АДАЛДЫ ТБІ ЖЕЕДІ

Білмей таны атанын,

Батанын білмей кешті де,

нсіз жалыз жатаным,

Керегім жо ешкімге.

Дурен тті дауылдай,

Алды-артына арамай.

Тсінер жан табылмай,

аланым ба жарамай?

Байамаппын ткенді,

Бір кнгідей болмады.

азан рып мезгілсіз,

Кілді глі солан-ды.

Тіл атса біреу зіме,

Тадыр жазса сол-даы.

Намыс оты жеп мені,

Басыма пле орнады.

Жаын досым, Фатимам,

Сыбырлайсы маан не?

Кіліді а ран

Тсінемін, амал не...

олдан келер жо шара,

Сйлеп жаым арысты.

Жанды жинап жатса да,

Бре алмаспын намысты.

араы тартты кн неге,

Байлады дшпан баымды.

Отырмын жалыз трмеде,

Ктумен арай таымды.

Жанымды мені мазалап,

Тергеуші атты тергейді.

зінше мені «жазалап»,

Тынышты бір бермейді.

Сратан сра туады,

Тпсіз бір тере, тбі жо.

дейі артып кнні,

Босатар, сір, трі жо.

Оан да ояр жо кінм,

Осылай шыар заы да.

Болашаым боп тман,

Айналып кетті-ау саыма.

Тар апаста жатырмын,

Бергісіз итке мірім.

Ортасында отырмын

Тірі менен ліні.

БАЫТЖАНА

абылда слем, лыным,

Жалынып, срап аланым.

Жазысыз жанны бірімін,

Жаман ой ойлап алмаын.

Жартысы болан жанымны,

Намысы болан арымны,

Жан балам, сені саындым,

Тадыра атты арындым.

Санаулы мыр аланда

Кретін бл кнім бе?!

Сен бан, лым, арланба,

Аталамын тбінде.

Біреуге жасап иянат,

Жаманды еткен жо едім.

Іс шыар кеткен бл аат,

Тскенін баса кремін.

Шыдаын мны бріне,

Сабыр ет, жаным, тзе біл.

Десем де саан, риене,

ртенер от боп зегім.

мірі – биік асар тау,

Шыа біл, кнім, рмелеп.

Жаман кісіден туандай

Бола крмегін бір кебек.

ызыыды крсем деп,

ызыштай орап сірдім.

«Елді лы бол сен!» –деп

аттыра айтсам, кешіргін.

Бл оай емес, байадым,

Жасыма, балам, жасыма.

Аталып бір кн айтамын,

кеді кткен асыа.

***

Саындым сары даламды,

Саындым саумал самалды.

Саындым Алатауымды,

Алматы – сем аламды.

Кк тіреген шыымды,

Жпар атан глімді,

Салын шрбат суыды,

ызыы мол шуыды, –

Саындым, брін саындым,

Байлананы-ай баымны.

инайтындай соншалы,

Бл тадыра не ылдым?!

Кеткені-ай лезде баамны,

Тас йге боса амалдым.

Осы ма екен шынымен

Таусыланы амалды?

тірік, сек, жаланы

рбаны болып барамын.

Таса барып тірелді

Тасыан таудай талабым.

Сайран рып жруші ем

Алатауды трінде.

Биікке шып, самаушы ем

ыран стай кгімде.

Бір кндей брі болмады,

Басыма блт орнады.

Кілімді торлады,

олдан келмей еш нрсе,

Брала тартты жол-даы.

Ойлап трсам, япыр-ай,

Іс екен бл «олдаы».

Ебек етіп жасымнан,

Шындыа ана бас рам.

Біреуді салып біреуге,

улыым жо-ты асыран.

Сонда да болса кп кін

«Табылып» жатыр басымнан.

Сіірген ебек бос алып,

Жатырмын цемент жастанып.

Крсем де талай ызыты,

Крмеген едім мастанып.

ызыа мынау араыз:

«ылмыскер, – дейді, – Асаров!»

Мнысы несі, мнысы?

Дрысы айда, дрысы?

Тотады неге клісім?

згерді неге жрісім?

Тар апаста ауасы аз,

Тарылды-ау бден тынысым.

дай баса бермесін,

Крген кні рысын.

***

Егіліп жігер м болды,

Ебегім еш, тл болды.

Дос дегенім см болды,

Кн дегенім тн болды.

Адалдыым еш болды,

Ойлааным кеш болды.

Білмей алай жргенбіз

Бірдей ой деп бес олды.

Бел айыспас нар едім,

Екі айтпайтын жан едім.

Не етсем екен, япыр-ай,

Бл тадырды легін?!

