Нерксiптiк лгi 2 страница
Халыаралы кооперациясын амтамасыз ету шiн жадайлар жасау масатында 1970 жылы 19 маусым кнi Вашингтонда Дипломатиялы конференцияда осы келiсiмшарта ол ойылып, оан сйкес Патенттiк кооперациясы Одаы рылды. Париж конвенциясы сияты, бл келiсiмшарт Патент кооперация-сы одаына мше мемлекеттердi нертабыса патент беру немесе беруден бас тартуа байланысты ытарын реттемейдi. Келiсiмшартты негiзгi ережелерi: халыаралы тiнiм, халы-аралы iздеу (РСТ 1-тармаын араыз) жне халыаралы алдын ала сараптама туралы (РСТ 2-тармаын араыз) нормалары болып табылады. Келiсiм тарауларындаы ережелердi сатау мше мемлекеттердi барлыы шiн мiндеттi болып сана-лады.
Патент кооперациясы туралы келiсiмшарт БИМ-халыаралы бюросына бiр тiнiм беру жолымен барлы атысушы елдердегi нертабыс ыты орауды бiр мезгiлде алуды жеiлдетедi2.
Еуразиялы патент конвенциясы барлы атысушы-мемлекеттер аумаында рекет ететiн бiрттас еуразиялы патент негiзiнде патент ыы объектiлерiне орау алуды кздейтiн Еуразиялы патент жйесiн алыптастырады. Бл жйе лтты орау жйесiн жоа шыармайды, мемлекеттер оларды дамуына байланысты толы егемендiктi сатайды (ЕАПК 1-бабын араыз). Ал Еуразиялы патент конвенциясыны 21-бабында бл актiнi кез келген мше мемлекеттi лтты патент беру ыын озамайтындыын жне оны кез келген халы-аралы йыма кiруiн жне нерксiптiк меншiктi орау саласындаы халыаралы ызметтестiк дамуына ыпал етуiн шектемейтiндiгi айтылан.
Еуразиялы патент жетiстiктерiне баж тлеу млшерi мен тртiбiн, сонымен атар, тiнiм берушiлердi р трлi категориялары шiн артышылыты тарифтердi болуын жатызуа болады. Патенттеудi еуразиялы немесе лтты процедурасын тадауды экономикалы дрыстылыы оларды райсысы бойынша мына факторлара сер ететiн шыындарды салыстырумен аныталады:
– тiнiш берушiнi траты орны немесе трылыты жерi;
– ЕАПК мше мемлекеттерi жасаан нерксiптiк меншiктi орау саласындаы рiптестiк туралы екi жаты келiсiмдердi болуы мен оларды мазмны;
– патенттеу елдерiнi саны мен рамы.
Жалпы айтанда, ТМД-а мше мемлекеттердi норматив-тiк ыты актiлерiнде шетелдiк тiнiм берушiлер (2-категория) шiн патенттiк баж млшерi лтты тiнiш берушiлер (1-категория) шiн бекiтiлген бажа араанда лдеайда жоары. Мысалы, Беларусь Республикасында тiнiм беру кезеiнде шыындар лтты тiнiм берушiлер шiн 0,5–0,75 тменгi ебек-аыны, ал шетелдiктер шiн – 100–150 АШ долларын райды, ал сараптама сатысында лтты тiнiм берушiлер шiн 4–10 тменгi айлы тлемiн жне шетелдiктер шiн 800–2080 АШ долларын райды.
Атап тiлген конвенциялар азастанды интеллектуалды меншiк жнiндегi занаманы алыптастыруа жне дамытуа елеулi ыпал еттi, йткенi бл конвенциялар кптеген елдердегi осы таылеттес жйелердi дамытуа ажеттi халыаралы параметрлер мен шоырландырылан лтты тжiрибенi жинатаан.
