Нерксiптiк лгi 6 страница

Шет мемлекетті заын олдану келесі жадайлардан туындайды.

Германияда некеге трмаан неміс азаматшасыны баласы дниеге келді. сынылып отыран баланы кесі (азастан азаматы) баланы мойындамастан отанына айтып кетті. Баланы анасы Атау аласыны (трылыты мекен) сотына келік ыты орнату талабымен барды. Бала германия азаматы болып табыландытан сотта сол мемлекетті заы олданылады. Егер де бала шет мемлекетті азаматтыынан баса азаматтыа алмасатын болса, онда ол абылданып отыран ыа еш серін тигізбеу ажет.

азастан аумаындаы келік ыты орнату мен даулау Р «Неке жне отбасы туралы» Кодексіні 276-бабында крсетілгендей кімшілік жне сотты жолмен таайындалады. Р «Неке жне отбасы туралы» Кодексіні 276-бабыны 1,2-тарматарына шет мемлекетті отбасылы ыын енгізу арастырылан. азастан аумаынан тыс жерде мір сретін ата-аналар некеге тру кезінде анасымен келген балаа келік ыты орнату шін АХАЖ-да болан куландыру негізінде азастандаы консулды мекемеге немесе дипломатиялы кілділікке тініш тастауына болады. Консулдаы келік міндетті бекіту тртібі негізінде «азаматтарды хал-ахуалы туралы акт» негізінде арастырылады. Алайда, задылы (Р «Неке жне отбасы туралы» Кодесіні 276-бабы) ата-аналарды біреуі азастан азаматы болан жадайда келік ыты орнатуды ысырады.

 

§ 4. Халыаралы жеке ытаы бала асырап алу, аморшылы пен ораншылы институттары

 

1989 жылы бала ытарын орау Конвенциясына сйкес «Бл конвенцияа ол оюшылар баланы асырап алу жйесiнi мiр срiп жатандыын мойындайды жне е бiрiншi ретте баланы мддесiнi амтамасыз етiлуiн кздейдi» делiнген. Сонымен атар ол:

1) бала асырап алынуды тек ана сол мемлекеттi баланы асырап алу туралы мселенi шешетiн iстi органдары шешуi тиiс.

2) баланы баса мемлекетке асырап алуа беру бл Конвенция бойынша балаа жадай жасауды балама трi болып табылады жне бл тек ана бала сол мемлекеттi зiнде асырауа берiле алмайтын болан кезде ана олданылады;

3) баланы бiр мемлекетте асырап алу баланы асырап алу туралы мемлекеттi зiнде олданылатын ереженi олданылуын анытайды;

4) баланы асырап аланда осы балаа байланысты пайда табу масаты ешандай да тарапты бiрiнде болмауы тиiс.

«Неке жне отбасы туралы» Кодексіні ережелерiне сйкес шетелдiктердi азастан Республикасында бала асырап алуы, сонымен атар, шетелде жрген азастан Республикасыны азаматы азастанны азаматы болып табылатын баланы асырап алынуы ммкiн. Мндай бала асырап алу азастан Республикасыны занамасы бойынша аныталады. Аталан асырап алуды жзеге асыру шiн азастан Республикасыны тиiстi органыны рсатын алуы керек.

азастан Республикасыны азаматы болып табылатын баланы асырап алу азастан Республикасыны консулды мекемелерi арылы жзеге асырылады. Бл жадайда асырап алушылар азастан Республикасыны азаматы болып табылмаса, атарушы органны келiсiмiн срауы тиiс болып табылады.

Жеке адамдар мен мемлекеттiк емес йымдарды бала асырап алу жадайында делдалды ызметтермен айналысуына жол берiлмейдi.

Бала асырап алу шiн бала асырап алушыа бiратар талаптар ойылады. Бала асырап алушы баланы з мемлекетiнде асырап алуа ылы екендiгiн куландыратын ыты крсетуге мiндеттi.