***

Асыпадар, менен міт збедер,

Іздеседер, жасылыты іздедер.

Маайыма жолай алмай жргендер,

«лап лсін» деп,

Алдыма тосты з-белдер.

Мадайыма жолай алмай жргендер,

Іш мерез боп ішіне сырын тйгендер,

«Жедік біз» деп,

Сыртымнан боса клмедер.

Аз емес екен наатан-наа кйгендер,

Баыты тайып, мадайы таса тигендер.

Адалмын – шыным!

Адалды тбі жееді,

Аман болсын достыты адірін білгендер.

ШОЛПАНА

Жазысыз ке кетті алыс жола,

туде рбір кні темір торда.

Перзентті лкені еді, Шолпан жаным,

Дл азір ештеме жо бізді олда.

амыпа, апа болма, Шолпан балам,

Жан еді кілі бір ортаймаан.

Бар ызы таусылды да біз кретін,

Аладап жалыз алды Фатима ана.

Фатима ана сені а ст берген,

Еркем е, елігім е соан ерген.

Анады рметтеп,

Жаса, ызым,

Болса егер жасылыы олдан келген.

кені адірлесе алтын басын,

Жылама, кзінен жас сарылмасын.

ке орнына ке бол. Фатиманы

Аймала, анда-санда мауын басып.

кеді ажыды ой дей крмегін,

Мені де оай емес бой бермегім.

Ешкімменен ісім жо,

Анда-санда

Осылай ле жазу болды ермегім.

Айман, Зифа, Света, Жанат, Гауар,

Аылым сол зірше сендерге айтар:

Кілді босатпадар,

Халым мені

Адалды, атыымды лі-а байар.

Анасын сыйламаан адам обас,

Кмектес, Фатимаа болы жолдас.

Ынтыма е лкен кш осындайда,

Жмылып бір-біріді демеп, олдас.

Ту ста Фатиманы брі болып,

Кілі крмесінші жарым болып.

зімнен жоары оны баалаймын,

Жруші еді жанымда снім болып.

Сыйладар Сарыны да рметтеп,

Адам сыйлау, Шолпаным, лы мектеп.

Жреді ол кейін еске ап сендерді де,

иын кезде адірімді біліп ед деп.

ФАТИМАА

Фатима, аманбысы, асыл жарым?

Мен айда болсам-даы асыдамын.

Ер жігітті басына не тспейді,

Сен мені ойлай берме, жасымаын.

Тзім берсін,шыдайы иналуа,

Мен саан, айтшы, баыт сыйладым ба?

лде сен баыттыра болар ма еді

Трмысты басаменен раныда?

Тал бойынан ешашан мін таппадым,

Ктеріп маан дауыс, тіл атпады.

зімді баыттымын деп санаймын

Транда аман-есен рпатарым.

мірді ияларын басты біз де,

Белестен неше илы асты біз де.

кшеге шге кірсе шыдады ой,

Жардай жамандытан ашты біз де.

Сенен арты адамды табармын ба,

Білмеймін саан баыт бере алдым ба?

Фатима, ар-ожданым таза мені,

Жреміз лі-а жайнап ел алдында.

***

ш метр зындыы, ені екеу,

рілген абырасы тастан бекем.

Жанып тр жалыз лампа сыырайан,

Амал не, шыдап жату иын екен.

Келгенде алпыс беске жасым мені,

Тменге домалады тасым мені.

Кретін асіретім осы ма еді,

Жаламен істі болды басым мені.

айтейін жаси беріп жаман шалша,

Амалсыз шыдаймын ой баса салса.

алуым тар апаста ммкін емес,

йірге осылармын бйры болса.

Жазысыз кінлайды неге мені,

Ебегім енді ашан еленеді?

ышуы анандай боп дшпандарды,

Достарым кйзелгендей болды-ау, тегі.

Кктегі аиы ем самап шан,

Тзаын мытап маан салды дшпан.

Болса егер ателігім мойындар ем,

Мен емес жан сауалап орып-пысан.

***

Есіді жи, аыла кел, Фатимам,

Пайда бермес бос айырып, а ран.

Балалара бас-кз болын мен жота,

Есі бар ой, кенде емессі аылдан.

Жалызы еді сен біреуді, Фатима,

Мені ойлап миыды кп атырма.

Тадыр маан жазан шыар, айтейін,

Трмені де дмін біраз татуа.

иындыты кп кріп ек жастан біз,

Ел-жртыма белгілі еді басан із.

Таан мынау жаласына арашы,

Мен білмеймін, алай ара басамыз?

лерімді білетінні бірі едім,

Арамдыа баспаушы едік бір елі.

Аты алай ара деуге болады?

арап трып шошиды адам жрегі!