§ 4. Патент жйесiн алыптастыратын халыаралы ы органдары
Интеллектуалды меншiктi орау саласында халыаралы дегейдегi е негiзгi институт жне бiратар йымдар бар. Негiзгi халыаралы йымдар Бкiллемдiк интеллектуалды меншiк йымы (БИМ) жне Бкiллемдiк сауда йымы (БС) болып табылады. Айматы йымдар арасында Еуропалы Ода маызды орын алады. Бл йымдар те маызды ызмет атарады. БИМ жне БС интеллектуалды меншiктi орау саласындаы негiзгi халыаралы шарттарды жасау мен айта ру шiн жауап бередi. Олар мндай шарттарды жасап ана оймай, кейбiр жадайларда оларды кштеп орындалуын жзеге асырады. Еуропалы Ода тауар табалары жнiндегi айматы бюро ашып, азiргi уаытта тауар табалары туралы айматы занама жасаумен шылданады1.
Бкiллемдiк интеллектуалды меншiк йымы (БИМ).
Интеллектуалды меншiктi орау саласындаы халыаралы рiптестiктi ажеттi блiгi БИМ ызметiне атысу болып табылады2.
Бкiллемдiк интеллектуалды меншiк йымы – интеллектуалды меншiк мселелерiмен айналысатын халыаралы йымдарды ежелгiсi жне iрiсi. БИМ тарихы 1883 жылдан басталады. Яни, бл йымны рылу тарихы ХIХ . аяында «нерксiп меншiгiн орау жнiндегi Париж конвенциясы» мен «деби жне кркем шыармаларды орау туралы Берн конвенцияларын» жзеге асыру шiн рылан рылымдарыны осылу кезеiне жатады. 14 мемлекет атысан Париж конвенциясы 1884 жылы кшiне ендi. Оны ережелерiне сйкес мше мемлекеттердi мжiлiстерiн йымдастыру сияты кiмшiлiк мiндеттердi орындау шiн Халыаралы бюро рылды. 1886 жылы халыаралы ы жне онымен бiрге Берн ковенциясы пайда болды. Берн конвенциясы шеберiнде кiмшiлiк мiндеттердi орындау шiн де Халыаралы бюро рылды. 1893 жылы бл екi шаын бюро Интеллектуалды меншiктi орау жнiндегi бiрiккен халыаралы бюро деп аталатын бiр халыаралы йыма бiрiктi (бл йым француз тiлiнде ысартылан нсасымен белгiлi – БИРПИ). Швейцарияны Берн аласында орналасан штаб-птері бар, жетi адамнан тратын бл кiшiгiрiм йым бгiнгi Бкiллемдiк интеллектуалды меншiк йымыны алашы бейнесi болды.
1967 жылды 14 шiлдесiнде Стокгольмде Бкiллемдiк интеллектуалды меншiк йымын алыптастыратын конвенцияа ол ойылды. Онда йымны масаттары, ызметтерi, рылымы жне ондаы меншiк аныталды. 1974 жылдан бастап БИМ Бiрiккен лттар йымыны рылымды блiмшесi болып табылады.
БИМ ратын конвенция 4 трлi органны рылуын кздейдi: Бас Ассамблея, Конференция, Координациялы комитет жне БИМ Халыаралы бюросы.
БИМ рылымында йымны хатшылыы болып табылатын Халыаралы бюромен атар, Патенттiк апарат жнiндегi траты комитет (ПАТК) пен Патенттiк жаттама орталыы рекет етедi.
ПАТК апаратты iздеу саласында ызметтестiк жнiндегi халыаралы комитеттi мирасоры ретiнде 1977 жылды азан айында рылды. ПАТК-да 4 жмыс тобы рекет етедi: жоспарлау, дамушы елдерге арналан патенттiк апарат, жалпы апарат жне iздеу апаратты блiмдерi. ПАТК БИМ атысушы мемлекеттер арасында патенттiк апарата атысты мселелер бойынша ызметтестiктi йымдастырады. ПАТК келесi баыттарда жмыс атарады:
1) патенттiк апарат саласында БИМ-а атысушы мемле-кеттердi патент ведомстволары ызметiн стандарттау;
2) патенттiк апарат саласында автоматизация;
3) патенттiк жаттама iздеу орын йымдастыру жне сатау;
4) нерксiптiк меншiк саласында статистикалы млiмет-тердi жинау, деу жне тарату.
