Халыаралы тасмалдауды тсінігі жне тасымалдау шартыны халыаралы сипаттамасы

 

Тасымалдау шартын жасасуды экономикалы масаты жктер мен адамдарды бір жерден екінші жерге апару ажеттілігі болып табылады. Клік йымдарыны, жк жнелтушіні, жкті алушыны жолаушыларды мемлекеттер арасында жкті тасымалдауды жзеге асыруда пайда болатын осы атынастар тасымалдау шартымен негізделген жне осы шартпен реттеледі.

Осы тараптар арасындаы ыты атынастар е алдымен, оларды зара жасасан шартымен жне сонымен атар, осы шартты реттейтін задылытармен аныталады.

Тасымалдау шартын жасасу мен орындау нтижесінде туындайтын ыты атынастарды жалпы жиынтыын білу шін оны райтын элементтерді арастыру ажет, сіресе, жкті тасымалдау мен жолаушылар ол жгін ажырата білген дрыс.

Тасымалдау шартын жасасуды негізі жк тасымалдаушыны жкті немесе жолаушыны бір орыннан екінші жерге белгілі бір клік ралымен сыйаыа ткізуге міндеттенуі болып табылады.

Сонымен, халыаралы тасымалдау дегеніміз – мліктерді жне жолушыларды бір мемлекеттен екінші мемлекетке жеткізу немесе транзитпен жктерді, жолаушыларды ткізу.

Халыаралы тасымалдауды ішкі тасымалдаудан айыруды негізгі белгілері:

- жк, жолаушы кеден шекарасынан туі керек;

- жкті немесе жолаушыны шекарадан ткізбей-а халыаралы тасымалдау шарты арылы халыаралы тасымалдау деп есептеуге болады;

- халыаралы тасымалдауда лтты валютадан баса шетелдік валюта олданылады;

- халыаралы тасымалдауды айнар кздері ретінде халыаралы конвенциялар, лтты задар, халыаралы дет-рып танылады.

Халыаралы тасымалдау шарты жасалан болып, шартты екі жа тараптары да зара еркіндік білдіруі болан кезде есептеледі. Осылайша жкті тасымалдау шарты ереже бойынша, консенсуалды шарт болып табылады, яни шартты мазмны мен екі тарап танысан сттен бастап ыты нтижені тудырады, біра баса да жадайлар бар, олар р трлі лтты задарда бекітілген.

Жктерді тасымалдау шарты бойынша бір тарап (тасымалдаушы) зіне баса тарапты (жк жнелтушіні) сеніп тапсыран жгін белгіленген мекенге жеткізуге жне жкті алуа укілетті адама (алушыа) оны беруге міндеттенеді, ал жк жнелтуші жкті тасымалдааны шін шарта немесе тарифке сйкес аы тлуеге міндеттенеді.

Жолаушы мен тедеме жкті тасымалдау шарты тиісінше жол жру билетімен жне тедеме жк тбіртегімен рсімделеді. Жол жру билеті мен тедеме жк тбіртегіні нысаны клік туралы за актілерінде кзделген тртіпте белгіленеді.

Шарт наты болып табылады жне жк жнелтушіні жкті белгілі бір мекенге жеткізуге тасымалдаушыа беріп, оны осы масатты жзеге асыруды абылдап алан стінен жасалан деп танылады.

Жолаушыны тасымалдауа атысты шарт жасасан кезде келісім ай кезден басталатынын анытау ажет. ыты доктрина жне сот тжірибесі бл сраты шешуді бірнеше жолын сынады (билетті сатып алу сті, клік ралына отырызу басталан стте жне т.с.с.).

Халыаралы жеке клік ыында тасымалдау шарты екі жаты сипата ие жне кліктік жабдытауды айтарумен байланысты бола бермейді, сонымен атар, ыты доктрина жне сот тжірибесі тасымалдау шартыны айтарымсыздыын білдіреді.

Сондытан р мемлекеттердегі тасымаладау шартыны наты анытамасы зара сас, дегенмен, зара айырмашылытара ие.

Тасымалдау шартында р трлі ыты субъектілер атысады. Халыаралы тасымалдау талаптарыны субъектісі ереже бойынша жеке жне зады тла болып табылады. Шартты бір тарабы ретінде тасымалдауа мдделі жне осы тасымалдау шін белгілі бір ашадай сыйаыны тлеуге дайын тла танылады; тасымалдау шартыны екінші тарабы ретінде клік ралын иеленуші жне сондытан, белгілі бір сыйаы шін жнелту бойынша ызметті жзеге асырушы тла атысады. Шарт бойынша бір тарап болып табылатын тасымалдаушы ретінде клік йымы, яни тасымалдаушы танылады, біра тасымалдаушы деген ымны зі эволюцияа шырады.