ораншылы пен аморшылыты орнату егер азамат з рекетерiне басшылы жасай алмайтын жадайларда орнатылады жне мнда Р АК басшылыа алынуы тиiс. Ал 1980 жылды соында шетел азаматтарыны баса елдерден бала (ыз) асырап алуы лемдiк дегейде, алыпты тжiрибеге айналан болатын. «Халыаралы бала (ыз) асырап алу» алаш рет осы кезде орын алан болатын. 1965 жылы абылданан Гаага конвенциясыны болуына арамастан шетел азаматтарыны бала (ыз) асырап алу тжiрибесi те ке олданыста болып келдi. Алайда, бала (ыз) асырап алуды ыты жне iс жргiзу жатары жеткiлiктi дрежеде толы реттелмеген болатын. Сол себептен де, халыаралы дегейде жаа Конвенция абылдау ажеттiлiгi пайда болды. Оны басты себептерiнi бiрi бала (ыз) асырап алуды халыаралы ыты ережелерiн лемнi баса мемлекеттерiнi мойындауына ыпал жасау. 1988 жылы Гаага конвенциясыны траты бюросы бала (ыз) асырап алуды халыаралы ыты ережелерiн реттейтiн ал-ашы Конвенция жобасын жасап шыаруа мiндеттi болып табылады. Бл халыаралы Конвенция 1993 жылды 29 мамырында абылданды.

Гаага конвенциясыны ережелерi бойынша бала (ыз) асырап алу 18 жаса дейiнгi азаматтара ана олданылады.

§ 5. Бала ытары туралы Б Конвенциясы аясында реттеу (20.11.1989ж) жне Балалдарды лтты жне халыаралы дегейде асырап алу мен трбиелеуге беру жніндегі Б Бас Ассамблеясыны Резолюциясы аясында реттеу (3.12.1986ж)

Отбасы-оамны негізгі тбірі екенін ескере отырып, бала ытарын орау,баланы толы клемде дамуына жадай жасау,баланы мір сру жадайын жасарту,осы салада халыаралы ынтыматастыты кеейту масатында,баланы мір сру дегейін кшейтуде халыаралы ынтыматастыты маыздылыын ескере келе,Адам ытары туралы Жалпы декларацияда адам ытарыны діни , саяси,леуметтік дегейіне,тілі мен тсіне арамастан ытары шектелмейтінін ескере келе, Азаматты жне саяси ытары туралы Халыаралы пакт,1924жылы Бала ытары туралы Женева конвенциясына сйене отырып “Бала ытары туралы” Конвенция абылданан болатын.Осы конвенцияа сйкес 18 жас млшеріне жетпеген адамзат баласы “бала” болып танылады делінген (1бапа сйкес)р бала мір сруге ылы.Осы Конвенция ата-ана аморлыынсыз алан балалар ыы мен бала асырап алу мселесіне 20-21 баптарда тоталан.Траты немесе уаытша ата –ана аморлыынсыз алан балалар мемлекеттен арнайы орау мен кмек алуа ылы.(20б. 1т. сйкес) р мемлекет з лтты занамасына сйкес мндай балалара аорлы жасайды.Мндай аморлы,мсылман ыы бойынша “кафала” трбиелеуге беріледі,асырап алу немесе бала аморлыымен айналысатын арнайы мекемеге орналастыру болып табылады.(20б. 3т. сйкес) Бала асырап алу жйесіне рсат етілетін мемлекеттер,бірінші кезекте бала мдделерін орауды амтамассыз етеді.Олар:

- асырап алу тек кілетті билік органдарымен рсат етілуін амтамассыз етіледі

- кейбір мемлекеттерде бала асырап алу балаа аморлы жасауды альтернативті дісі ретінде арастырылады деп танылады,егер балаа з мемлекетінде сйкес трбие беру ммкіндігі жо болса , ол шетел азаматы арылы асыралынып алынады.

- баса мемлекетте бала асырап алынатын болан жадайда,ішкі мемлекеттік асырап алу атынасына олданылатын нормалар мен кепілдіктерді болуын амтамассыз етеді.