азiргi кезде штаб-птері Швейцарияны Женева аласында орналасан БИМ Бiрiккен лттар йымы жйесiнде 16 мамандандырылан мекемелерiнi бiрi болып саналады. Ол интеллектуалды меншiктi орауды р трлi аспектiлерiне атысты 23 халыаралы шартты кiмшiлiк ызметтерiн жзеге асырады. 182 мемлекет йымны мше – мемлекеттерi болып табылады. Бл бкiл лемдегi мемлекеттердi 90 пайызын райды, йым ызметiнi айрыша маыздылыы мен мндiлiгiн крсетедi1.
Бкiллемдiк сауда йымы (БС)
Бкiллемдiк сауда йымы 1995 жылы Тарифтер мен сауда жнiндегi Бас келiсiмдi жетiлдiру туралы кп жаты келiссз-дердi нтижесiнде рылды. Бл келiсiм еркiн сауда дамуында маызды орын алады. Бiра оны ережелерi ызметтердi сату туралы жне интеллектуалды меншiктi алу туралы мселелердi амтымайды. Оан оса ГАТТ шеберiнде оны ережелерiн кштеп орындау институттары мен механизмдер рылмаан болатын2.
1986 жылдан 1994 жыла дейiн созылан халыаралы келi-сiмдердi Уругвай раунды БС-ны рылуы туралы келiсiм де, зге келiсiмдер де кiрген орытынды актiнi абылдаумен аяталды. орытынды актiге кiрген таы бiр келiсiм – интеллектуалды меншiк ытарыны сауда аспектiлерi жнiндегi келiсiм (Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights – TRIPS). Интеллектуалды меншiк ытарыны сауда аспектiлерi жнiндегi келiсiм – ТРИПС – мемлекеттi интеллектуалды меншiк жнiндегi негiзгi халыаралы шарттарды стану, сйкес шарттар бойынша талап етiлетiндей оны ор-алуыны дегейiн амтамасыз ету дайындыы жне е бастысы, шартты мiндеттеменi кштеп орындауды тиiмдi механизм-дерiн олдану БС-а мшелiктi талаптарын крсететiн ере-желерi бар.
За жобасы «Авторлы ы жне сабатас ытар туралы», «азастан Республикасында селекциялы жетiстiктердi орау туралы», «азастан Республикасыны Патент Заы», «Тауар табалары, ызмет крсету табалары мен тауар шыарылан жерлердi атаулары туралы» азастан Республикасыны Заы жне «Интегралды микротсiмдер топологияларын ыты орау туралы» сияты азастан Республикасыны бiрнеше задарына згерiстер мен толытырулар енгiзудi кз-дейдi.
За жобасы азастанны интеллектуалды меншiк объектi-лерiнi ажеттi дегейде оралуын жне бл салада лтты занаманы интеллектуалды меншiк ытарыны сауда аспектiлерi жнiндегi БС Келiсiмiне сйкестендiрiлуiн талап ететiн Бкiллемдiк сауда йымына енуге дайындалуына байланысты жасалды.
За жобасы рекеттегi задарды негiзгi аидаларын сатай отырып, оларды бiздi мемлекетiмiз соы жылдары жасасан «Табаларды тiркеу шiн тауарлар мен ызметтердi халы-аралы классификациялау туралы» Ницце келiсiмi, «Халыаралы патенттiк классификациялау туралы» Страсбург келiсiмi т.б. сияты халыаралы шарттар талаптарына сйкестендiредi.
«азастан Республикасындаы селекциялы жетiстiктердi орау туралы», «азастан Республикасыны Патент Заы» «Тауар табалары, ызмет крсету табалары жне тауар шыарылан жерлердi атаулары туралы» жне «Интегралды микротсiмдер топологияларын ыты орау туралы» Задарына енгiзiлетiн згертулер мен толытырулар рекеттегi нормаларды бiратар ережелерiн натылайды, ыты рекеттi шекараларын анытап, оларды бiр мндi емес талы-лануына жол бермейдi.
