ораудаы бунаденелілер
Студентті зіндік жмысы
Мамандыы: Жалпы медицина
Дисциплина: Экология жне траты даму
Таырыбы: Сирек кездесетін жне жойылып бара жатан трлерді орау. оршаан ортаны орауда Р-ны негізгі задылы жаттары
Орындаан: забай Баытгл Ерланызы
Тобы: 116 А
Тексерген: Кенжалина Алтынгул Сагынбаевна
Атбе 2016 ж
Жоспар:
І Кіріспе
ІІ Негізгі блім
v оршаан ортаны орауды негізгі принциптері
v ызыл кітап туралы
v азастандаы кейбір сирек жне жойылып бара жатан трлер мен тр тарматары
ІІІ орытынды
Пайдаланылан дебиеттер тізімі
Кіріспе
оршаан ортаны орау дегеніміз- табиат пен адамны зара арым-атнастаы табии ресурстарды тымды пайдалану, сауытыру, сапасын жасарту, молытыру. Бл іс-рекеттерді брі мемлекеттер зыымен, тиісті нормативтік ыты актілермен, азаматтар мен оамды бірлестіктерді белсенді араласумен, мемлекеттік жне мемлекетаралы келісімдермен, конвенциялармен реттеліп жзеге асырылады.
азастанда «Экологиялы Кодекс» 2007 жылы абылданан. Осы кодекс азіргі жне болаша рпактарды мдделері шін оршаан ортаны орауды ыты, экономикалы жне леуметтік негіздерін белгілейді жне зге де ызметті табии экологиялы жйелерге зиянды серін болызбауа, биологиялы алуан тіршілікті сатау мен табиатты тиімді пайдалануды йымдастыруа баытталан. Жер планетасыны асырлар бойы барлы жануарлар дниесі мен адамзат баласы шін тіршілік негізі – таза ауа. Ол тек сімдіктер дниесінен блініп шыатын оттегі. Бізді оршаан тропосфералы ауа абатыны 20,9% осы оттегіден трады, ол траты е ажетті газды бірі. Су оттегін бліп шыаратын негізгі жасыл фабрика – кпжылды ааштар.азастан аумаыны 3,8 %-ын орманды жер алып жатыр. «азастан — 2030» стратегиясында бл крсеткішті 5,1 %-а дейін ктеру жоспарланан.
Кейінгі жылдары республикамызды орман оры аумаында 2257 орман рті орын алды. Бл рттерді 70 %-ы отты дрыс пайдаланбауды салдарынан болан. рт 4 млн. текше метрге жуы аашты жойды. Ірі орман рттері Шыыс азастан, Павлодар, Амола, араанды, Алматы облыстарында болды.50 мы гектар орман алабында зиянкестер мен ааш аурулары аныталды. Е ірі орманды ауматар – Шыыс азастан, останай, Батыс азастан, Амола, Павлодар облыстарында. 1997 жылы орман заын бзушылара арсы 500 іс тіркелді.
азастан солтстігінде зенді жаалай скен ормандары мен отстігіндегі тоайлары жеке-жеке алаптар болып есептеледі.
Барлы таулы жерлердегі ормандарды топыра пен су орауа тигізетін сері кп. Оларды арасында тау бктерлеріні шымы алпында саталып, су аысы біркелкі млшерде реттеліп отырады.
азастандаы орманны жалпы клемі «азорман» шаруашылыыны мліметі бойынша 1998 жылы 24568,4 мы гектар болды.
Соы жылдары орман шаруашылыын аржыландыруды ысаруынан, орманды ктіп стауды жадайы крт тмендеп кетті. 1997 жылды 10-шы айында ірі рттен 170 мы гектардан астам орман ртенді. Мысалы, Баянауыл лтты баыны ерекше оралатын аумаыны 12,1 гектары ртеніп кеткен.
Баылау ызметіні ысаруынан жне азіргі техниканы кптеген орман орау ксіпорындарында іс жзінде жотыынан зиянкестер ошаы мен орман аурулары кбейіп барады.
Орманны азып-тозуы антропогендік жне табии факторлардан туындайды. Мысалы, ызылм шлейт даласын суаруа Сырдариядан су алуа байланысты жер асты суларыны дегейі тмендеп, бталы ааш сімдіктеріні жадайы нашарлап, бл жер сексеуіл сіруге жарамсыз болып алды. Малды жнсіз баудан шлейттегі орман едуір зардап шекті. Далалы орман, е алдымен аса баалы араайлы орман ретсіз кесуден таусылан. зендерді реттеліп тежелуінен жне рттен тоай атты азып-тозып кетті. Оны ішінде сирек кездесетін биогеоценоз – тораы да таусылып бітті. Сондытан Шардара ауданында соы онжылдыта осы тымны 30 %-ын маызы шамалы шегел тобы ауыстыран. Жоары табии таулы жердегі ерекшелігіне арай тау орманы рттен кп зардап шекті.
