Халыаралы есеп айырысу атынастарына банктерді атысуы.

 

Банктік жйені негізгі масаттарыны бірі болып – шаруашылы субъектісіне ызмет трлерін крсету арылы сыртыэкономикалы ызметті амтамасыз ету табылады. Оны ішінде: валюталы реттеуді амтамасыз ету (шетел валютасын сату мен сатып алу операцияларын осанда); несие беру; банк кепілдіктерін беру; тараптарды есеп айырысу бойынша операцияларды жргізу; аталан ызметтерді орындай отырып, халыаралы есеп айырысудаы сыртыэкономикалы ммілені тараптарына кмек крсетеді.

Трлі ызметтерді жзеге асыра отырып, банк тек мміледе тарап ретінде ана атысып ана оймай, (мысалы, шотты ашуда шарт тарабы болады) ыты атынастарыны белгілі шеберін баылайтын кімшілік-биліктік орган ретінде атысуы ммкін (мысалы, жзеге асырылатын валюталы операциялара баылау жргізеді).

Алашында шетел элементімен крделенген азаматты-ыты атынастарда банк атысуында реттеу халыаралы жеке ы нормалары арылы жзеге асырылады. Екінші жадайда - банкті кімшілік-ыты атынастарыны атысуында лтты занамаа сйкес кімшілік-ыты нормалар олданылады.

Халыаралы жеке ы тарапынан банкті азаматты-ыты атынастарда банктік кепілдік сияты ммілеге тотала кеткен жн.

Банктік кепілдік – ол банк (гарант) пен принципал (борышор) арасында, банкті міндеттері – белгіленген ашалай сомаларды келісілген шартта крсетілгендей кредиторды (бенефициар) талабы бойынша тлеу.

зіні заи кші бойынша банктік кепілдік з алдына жеке ммілені береді (сыртыэкономикалы мміледен туелсіз) жне міндеттемелерді орындалуын амтамасыз ететін шараларды бір трі болып табылады. детте, бндай мміле кепілдікті тлену мемлекетіні заына баынады, алайда «ерік автономиясы» бойынша тараптар кез-келген коллизиялы байламды олдана отырып, здеріне олайлы занаманы тадауы ммкін.

Халыаралы тжірибеде банк кепілдігіні бірнеше трлері олданылады: тендерлік, талап бойынша шартты, контрактіні дрыс орындалуын амтамасыз ететін кепілдік жне т.б.

[17]Халыаралы сауда палатысымен барлы кепілдіктерге арай, сонымен атар тек шартты кепілдіктерге (мысалы, тендерлік,орындауды кепілдіктері мен тлемді айтару кепілдіктері) олданылатын ыты деп-рыптар жйелендірілген болатын. 1978 жылы Шартты кепілдіктер бойынша унификацияланан Ережелер, ал 1992 жылы Бірінші талап бойынша кепілдіктерді унификацияланан Ережелері абылданды.

1992 жылы унификацияланан Ережелер 1978 жылы Ережеге араанда тек ана шартты кепілдіктерді реттейді: Ережеде крсетілген кепілдіктер трлеріні анытамалары беріліп, бл алдаы уаыттаы квалификацияны мселесін шешеді. Сонымен атар 1992 жыла ережеде бенефициарды бірінші талабы бойынша тленуге тиісті кепілдік сомасы реттелген. Бл Ережеде берілетін кепілдіктерді реквизиттерін, тлем талаптарыны мазмны мен бенефициар алдындаы гарантты міндеттірін реттеуші нормалары берілген.

Екі жат та тараптара барлы шарттарды сипаттауда лкен жеілдік жасайды. 1978 жне 1992 жылы Ережелерді олданылуын тараптар шарт мтінінде крсетуі тиіс болып табылады.

1978 жне 1992 жылы Ережелерде кепілдікпен байланысты дауды арастыруда ыты тадалу мселесі мазмндалады. Екеуінде де «ерік автономиясы» аидасы крсетілген болатын. Егер тараптар еркі шартта крініс таппаан болса, онда 1978 жылы Ереже бойынша - гарантты мекенжай ыы олданылады, ал 1992 жылы Ережелері бойынша гарантты ресми активтілік орталыыны занамасы олданылады.

Дстрлі трде халыаралы есеп айырысу атынастарында банктерді ызметі лтты валюталы жне банктік занамада крініс табады. Р есеп айырысулар жоарыда аталан «Банктік ызметті реттеу туралы»,«2007ж азастан Республикасында валюталы операцияларды жзеге асыру Ережесінде», «азастан Республикасындаы вексель айналысы туралы», «1997ж Р 1995ж лтты банк туралы» задарымен арастырылып реттеледі.

орытындылай келе, халыаралы есеп айырысу халыаралы жеке ыты кешенді рі крделі салаларыны бірі екендігін айтуа болады. Себебі, оны тек ана ыты жаынан арастырып ана оймай, экономикалы салалардан да арастыран жн. Халыаралы есеп айырысу толытай мемлекетті экономикалы саясатына туелді болып келеді жне оан сйкес жзеге асырылады. Бгінгі тадаы мемлекеттерді зара кп салалы байланыстара тсу салдарынан халыаралы есеп айырысуды ролі артып, оны бірыай жйеге келтіріліп, отайлануы аржылы атынастарды тез рі тиімді жруіне жрдем береді. Алайда р мемлекетті саясаты мен лтты занамасына байланысты есеп айырысуды толытай бірыай жйеге келтіру иына тседі.

Пысытау сауалдары:

1. Халыаралы есеп айырысуда банктерді ызметі? Р занамасында бл мселе алай реттелген?

2. Банктік кепілдік тсінігі мен трлері?

3. Халыаралы есеп айырысу тсінігі мен классификациясы?

4. Халыаралы есеп айырысуды реттеуші халыаралы ыты актілер?

 

Тарау