Фатимажан, саан арнап жазамын,

Уаытша крер бл да азабым.

лдекімні жаласынан орыпаймын,

Аман болсын лын сйер азаым.

Елімді ойлап сгіледі абырам,

Намысым мен арым арты жанымнан.

Елім, жртым, атыыма сенідер,

лы едім адалдыа табынан.

Сен арылы елге слем жолдаймын,

Жарты жолда егіледі бордай кім!

азір, мейлі, кім не десе, о десін,

Тірі болсам, зімді зім ораймын.

***

Ай толды ттына мен алыналы,

апаста айы-асірет жамылалы.

зімде йы да жо, клкі де жо,

«ылмыскер» деген пле таылалы.

дайым салды бгін баса брін,

Білмеймін й ішімні еш хабарын.

Отырмын он ойланып, жз толанып,

Тсінбей блек амап тастаанын.

Партия атарында кп жыл болып,

Атына кір жуытпай, жрдім орып...

Кзетші екі кзін алмай менен,

Сыртымнан кндіз-тні отыр торып.

Брі де ебегімні ескерілмей,

Кілім аал-саал – кшкен йдей.

Шынымен дниеоыз боланым ба

Кз тоймас баяыны мешкейіндей?

ркімні жетіп жатыр сандыраы,

Адамны кілін боса алдырады.

Арымды арашалап аламын деп,

Кн тпей, Асанбайы алжырады...

атты тиіп секті сандыраы,

Ішім кйіп, жрегім ан жылады.

анша мыр бар дейсі...

айран лы,

Орынынан сан трып, сан лады.

Ешкім мнда олтытан демемейді,

яты жо сатындар не демейді.

Елім шін аншама терді тктім,

Ебегімді неліктен елемейді?!

***

рсау темір,

Ой быт-шыт,

Кіл ала...

Кзетші жр кзетіп мені ана.

Не крсем де шыдаймын,

Амал нешік,

Оралсам болды аман семьяма.

Масатым тірліктегі осы болды,

Отырмын ткен жайа сілтеп олды.

«тірік рге баспас» деген бар ой,

Беретін шыар бір кн дай жолды.

Кезінде жас рырды келіп алан,

Не смды сз сйлетпей, ерікті алан?!

Мен – атан йірінен сая кетіп,

Амалсыз шл далада шгіп алан.

АЙСАРБАЙА

Тйыны тора тсіп шырылдайды,

Артыма мойынымды бру айы.

Тілемен дшпана да бл кнімді,

Сз етпе отыру мен тру жайлы.

Басымнан ткен жайды, айсар рбым,

Босансам аман-есен, айтам бір кн.

Сраан бауырлара дай слем,

Осылай етті мені тадыр шіркін.

Аман ба зім скен ауыл-айма?

Ашуы келмес бан алай айнап:

ыранны шымшы рлы жо ауары

Ешкімге сес крсетіп жасар айбат.

Шындыа тіп едім табынумен,

Отырмын аа кйе жаылумен.

Кнімді ептеп-септеп ткіземін,

Елімді, здеріді саынумен.

***

Туан жерді туы биік болсын деп,

Жері егінге, ыры мала толсын деп,

Ебек еттім жанымды бір аямай,

Ел басына баыт сы онсын деп.

Кешір, мені білместігім болса егер,

Еткен ісі ебегімен лшенер.

Туан жерді туын ккке ктерді,

Кп адамдар мен сйенер, мен сенер.

Мен соларды бірі болып жрген ем,

Жаман екен жауын тани білмеген.

Елім шін жаным рбан деп жріп,

апылыста бір-а шытым трмеден.

***

Партияны айтанын орындадым,

О, халым!

Мен зіні олындамын.

Мені ешкім алан беттен тайдыра алмас,

лсем де Ленинні жолындамын.

уанып баытымны тадарына,

Биіктік шыандай ем заарына.

Мскеуден н атпады неге біреу,

Шынымен кзден таса боланым ба?

Блкім, мен зім емес, басамын да,

О, елім!

Шын мыта бастады ба?

Тсімде ккті шарлап жрсем-даы,

Трмеде жатам кзді ашанымда.

мірден мен кеткенмен алар белгі,

Кеудем толан орден мен медл еді.

атарда жре берсем болмас па еді,

Тырысып, ел басарып нем бар еді?

Кн крсем де болмай ма тезек теріп,

Бір басыма білмеймін не жетпеді.

Жан-тніммен беріліп партияа,

Сонша жыл хатшы болу ажет пе еді?

Бір себебі тимеді-ау, бар ма амалым,

Аман шыу трмеден – арман-нім.

Болса аиат – босанам!