За жобасы елiмiздi занамасыны згерiстерiн, сонымен атар, аталан задарды интеллектуалды меншiк объектi-лерiне орау беру тжiрибесiнде олданылуын ескередi жне жмыс iстемейтiн ережелердi жою мен нерлым жаа реттеу механизмдерiн енгiзуге баытталан.
Бкiллемдiк зияткерлік меншiк йымы мен Бкiллемдiк сауда йымы арасындаы байланыстар.
Бкiллемдiк сауда йымы (БС) ГАТТ шеберiндегi кп жаты сауда келiссздерiнi Уругвай раундыны сттi аяталуы нтижесiнде 1994 жылды 15 суiрiнде рылды. 1995 жылды 1 антарында кшiне енген Интеллектуалды меншiк ытарыны сауда аспектiлерi туралы келiсiм (ТРИПС) сол кезде жасалан келiсiм болып табылады. ТРИПС келiсiмi интеллектуалды меншiк ытарын орауды амтамасыз ету саласында жаа кезедi белгiледi, сонымен атар БИМ жмысы бадарламасыны маыздылыын арттырды. ТРИПС келi-сiмiнi авторлы ыа жне сабатас ытара, патенттерге, тауар табаларына, нерксiптiк лгiлерге жне интегралды микротсiмдер топологиясына атысты ережелерi БИМ хатшылыы жне оны алдында болан йымдары 100 жыл бойы ызмет крсеткен халыаралы шарттар мен конвенцияларды тiкелей толытырады.
1995 жылды 1 антарынан бастап Бкiллемдiк интеллектуалды меншiк йымы мен Бкiллемдiк сауда йымы арасындаы келiсiм кшiне ендi. Келiсiм ТРИПС келiсiмiн жзеге асыруда, атап айтанда, задар мен ережелер туралы ескертулер, дамушы мемлекеттер мддесiне ыты-техникалы кмек крсету жне техникалы ызметтестiктi жзеге асыру нысандарында ызметтестiкке баытталан.
Еуропалы Ода
Еуропалы Одаа за мерзiм бойы интеллектуалды меншiктi орауды мыты жйесi рекет ететiн мемлекеттер кiредi. Еуропалы Одаа мше мемлекеттер мен Еуропалы Ода басарушы органдары интеллектуалды меншiктi орау саясатында мына масаттарды ала ояды:
1) интеллектуалды меншiктi орауды кшейту;
2) интеллектуалды меншiкке ыты адал емес бсеке-лестiкте олданылуыны алдын алу;
3) интеллектуалды меншiк туралы занаманы йлестiру;
4) тауар табаларымен айналысатын лтты патенттiк ызметтер мен рылымдарды кштерiн айталау дегейiн тмендету.
Бл масаттара жету шiн Еуропалы Ода бiратар механизмдер олданады:
1) мiндеттi директиваларды жариялау;
2) негiзгi халыаралы йымдар жмысы мен шарттарын да-йындауа атысу;
3) Еуропалы Одаа мше мемлекеттерi шiн осылу шарт-тарын дайындау (кейбiр жадайларда баса мемлекеттер шiн де ашы);
4) жеке институттарды, атап айтанда, Еуропалы патенттiк бюро мен Тауар табалары жнiндегi Еуропалы бюроны ру.
§ 5. азастан Республикасында патент атынастарын реттейтiн лтты занама
азiргi уаытта азастан Республикасы доминанты нарыты атынастара тумен жне лемдiк ауымдастыа интеграциямен байланысты экономикалы реформалар болып табылатын жан-жаты реформалауды тарихи кезеiнен туде. Республикамызды жиырма жылды егемендi дамуы iшiнде реформалар базасы рылып, дамуда. Бкiл экономикалы атынастар спектрiн реттеудi ыты iргетасы болып азастан Республикасыны Азаматты кодексi танылады.