Бала з аиа-анасыны аморлыы мен жауапкершілігінде суіні тиістілігін ескере, арулы атыыстар, экономикалы кризис, леуметтік мселелер, табии опаттар,ішкі дадарыс салдарынан ата-ана аморлыынан айрылан балаларды саныны кбеюін ескере,асырап алу немесе трбиеге беру процедураларыны бала мдделері орау шін екенін ескере, лемдік негізгі ыты жйеде ртрлі пайдалы альтернативті институттаврды бар екенін,мысалы мсылман ыы бойынша “кафала” ескере,Экономикалы,леуметтік,мдени ы туралы Халыаралы пакт,Жалпы адам ытары туралы Декларация,Дискриминация трлерін жою туралы Конвенцияа сйене отырып Б Бас Ассамблеясы аясында осы жат абылданан болатын.Ата-аналар бала аморлыына міндетті. Егер бала ата-ана аморлыынсыз алса ол оны туыстарына, баса отбасына трбиелеуге,асырап алу а,арнайы мекемелерге орналастырылады(5б. сйкес) Бала тегі мен азаматтыынан айрылмайды.(8б сйкес) Баланы трбиелеуге беру занамалармен реттеледі.кілетті орган трбиеленуге берген бала шін жауапты.(11б. сйкес) Асырап алуды басты масаты баланы траты отбасымен амтамассыз ету.(13б.сйкес) Баланы ата-анасы,асырап алушы ата-ана баланы болаша тадырын шешуді тездету масатында консультациялармен амтылады.кімет шетелгеи асыралынып кеткен балалар шін саясат немесе занама бекітуі тиіс.(18б. ) Баланы рлау немесе засыз кетуге тиым салу масатында саясат немесе занама бекітуі керек.Асырап алу процессі тек кілетті органдар арылы жргізілуі тиіс.Шетелге асырап алу,баланы асырап алуа еш заи кедергіні болмааны кезінде арастырылады.Егер бала мен асырап алушы ата-ананы азаматтыы блек болатын болса,екі мемлекетті занамалары сйкестендіріледі.Бл кездерде баланы мдени жне діни трбиесі мен мддесі ескеріледі. р мемлекет отбасы мен баланы леуметтік жадайына басты кіл блу керек.Баланы баса отбасында трбиеленуі кмелет жаса толанша з туан ата-аналарына айтарылуына кедергі болмайды.(11б.) Бала асырауа берілетін кезде баланы сіп жетілуіне жасы жадайлар жасалатыны ескеріледі.аморлы немесе ораншылыа беретін орган асырап алушы ата-ана мен бала арасындаы зара араатынастарын адаалайды.Занама асыранды баланы сол отбасында зады мше болуын амтамассыз етеді.(1б.)Егер балаа з мемлекетінде сай трбиеге беру немесе асырап алу процессі жргізілу ммкіндігі болмаан жадайда альтернативті діс ретінде шетелде асырап алу жргізілуге рсат етіледі.(17б сйкес)Шетелдік асырап алу процессін рсімдеу ішкі мемлекетте асырап алуа олданылатын кепілдіктер мен нормалар негізінде кілетті орган арылы жргізілуі тиіс.Шетелдік асырап алу пайда табуды кзі болмауы тиіс.(20б.) Бала шетелге кеткенде абылдаушы мемлекет шін асырап алуды заи кші болуы тиіс.

 

 

§ 6. Шетелдік асырап алу атынастарына байланысты балаларды орау жне ынтыматасты туралы Конвенция аясында реттеу (29.05.1993ж)

Шетелдік асырап алу балаа траты отбасымен амтитынын ескере, шетелдік асырап алу, 1989 жылы Бала ытары туралы Б Конвенциясына,1986 жылы Балаларды лтты жне халыаралы дегейде асырап алу мен трбиелеуге беру жніндегі Б Бас Ассамблеясыны Резолюциясына,шетелдік асырап алу балаларды сату немесе рлаумен крестегі жалыз рал екенін ескере отырып осы Конвенция абылданан болатын.

