вексельдi жасалан кнi мен орныны крсетiлуi; 7) жатты берушiнi (вексель берушiнi) ойан олы.

Сонымен атар, аталан зада аудармалы вексельге де анытама берілген: аударым векселi (тратта)- вексель берушiнi (трассантты) шiншi тлаа (трасста) бiрiншi вексель стаушыны (ремитенттi) немесе оны бйрыы бойынша алдаы белгiлi бiр уаытта не сынуы бойынша тлейтiн вексельде крсетiлген аша сомасыны ешнрсеге негiзделмеген сынысы (бйрыы) бар вексель. [15]Аударым векселiнде мыналар болуа тиiс: 1) жат мтiнiнi зiне енгiзiлген жне осы жат жасалан тiлде айтылан "вексель" атауы; 2) белгiлi бiр аша сомасын тлеуге ешандай шарт ойылмаан бйры; 3) тлем тлеуге тиiс тланы (тлеушiнi) атауы; 4) тлем мерзiмiн крсету; 5) тлем жасалуа тиiс орынды крсету; 6) кiмге немесе кiмнi бйрыымен тлем тленуге тиiс тланы атауы; 7) вексель жасалатын уаыт пен орынды крсету; 8) вексель беретiн тланы (вексель берушiнi) олы.

Вексельді басты асиеттері:

1. абстракттілік – ашалай арыздарды пайда болуыны тсініктемесіні керек болмауы.

2. даусызды – вексельде крсетілген наты соманы тлеу.

3. айналымдылы - шектеусіз субъектілер арасында арым-атынас орнату ммкіндігі.

Жоарыда айтылып кеткен заны 32-бабында аударым вексельдеріні тлем мерзімі жнінде айтылан.

Аударым векселi: сынуы бойынша; сыныланнан кейiн белгiлi бiр уаытта; жасаланнан кейiн белгiлi бiр уаытта; белгiлi бiр кнде тленуге тиiстi болып берiлуi ммкiн. Мерзiмнi згедей белгiленуiн не тлемнi дйектi мерзiмдерiн амтитын аударым вексельдерi жарамсыз болады.

Халыаралы операциялардаы есеп-айырысулар кезінде вексельді олданылуыны унификациясы 1930ж лттар Лигасымен абылданан ш Женева Конвенцияларында крініс тапан, детте Вексельді конвенциялар деп аталады: «Аудармалы жне жай вексельдерді бірегей заы туралы конвенция», аудармалы жне жай вексельдерді задарыны коллизияларыны шешілуі туралы конвенция», «Жай жне аудармалы вексельдерге байланысты гербтік алымдар туралы конвенция».

ыты бсекелестік кбіне вексельдерді екі трі арасында пайда болады – конвенциялы вексель жне англо-американды вексель. Конвенциялы вексельді талаптары Бірегей вексель заына сйкес келуі керек. Ал, англо-американды вексель АШ мен Англияны сйкес задарында бекітілген. Женева Конвенцияларына негізделген вексельді айналымны халыаралы реттелуі англо-американды ыты жадайынан алша болып келеді. Мысалы, англо-американды ыты реттеу бойынша тлем жзеге асырылатын тланы крсетілуі тиіс емес, ал Женева Конвенцияларында осындай тланы крсетілуі міндетті болып табылады. Сонымен атар вексельді дауларды шешу тртібі мен наразылы шарттары жнінде келіспеушіліктер бар. Осындай ыты жаынан алшатытар тараптар арасындаы пайда болан дауларды шешуде иыншылытар туындайды.

Халыаралы тжірибе крсеткендей, Женева Конвенциялары вексельді айналымны кешенді реттелуін амтамасыз етеді:

· Аударымды жне жай вексельдерді бірегей заы туралы Конвенциясы - материалды ыты унификациялауыны мысалын крсетеді.

· Аударымды жне жай вексельдер задарыны коллизиялы шешілуі туралы Конвенция – коллизиялы ыты унификациясыны мысалы.

Банктік аударым.

Банктік аударым – бір банкті аударым алушыа белгіленген ашалай соманы тлеуге тапсыру. Халыаралы есеп-айырысуларда детте, банк аударымды зіні клиентіні тапсырысы бойынша жзеге асырады. Осындай операциялара келесідей субъектілер атысады:

· Аударушы-борышор.

· Тапсырманы абылдайтын аударушы тланы банкі.

· Аудару сомасыны алуын жзеге асыратын банк.

· Аударымды абылдаушы.

Банктік аударма пошта немесе телеграф арылы жзеге аса алады. азіргі тада СВИФТ жйесі (Бкіллемдік Банкаралы аржылы телекоммуникациялы тор)

бойынша. Банк баса да есеп-айырысуды нысандарын жне кепілдіктерді олданылуы ммкін. Экспортер сіресе, аударымдарды банк кепілдігімен жзеге асырады, себебі импортерді тауар нын тлемеген жадайда кепілдік есебінен тауар нын ндіре алады.

Пошталы аударма – бір банкті екінші банкке жіберілетін жазбаша тлем тапсырмасы. Пошталы аударым тапсырма беруші банкімен шетел банкіне уе поштасы арылы жіберіледі. Шетел банкінде тапсырма беруші банк атында есеп-шотты болуы шарт. Телеграфты аударымдар жне пошталы тлемдер бойынша іс-шаралар бірдей болып келеді. Аса ірі сомалара абылданатын тлемдер SWIFT жйесі арылы жзеге асырылады.

азастан Республика шеберінде банктік ауларымдарды ыты реттелуі «2007ж азастан Республикасында валюталы операцияларды жзеге асыру Ережелерде» крініс тапан. Аталан ережелерді 2-тарауда валюталы операциялар бойынша аша тлемдерін жне аударымдарын жргізу тртібі крсетілген:

Валюталы операциялар бойынша аша тлемдерін жне (немесе) аударымдарын укілетті банктер арылы жргізген кездерезидент (резидент емес) укілетті банкке мынадай жаттар сынады:

1) жеке басын куландыратын жат (жеке тлалар шін);

2) азастан Республикасында траты тру ыын растайтын жат (жеке тлалар; шетел азаматтары жне азаматтыы жо адамдар шін), егер болса;

3) азастан Республикасында мемлекеттік тіркеу (есепке алу) туралы кулік (азастан Республикасыны занамасына сйкес мемлекеттік тіркеуге жататын резидент жне резидент емес зады тлалар шін), егер осы жат брын сынылмаан не згерген жадайда;

5) салы тлеушіні мемлекеттік тіркелгенін растайтын жат, не салы органыны осы тланы азастан Республикасыны салы органында тіркеу есебінде трмааны туралы жаты, егер осы жат брын сынылмаан не згерген жадайда;

6) Ережені 7-1-тармаында кзделген жадайларды оспаанда валюталы шарт;

7) Ережеде кзделген жадайларда тіркеу кулігі, хабарлама туралы кулік;

8) мміле паспорты (мміле паспортын ресімдеуді талап ететін тауарлар (жмыс, ызмет крсету) экспортына немесе импортына байланысты ммілелер бойынша);

9) міндеттемелерді орындаланын растайтын не соны негізінде орындалуы ажет жаттар (экспортпен немесе импортпен байланысты ммілелер бойынша)