Шаруашылыты жаа талаптарына интеллектуалды мен-шiк, зады тлаларды жне жеке тлаларды субъективтi ытары мен мiндеттерi саласында ыты атынастарды реттеу згердi.
Бдан 1999 жылды 16 шiлдесiнде патент ыы субъектi-лерiнi арасындаы ыты атынастарды реттеуге баыттал- ан азастан Республикасыны Патент Заы абылданды. Бл акт з кезегiнде аталан ыты атынастарды алашы реттеу бойынша мiндетiн атаран 1992 жылды 24 шiлдесiнде а-былданан азастан Республикасы Патент Заыны орнына келдi.
азастан Республикасында патент атынастары саласындаы нормативтiк ыты актiлердi бiрiншi тобын Р Конс-титуциясы райды. Конституцияны 20-бабы шыармашылы еркiндiгiне кепiлдiк бередi. Бл норма интеллектуалды меншiк туралы занама дамуыны ыты негiзiн райды.
кiнiшке орай, Р Конституциясында «интеллектуалды меншiк» терминi крiнiс таппаан. Мысалы, 1993 жылды 12 жел-тосанында абылданан Ресей Федерациясы Конституциясыны деби, кркем, ылыми, техникалы жне зге де шыармашылы трлерiне арналан 44-бабында «интеллектуалды меншiк замен оралады» деген ережесi бар. ыты жйенi зге блiктерiнi ыты саясаты мен дамуы шiн негiзгi заны фундаменталды маыздылыын ескере отырып, Р Конституциясы 20-бабыны 1-тармаын «интеллектуалды меншiк замен кепiлдендiрiледi» деген сздермен толытыру ажет.
Патент ыыны объектiлерiне атысты ыты атынастарды Конституциямен бiрге, азастан Республикасыны Азаматты кодексi де ( 49, 52 тарауларды араыз) реттейдi.
Аталан саладаы занама жйесiнi негiзi болатын Р АК 1999 жылды 1 шiлдесiнде оны Ерекше блiмi рекетке енген кезде ана толытай алыптасты. Р АК (Интеллектуалды меншiк ыы» деген 5-блiмi) интеллектуалды меншiк ы-ыны жеке объектiлерiн ыты орау режимiн реттейтiн комплекстi задары мен зге де нормативтiк актiлерiнi болуы мен дамуы шiн ыты iргетасы болып табылады1. Бл блiм интеллектуалды меншiк ыыны жалпы сратарын реттейтiн 78 баптан трады. Бл уаыта таман 1992 жылдан рекет еткен Патент Заы мен Тауар табалары туралы За айта аралып, оларды жаа баспалары 1999 жылды шiлдесiмен белгiленедi.
Яни, АК-нi Ерекше блiмiнi 5-блiмi кешiрек жасалды, сондытан ол азiргi уаыт бойынша рекетi за патент занамасы мен комплекстi задар трiнде тауар табалары жнiндегi занаманы жалпылануы, ал жалпы айтанда – интеллектуалды меншiктi ыты орауды млтiксiз жйесiн жасау бойынша жмысты жаласы болып табылады.
Р АК-нi арастырылып отыран блiмi елiмiздi арнайы занамасыны дамуыны iргетасы болып табылатын интеллектуалды меншiк объектiлерi бойынша аидалы, жалпы ереже-лердi бекiтуге баытталан.
Бл блiмнi баптарында интеллектуалды меншiктi ы-ты реттеу саласындаы лемдiк жетiстiктер бекiтiлген, елiмiз атысып отыран маызды лемдiк конвенциялар, сонымен атар, болашата атысатын келiсiмдер талаптары ескерiлген.
Р АК-нi 5-блiмi з мазмнымен ерекше жне ТМД елдерi лгiлiк Азаматты кодексiнi сйкес блiмдерiнен принципиал-ды баыттарымен ерекшеленедi. Атап айтанда, интеллектуалды меншiк иесiнi айрыша ыын, ызметтiк шыармашылы режимдерi мен згеде ерекшелiктерiн крсетуге болады.