«азастан Республикасыны Клік туралы» Заына сйкес тасымалдаушы – бл меншік ыы меншігінде немесе баса да задылы негізде клік ралын иеленетін жкті, жолаушыны, тедеме жкті жне поштаны темаыа немесе сйкесінше, рсат не белгіленген тртіпте берілген лицензия негізінде жалдауды сынатын жеке немесе зады тла.

Тасымалдау шартыны халыаралы сипаттамасыны келесідей ш трлі анытамасы бар:

1. Доктриналы

2. Занамалы

3. Халыаралы

 

Доктриналы	Занамалы	Халыаралы
1.Г.И Тулеугалиев жне М.Г Тулеугалиевты кзарасы бойынша , тасымалдау шартыны халыаралы сипаттамасы субъективті рамымен аныталады. Тасымалдау шартына атысушы тараптар р трлі мемлекеттерді зады немесе жеке тлалары болып табылады. 2. авторды пікірінше,халыаралы тасымалдау дегеніміз - мліктерді жне жолаушыларды бір мемлекеттен екінші мемлекетке жеткізу немесе транзитпен жктерді, жолаушы бір мемлекеттен екінші мемлекетке жеткізу немесе транзитпен жктерді, жолаушыларды ткізу. 3.Х.И Шварцты пікірінше, халыаралы тасымалдау шарты болып табылу шін жкті жнелту орны мен жкті абылдап алу орны р трлі мемлекеттерде орналасуы тиіс. Кптеген ылыми дебиеттерде тасымалдау атынастарына байланысты шетелдік элементті жкті бір мемлекеттен екінші мемлекет аумаына тасымалдану рдісі кезінде іздеу керек деп крсетілген. Осы тжырымдамадан шыатын орытынды: халыаралы тасымалдау болып табылу шін келесідей 2 критерийге сай болу керек: 1.Жкті бірнеше (екі немесе одан да кп) мемлекеттер аумаы арасында тасымалдануы. 2.Осы тасымалдау рдісіні шартын анытайтын халыаралы келісімшартты болуы. Халыаралы тасымалдау кезінде кеістік 2 критерий жзеге асады: 1.Жк жнелту мен жкті абылдап алу пункттері р трлі мемлекеттерде орналасуы. 2.Жк жнелту мен жкті абылдап алу пункттері бір мемлекет аумаында орналасан, біра тасымалдау кезінде баса мемлекет аумаында аялдама жасайды.	Тасымалдау шартыны халыаралы сипаттамасы занамалы трыдан р трлі мемлекеттерді ішкі занамасымен аныталады. Кп нормалар атап крсететіндей ол ауматы аидаа сйенеді. Демек, жкті жіберу орны мен жкті абылдап алу орнындарыны р трлі мемлекетте орналасуын кздейді.   азастан Республикасыны «Сауда масатында теізде жзу туралы» 2002 жылы 17 атардаы N 284-II абылдаан Заында теіз арылы тасымалдауды халыаралы сипаттамасы аныталмаан	Теіз арылы жк тасымалдау туралы Біріккен лттар йымыны 1978 жылы 31 наурызда абылданан Конвенциясы. (Гамбург ережелері)Конвенция екі р трлі мемлекеттерді арасындаы барлы теіз тасымалдау шарттарына олданылады. Егер: а) теіз тасымалдау шартында крсетілген жкті жнелту порты келісуші мемлекеттерді бірінде орналасан болса; b) Теіз тасымалдау шартында крсетілген жкті абылдап алу порты келісуші мемлекеттерді бірінде орналасан болса; c) Теіз тасымалдау шартында крсетілген жкті абылдап алу опционды порттарды біреуі келісуші мемлекетті бірінде орналасан болса; d) Коносамент немесе теіз тасымалдау шартын расайтын баса жат келісуші мемлекетті бірінде берілген болса; e) Коносаментте немесе теіз тасымалдау шартын растайтын баса жатта шарт осы Конвенцияны нормаларымен немесе осы Конвенцияны нормаларын зады шіне енгізген кез келген мемлекетті занамасымен реттелетіндігі арастырылса. Осы Конвенцияны нормалары кемені, тасымалдаушыны, наты тасымалдаушыны, жк жіберуші мен абылдап алушыны жне баса да мдделі тланы лтты атысталыына туелсіз олданылады.

Тасымалдау шартында р трлі ыты субъектілер атысады.