Егер абылдаушы мемлекетті орталы органы,тініш беруші тлаа бала асырап алуа ылы деп тапса, ол жеке басын сипаттайтын апараттар, медициналы карта,отбасы туралы апарат, асырап алу себептері, библиографиялы апарат,баланы жеке асиеттерін сипаттайтын жаттардан тратын баяндама дайындайды.(15б.) Егер орталы орган,бала асырап алына алады деп шешсе:

- жеке басын сипаттайтын апараттар, медициналы карта, отбасы туралы апарат,асырап алу себептерінен тратын баяндама дайыдайды;

- баланы трбиесі мен оны этникалы, діни, мдени байланыстарын ескереді;

- асырап алу процессі баланы еркі арылы болуын ескереді;

Екі мемлекетті де орталы органдары асырап алынан баланы траты тратын мемлекетке баруын барлы шараларды жасайды.Орталы атарушы органдар асырап алу процессін бір-біріне хабарлап отырады.Асырап алушы ата-аналара баланы тапсыру:

- орталы органны келісімі арылы;

- асырап алушы ата-аналар баланы сіп алыптасуына жаымды ыпал тигізеді деп танылса;

- екі мемлекетті орталы органдары келісіп,асырап алу лкен орын алады деп таныса жргізіледі;

р мемлекетті занамасында рсат етілсе, орталы органны ызметін, мемлекетті билік немесе кілетті йымдар жзеге асырады,сонымен атар замен рсат етілсе мемлекеттік кілетті билікті бала асырап алу процессін рсімдеуі зады болып табылады.

Асырап алуды тану дегеніміз:

а) асырап алушы ата-ана мен бала арасындаы зара арым-атынас;

) балаа деген асырап алушы ата-аналарды міндеттілігі;

б) баланы туан ата-аналары арасындаы ыты атынастарды зілуі;(26 сйкес)

Егер бала мен оны туан ата-анасы арасындаы ыты атынастапр зілген жадайда,ол абылдаушы мемлекетте сондай ытара ие болады.Асырап алу процессі жедел трде ткізілуі тиіс,(35б сйкес)асырап алу ызметіне атысты ешкімні аржылай пайда табуына тікелей тыйым салынады.Асырап алу процессіне атысушы басшылар,ызметкерлерге жасаан ызметі шін сыйаы тленбейді.(32б 3п сйкес)

 

Жалпы орыта айтанда, неке жне отбасы атынастарын халыаралы реттеудi маызы ерекше зор.

Сонымен, халыаралы жеке ыты реттеу шiн баытталан бiр саласы осы неке жне отбасы атынастары екендiгiн бiлдiк. Неке жне отбасы атынастарында бiз байаандай, кптеген коллизиялы мселелер туындайды. Мысалы: некеге отыру жасына байланысты (некеге отыру шiн ы абiлет-тiлiгi мселесi), ерлi-зайыптыларды млiктiк атынастарын реттеудегi мселер, ата-ана мен бала арасындаы зара аты-настар, ата-аналарды баланы асырауа байланысты мiндеттемелерi, бала асырап алу жнiндегi атынастар, мiне осыларды барлыы коллизиялы мселелердi туындатады.

Некенi тотату немесе некеге отыру шындыында да белгiлi бiр ыты салдара жетелейтiнi аны. ыты салдар, сiресе, тлаларды млiктiк жадайларына атысты бiраатар жаа мiндет-тер мен ытар осылатыны аны.

Бл трыда бiз азастан Республикасыны занамасы, сiресе, Конституция бекiткен аидалары мен негiзгi нормалара тоталды. Олар: ерлi-зайыптыларды тедiгi, бала ытарыны кемсiтiлмеуi, баланы з ата-анасыны асырауында болу ыыны басым болуы т. б. Бл аидалар сзсiз халыаралы жеке ыта басты орына ие болып табылады.

 

Пысытау сауалдары:

1. Неке дегініміз не?

2. Жария тртіп ескертпесі неке атынастарында олданылама ?

3. андай халыаралы конвенциялар отбасы атынастарын реттейді?

4. Бала ытарын орау жніндегі андай конвенцияларды білесіз?