оршаан ортаны орауды негізгі принциптері:
-халакты денсаулыына, міріне, енбегі мен демалысына колайлы трде оршаан табии ортаны сатау мен алпына келтіру;
-азіргі жне болаша рпатарды салауатты мір сруіне ажетті оршаан ортаны сатау ушін леуметтік-экономикалы проблемаларды шешіп отыру;
-экологиялы айматарда экологиялы ауіпсіздікті амтамасыз ету шараларын кеніне олданумен атар, бзылан табии жйелерді алпына келтіру;
-табии ресурстарды толы тиімді трде пайдалану жне молытыру;
-оршаан ортаны орауа экономикалы жаынан ынталандыру жне табиат ресурстарын пайдалананы ушін аы тлеуді енгізу,
-биологиялы алуантрлілікті, ылыми жне мдени маызы бар сирек объектілерді, ерекше нды табии айматарды сатауды амтамасыз ету;
-оршаан ортаны орау туралы задарды реттеп, оларды орындалыуна мемлекеттік трыдан баылау орнату;
-табиата нсан келтіруге жол бермеу;
-халыты, оамды йымдарды, бірлестіктер мен жергілікті басару органдарыны оршаан ортаны орау саласына белсенді трде жне демократиялы жолмен атысуы;
- халыаралы ы негізінде оршаан ортаны орау саласындаы халыаралы ынтыматасты принциптерін сатау негізінде жзеге асыру.
оршаан ортаны орау аясындаы халыаралы конференциялар, мемлекеттерді ынтыматастыыны бір нысаны ретінде ткен асырды басында жзеге асырыла бастаан еді.
оршаан ортаны орау аясындаы халыаралы ынтыматастыты дамыан бір нысаны болып, екі жаты жне кп жаты кіметтік жне кіметтік емес конференциялар танылады. Жыл сайын лемде экологиялы мселелерге байланысты жздеген, йтпесе мыдаан конференциялар ткізіледі.
Масатына арай ол табиатты орау рекетіндегі тжірибемен алмасу, экологиялы маызы бар апараттармен алмасу, ылыми жне практикалы проблемаларды шешуді ралы болып отыр
оршаан орта проблемаларына арналан Б Стокгольм конференциясы оршаан ортаны корауда глобалды жне жедел сипаттаы проблемаларды мойындалуын жне мемлекеттерді табии оршаан ортаны лемдік оршауды крінісін жне жадайын дамытуа баа беруді бір-бірімен байланысты жне бірін-бірі толытыратын шешімні ш тобын абылдады. Олара: млімдеме аидалары; шараларды жобасы; йымды - аржылы шешім.
оршаан ортаны орау мселесіне байланысты халыаралы бірлестіктерді ызыушылыыны артуы оам мен табиат байланысыны жекелеген аспектілеріне арналан саяси, леуметтік экономикалы жне ылыми - техникалы мемлекетаралы ынтыматастыыны форумдарыны тікелей крінісінде ана емес. Сондай-а халыаралы йымдар атарыны белсенділігіні артуы мен кеейтілуінен крініс тауып отыр.
оршаан ортаны орау жніндегі халыаралы жне республикалы йымдар:
оршаан ортаны орау мселелерін шешуге Б (Біріккен лттар йымы) лкен лес осып отыр. Табиатты орау ызметіне Б-ны барлы басты органдары мен мамандандырылан мекемелері: Бас Ассамблея, Экономикалы жне леуметтік кеес (ЭКОСОС), Айматы экономикалы комиссиялар (мысалы, Еуропалы экономикалы комиссия), Халыаралы ебек йымы (MOT), Білім беру, ылым жне мдениет мселелері жніндегі Біріккен лттар йымы (ЮНЕСКО), Халыаралы реконструкция жне даму банкі (МБРР), Атом энергетикасы жніндегі халыаралы агенттік (МАГАТЭ), Дниежзілік денсаулы сатау йымы (ВОЗ), Халыаралы теіз йымы (ИМО), Дниежзілік метеорологиялы йым (ВМО) жне т.б. атысады.
Негізгі баылауды Б шеберіндегі оршаан ортаны орау мселелері жніндегі жаа кіметаралы орган — оршаан орта жніндегі Б бадарламасы, (ЮНЕП) жзеге асырады. ЮНЕП — Б-ны негізгі кмекші органы болып табылады. 1975 жылы зіні ызметіні алашкы кезінде ЮНЕП оршаан ортаа байланысты мынадай бірінші кезектегі алты міндетті айындады: елді мекендер жне денсаулы сатау; рлыты экологиялы жйелері; алаларды оршаан ортасы; мхиттар; уат; длей апаттар.