Халыаралы тасымалдау субъектісі ереже бойынша жеке жне зады тла табылады. Шартты бір тарабы ретінде тасымалдауа мдделі жне осы тасымалдау шін белгілі бір ашалай сыйаыны тлеуге дайын тла танылады; тасымалдау шартыны екінші тарабы ретінде клік ралын иеленуші жне белгілі бір сыйаы шін жнелту бойынша ызметті жзеге асырушы тла атысады. Шарт бойынша бір тарап болып табылатын тасымалдаушы ретінде клік йымы, яни тасымалдаушы танылады, біра «тасымалдаушы» деген ымны зі эволюцияа шырады. Англо-саксонды, француз, неміс ыы бойынша тек ана тасымалдау шартын жасасан клік ралын меншіктеуші (Shipowner – англ; Ship Her – неміс; le bourdeois de Navire - француз).Француз жне неміс ыында «клік иеленушімен» (armature, Reeder) атар «фрахтователь»(freteur, Verfracher) термині пайда болады, осындай згерістер Солтстік Еуропаны кптеген елдерінде жне Голландияда пайда болды. АШ –та олар freight/ contractors деп аталады.

1921 жылы Гаага ережесінде «тасымалдаушы» термині енгізілді ( transporteur – франц., carrier – аыл.; transportowiec – полякты)

Халыаралы тасымалдауда тасымалдауды бірнеше трі бар:

1. Теіз тасымалдауы.

2. уе тасымалдауы.

3. Теміржол тасымалдауы.

4. Автоклік тасымалдауы.

5. Аралас тасымалдау.

Теміржол тасымалы.

Соны ішінде, кп уаыт бойы теміржол тасымалдауы е маызды келісімдерді бірі болып «Жкті жне жолаушыны теміржол тасымалдауы туралы» Берн Конвенциясы танылды. 1980 жылы Берн Конвенциясын айта арау конференциясында жаа халыаралы теміржол тасымалдауы туралы келісім (КОТИФ) абылданды. Оан 38 мемлекет атысты.

КОТИФ ережесі бойынша жкті мерзімінен кешіктіріп жеткізгені шін жкті абылдап алушы зиян шеккен жадайда оан жкті тасымалдау ш есе етіп айтарылады.

Бізді азастан Республикасында 2001 жылы 8 желтосанда “Теміржол клігі туралы” За абылданды. Осы Заны 65-бабына сйкес, «жолаушыны тасымалдау шарты бойынша тасымалдаушы оан жол жру жатына сйкес, пойызда орын беріп, оны баратын жеріне жеткізуге міндеттенеді, ал жолаушы жол жру аысын тлеуге міндетті».

Тасымалдау жніндегі міндеттемелерді орындааны немесе тиісінше орындамааны шін тасымалдаушыларды зара жауапкершілігі болады.

Темір жол тасымалы шеберінде келесідей арнайы мамандандырылан халыаралы йымдар бар: Темір жол ынтыматасты йымы (ОСЖД), Жк вагоныны жалпы паркі (ОПВ). ОСЖДны басты масаты болып Халыаралы жолаушы жне жк таситын атынастар келісіміне іс жргізу болып табылады. ОПВ-ны масаты европалы елдерді мамандандырылан халыаралы йымы, жалпы паркке атысушылармен жіберілген теміржол вагондарын бірлесіп пайдалану шін рылан. Бас орынды Берндегі Халыаралы темір жол атынастарыны Орталы Бюросы алады. Бл йымны басты масаты МГК жне МПК іс жргізу жне айта арастыру болып табылады. Бл йым ыты материал мен сот тжірибесін жйелі трде жариялайды.

Маызды рлді кіметаралы емес йым – Берндегі Теміржол клігі жніндегі комитет алады. Европалы Экономикалы Комиссияны Ішкі транспорт жніндегі комитеті 1947 жылы Бны Экономикалы жне леуметтік Кеесіні IV сессиясыны шешімімен рылды. Бл кеес Европалы Экономикалы Комиссияны темір жол, автоклік жне теіз тасымалы мселелері бойынша кеес беруші орган болып табылады жне клік саласында атысушы мемлекеттерді арасында ынтыматастыты дамыту болып табылады.

азастан Республикасы 2001 ж. 8 желтосанда (10.07.2012 –згерістер егізілді) «Темір жол клігі» туралы Заын абылдады. Осы За темiр жол клiгiмен жолаушылар, багаж, жк, жк-багаж жне почта жнелтiлiмдерi тасымалдарын жзеге асыру кезiндегi тасымалдаушылар, тасымал процесiне атысушылар, мемлекеттiк органдар, жолаушылар, жнелтушiлер, алушылар, жк жнелтушiлер, жк алушылар, баса да жеке жне зады тлалар арасындаы оамды атынастарды реттейдi.