азастан Республикасыны Патент Заы 1999 жылды 16 шiл-десiнде абылданды.
Аталан за нертабыстар, пайдалы модельдердi жне нерксiптiк лгiлердi жасау, орау жне пайдаланумен байланысты атынастарды реттейдi. Оларды жалпы атауы шiн «нерксiп меншiгi» терминi олданылады.
Р-ны жаа Патент Заын абылдау азастанды занаманы Р-ны Бкiллемдiк сауда йымына кiруiн талап ететiн Интеллектуалды меншiк ытарыны сауда аспектiлерi туралы келiсiмi (ТРИПС) талаптарына сйкестендiру ажеттiлiгiмен негiзделедi.
азастан Республикасыны Патент заын сегiз тарау райды:
1– «Жалпы ережелер»;
2– «нерксiптiк меншiк объектiлерiнi патентке абiлеттi-гiнi талаптары»;
3– «Авторлар мен патент иеленушiлер»;
4– «нерксiптiк меншiк объектiсiн пайдалануа ерекше ы»;
5– «орау жатын алу тртiбi»;
6– «орау жатыны олданылуын тотату жне алпына келтiру»;
7– «Авторларды, тiнiш берушiлердi жне патент иеле-нушiлердi ытарын орау»;
8– «орытынды ережелер».
азастан Республикасы Патент Заыны рылысы жоары деп баалауа болады, себебi бл актiдегi нормативтiк материал патенттiк ыты атынастарды даму кезектерiмен жне цивилистика жетiстiктерiн есепке алу арылы аныталан.
азастан Республикасы Патент Заыны 1-бабында Зада олданылатын негiзгi тсiнiктер мен терминдер мазмны ашыл-ан. Осылай, атап айтанда, нерксiптiк меншiк объектiлерiне нертабыстар, пайдалы модельдер жне нерксiптiк лгiлер жатызылан. Аталан объектiлердi бiр тсiнiкке жиналуы оларды састыымен негiзделедi. рине, оларды арасында айырмашылытар бар. Осыны негiзiнде нерксiптiк меншiк объектiлерi райсысыны патентке абiлеттiлiгi талаптары жеке нормаларда ашылан (Р Патент Заыны 6-8 баптары).
1992 жылы Р Патент Заынан кейiн бл за патенттiк ыты ораудан рационализаторлы сыныстарды алып тастады.
Жаа Патент Заымен бiрге патент саласын ыты реттеуге згерiстер енгiзiлдi:
– ызметтiк нертабыстар ыты режимi бiршама згер-тiлдi,
– патенттiк ы объектiлерiне орау жаттарыны рекет ету мерзiмi стi;
– орау жатын алуа тiнiмнi тапсырылан кнi мен берiлген кнi айындалан жне блiнген;
– авторлар мен патент иеленушiлердi нертабысты жаашылдыы мен нертапышты дегейiне сер етпейтiн оны мнiн ашу мерзiмдерiне талаптар атадалан;
– мнi бойынша сараптама жргiзу туралы срау салу мерзiмi ысартылды;
– соынан пайдалану ыы енгiзiлдi.
38 баптан тратын азастан Республикасыны Патент Заы кешендi нормативтiк ыты акт болып табылады, себебi оны халыаралы-ыты (37-бапты араыз), азаматты-ыты (11–15-баптарды араыз), азаматты-iс жргiзушiлiк (33-бапты араыз), кiмшiлiк (25–29-баптарды араыз), ебек (8-бапты 2-тармаын араыз) сияты р трлi саладаы атынастар рал ретiнде олданылады. Аталан актiде патент ыы объектiлерiне лемдiк патенттiк-ыты тжiрибе шеберiнде таралан талаптар (патентке абiлеттiлiк талаптары), сонымен атар, берiлетiн ы клемiне арай лицензиялы шарттарды кп трi жне орау жатын баса тлаа беру ммкiндiгi арастырылан (14-бапты араыз)1.