Шетелдегі деликт мселесі

Швейцарияны халыаралы жеке ы туралы заында келесі ережелер аралады: егер зиян келтіруші мен жбірленушіні траты трылыты жерлері бір мемлекетте болса, онда зиян келтіруге байланысты талаптар осы мемлекетті ыымен реттеледі. Егер оларды трылыты жерлері орта болмаса, онда рсат етілмеген рекет орын алан мемлекетті ыы олданылады. Егер рекетті салдары баса мемлекетте пайда болса сол мемлекетті ыы олданылады.

Деликттік міндеттемелерге атысты ытай Халы Республикасында ыа арсы рекет жзеге асырылан орынны заы олданылады. Егер зиян келтірушіні азаматтыы мен жбірленушіні азаматтыы бірдей болса немесе олар бір мемлекетте тратын болса, онда екі жаты азаматтыын алан елді заы немесе рекет жасаан орынны заы олданылуы ммкін. Егер рекет ХР аумаынан тыс жерде тсе, онда ыа арсы ретінде, ХР заымен аралмайды, ол деликтік міндеттемені туындауына негіз бола алмайды.

Аылшын-американды ыа атысты, онда АШ-ты практикасы ашан да кеінен олданылан деликтті жзеге асан орны ережесін жіберген: АШ-ты коллизиялы ыыны екінші жинаы негізгі байлам есебінде, анарлым маызды байланыспен деликтік ыты атынасы бар зады олданады.

Деликт жзеге асан орныны заы немесе баса андай за туралы мселені – ы атынаса ондай байланысына арай тадауды сот шешеді.

Шетелдік социалистік мемлекеттерді занамалары деликтік міндеттемелерді коллизионды мселелерін шешу барысында деликт жузеге асан орынны заына жгінеді. Польшада мысалы, деликтті жзеге асырылан орны деп ай жерде фактілік- міндеттемені негізі жасалды, сол жер аралады.

Венгрияны халыаралы жеке ы туралы заы келесі ережелерді белгілейді: 1. келісімнен тыс келтірілген зиян шін жауапкершілік, егер аталан замен басаша арастырылмаса, онда зиян келтіруші адамны рекеті немесе рекетсіздігі жргізілген орында жне уаытта олданыста болан за олданылады;

2. егер ол жбірленушіге анарлым тиімді болса, онда зиян келтірілген ауматаы мемлекетті заы басшылыа алынады;

3. егер зиян келтірушіні жне жбірленушіні трылыты жерлері бір мемлекетте болса, онда сол мемлекетті заын олдану керек;

4. егер за бойынша зиянды туызан адамны рекет жасаан немесе рекетсіздігіні орны, жауапкершілігіні шарты кін болып табылса. Венгрияда, ереже бойынша зиян тудыран рекетті жасалан орнында жне уаытында олданылан за, анытаушы за болып табылады немесе жбірленушіні мддесі шін зиян туындаан аумаа атысты мемлекетті ыы олданылуы ммкін. Чехословакияда екі критериилерді де альтернативті олданылуына рсат етіледі. Деликтік міндеттемелерді зиян келтірілген орындаы заа баынуы туралы жалпы ережелер социалистік елдерді жекелеген задылытармен белгіленген жадайлармен баса критериилерді олдануды жоа шварылмайды.

Деликттік атынастарды реттейтін кейбір халыаралы конвенциялар.

Деликтті атынастар аясындаы халыаралы келісімдер. Деликтті атынастар аясында кптеген халыаралы конвенциялар абылданан. Олара: 1952ж уеде шетелдік уе кемелерімен шінші тдалара залал келтіру туралы конвенция; 1962ж ядролы кеме олданушыларды жауаптылыы туралы Брюссель конвенциясы.; 1969ж мнаймен ластаудан туындайтын залала азаматты жауаптылы туралы конвенция; 1963ж ядролы залал шін жауаптылы туралы конвенция; 1971ж автокліктік оиалара олданылатын ы туралы Гаага конвенциясы; 1973ж дайындаушыны жауаптылыына олданылатын ы туралы Гаага конвенциясы; ядролы энергия аясында шінші тарап алдында жауаптылы туралы Париж конвенциясы; 1990ж темір жол, автоклік жне ішкі су клігі арылы ауіпті жктерді тасымалдау барысында келтірілетін зиян шін азаматты жауаптылы туралы конвенция; 1991ж халыаралы саудадаы кліктік терминал олданушыларды жауаптылыы туралы Біріккен лттар йымыны конвенциясы.

Пысытау сауалдары:

1. Осы деликттік атынастар бойынша, азастан Республикасыны занамасында тараптарды еркіндік заы коллизиялы нормасы (Lex voluntatis) кзделген бе?

2. Деликтті атынастарда шетелдік элемент андай сапада орын алуы ммкін?

3. Неге зиян келтіру салдарынан туындаан міндеттемелер келісімнен тыс міндеттемелер категориясына жатады?