Жалыз ана

«ылмыскер» деген сзге арланамын.

Мен біреуді шаырып адалдыа,

алай барам з басым арамдыа?

Ары мен ятыды белге буып,

Жата ма жалан сйлеу адамдыа?!

Анамнан екі емес, бір тудым ой,

Сондытан кісілікке мтылдым ой...

Болмады соны брі бір кнгідей,

Миымды мазалайды мы трлі ой...

АРА НАН

Интернатта ара нанды жеп едім,

Біра оны ара екен демедім.

Аш кезіде жегенііз бір баса,

Оны дмін лі мытпай келемін.

Трмеде де неше трлі бар адам,

орегіміз – бидай бота, ара нан.

Тойып жесек арманымыз болмайды,

Сол армана жетпей жрміз алаан.

Шй дегені атала су, жо шара,

Аш болса да зіді зі то сана.

ажымаын, айырмаын, сыр берме,

Жыламаын, мейлі рып-соса да.

иналамын бл Алланы ісіне,

Тбіне мен жете алмаймын тсіне.

Осы жерден аман-есен жргенім

Деп ойлаймын ара нанны кші де.

***

Ел аасы боланда,

Егде тартып аланда,

Басымды ырау шаланда

Кретін бл кнім бе

Мынау дние жаланда?!

Жетпіс жаса толанда

Суы дене тоанда,

Бетті рі оанда

Трмеде жалыз отырмын,

Бдан арты сор бар ма?!

Пайамбар жастан асанда,

Бойымнан уат ашанда,

Аылымды айтып жастара

Отырар кезде,

дайым

Бейнетін маан тосан ба?

Кш-уатым біткенде,

мірден сый кткенде,

Тора тскен ырандай,

Тадырыма уанбай,

Не жазыым бар еді

Азаптап, инап срардай?!

***

Тыып ойды трмеге,

Бітпейтін іс бл неге?

Дей алмайсы бірдее.

Трмені іші араы,

Соыр етер адамды,

Шыармайды кнге де.

***

Жем болып жанын сатан жамандара,

Отырмын тас блмеде, амал бар ма?

Кеткен со астыдан та, олдан тізгін,

Сенуі иын кейбір адамдара.

Дегенмен м ете алмас жігерімді,

Талап етем мені атап, жіберуді.

Тайсалмай мір шін кресемін,

мірден збей ешбір кдерімді.

Халымны жгін талай ктергенмін,

Амал не, азаппенен тер кей кн.

Кн сайын айтар маан:

– Мойында! – деп.

Кн сайын:

–Таан кін бекер!– деймін.

Жасылы келмейтын олдарынан,

Смдарды кешірмеймін тон жамылан.

Тірім маан билік берсе бір кн,

шімді алар едім сол залымнан.

Елге ебек еткеніме матанамын,

Айыбым – ділікті жатааным.

тірікті йрыы бір-а ттам,

Сенімім зор, мен лі-а аталамын.

БРКІТ ЫСАОВ

(1924–1991)

Аын, филология ылымыны кандидаты, дебиеттанушы-алым Бркіт Ибрагимлы Ысаов 1924 жылды тртінші арашасында араанды облысы, Нра ауданы, Ккмлдір ауылында дниеге келген.

1950 жылы саяси кзарасы шін удалауа шыраан. «Жас алам» йірмесі мен «ЕСЕП» (Елін сйген ерлер партиясы) партиясын раны шін сотталан. Содан 1951 жылы жаппай уын-сргін тсында «кіметке арсы гіт жргізіп жр» деген жаламен жазысыз жазаланып, 25 жыла бас еркіндігінен айырылан.

1991 жылды 22 атарында Алматы аласында дниеден ткен.

ДУШАР БОП БЕЙНЕТ СОРЫМА

Душар боп бейнет сорыма,

Кріне кез боп тадырды,

Ттынны тсіп сорына,

Басыма бау салдырдым.

айыны ара анжары

адалып азиз жрекке,

Жараланып жас жаным,

Отырмын оймен тнекте.

Жаыным, жарым, жолдасым

Жаныма бірі келмейді.

Ойлай ма лде з басын,

Білмеймін, лде сенбейді?

Тергеуші сонша шшиып,

Тесіле тере тергейді.

Прокурор да тксиіп,

Шырайын жылы бермейді.

Надзиратель дегендер,

Ала кзбен арайды.

«Бл – айыпкер» дегенге,

лдекімге санайды.

Салмаы жо сзімні,

Айтанменен «плен» деп.

Атыымды зімні

Берейін немен длелдеп?

Жазысызбын, жарандар,

Кілде жо тк кірім.

Нанбасадар, арадар

Жрегімні ткпірін.