ЮНЕП ш дегейде жмыс істейді:
Бірінші дегейде коршаан ортаны бсекелес мселелері жнінде жне осы салада атарылып жатан шаралар жнінде апарат береді. Б-а мше мемлекеттер жыл сайын оршаан ортанын ахуалы туралы баяндамалар тапсырады, осы баяндамалардан аталан апараттар алынады.
Екінші дегейде жекелеген елдерге, халыаралы кіметтік жне кіметтік емес йымдара атысты бкіллемдік клемде бадарламалы шараларды жзеге асыруды міндеттері мен стратегиясын белгілейді. Осы денгейде ажетті шаралар мен оларды орындаушылары туралы мселелер шешіледі, наты бадарламалар жасау шін дістемелік негіз амтамасыз етіледі.
Одан рі, екінші дегейде олдау тапан бадарламалар мен жобаларды оршаан ортаны олдау оры аржыландырады. олдау млшері тиімділікке, яни аржылы кмектін бадарламанын тпкі масатын іске асыруа аншалыты ыпал ете алатындыына байланысты болады. Толы аржыландыру ерекше жадайларда ана, яни жобанын орындалуы аса ірі жоба бойынша зірлік жмыстарын жргізумен ттас келетін болса, іске асырылуы ммкін.
ЮНЕП зі ызмет істеген жылдары кптеген табиат орау шараларын жзеге асырды. оршаан ортаны аса ауымды мониторинг жйесі рылды жне оны рамдас бліктері ретінде — оршаан орта бойынша апарат кздеріні Халыаралы анытама жйесі (ИНФОТЕРРА) жне уелетті уытты химиялы заттарды халыаралы тіркеушісі рылды.
Сондай-а Б шеберінде Орныты дамыту жніндегі комиссия жмыс істеді. Ол Б-ны Экономикалы жне леуметтік кеесіні (ЭКОСОС) кмекші органы болып табылады. оршаан ортаны сатаумен айналысатын 200-ден астам халыаралы кіметтік емес йымдар бар. Мысалы, 1948 жылы Францияда рылан табиат жне табиат ресурстарын орауды Халыаралы одаы (МСОП); старды орау жніндегі Халыаралы кеес, Хайуанаттарды орау жніндегі Дниежзілік федерация; Альпі аудандарын орау жніндегі Халыаралы федерация. Туелсіз мемлекеттер достастыы (ТМД) шеберінде 1992 жылы апанда "Экология жне оршаан ортаны орау саласындаы зара рекеттестік туралы" келісімге ол ойылды. Бл келісімге: азастан, зірбайжан, Армения, Белоруссия, ырызстан, Молдова, Ресей Федерациясы, Тжікстан, Трікменстан, збекстан, Украина ол ойды. Келісімді іске асыру шін: Мемлекетаралы экологиялы кеес, Мемлекетаралы экологияльщ ор рылды. ТМД шеберінде табиат орау ынтыматастыын дамытуда Парламентаралы ассамблея маызды рл атарады. Оны рамында оршаан ортаны оргау жніндегі блім рылан.
азастанда оршаан ортаны орау жніндегі р трлі мемлекеттік жне оамды йымдар, сондай-а халыаралы кіметтік емес экологиялы "Гринпис" йымы жмыс істейді. Басты мемлекеттік орган Табиат ресурстары мен оршаган ортаны орау министрлігі болып табылады. Аралды тару жніндегі комитет, "Табиат" экологиялы одаы, "Невада-Семей", "Каспий табиаты" (Атырау), "Ккті сатау", Ауымды экологиялы ор, "Жастар экология мен мдениет шін" азаматты озалыстары, "Тау" орталыы (Алматы) жне баса да оамды мемлекеттік емес экологиялы йымдарды белсенді ызметтерін атап туге болады.
оршаан ортаны орау жніндегі задарды. бзаны ушін за алдындаы жауаптылы азастанда экологиялы задарды бзылуы ке тараан. оршаан ортаны орауа байланысты мемлекет белгіліген ережелерді бзу за бойынша жауапкершілікке сотырады. кінішке орай, елімізде экологиялы задарды бзатын жадайлар жиі кездеседі. Экологиялы ы бзушылы дегеніміз — жеке жне зады тлаларды (мекеме, йым, жым), мемлекетті экологиялы ытары мен зады мдделеріне ол сатын, сонымен бірге оршаан табии ортаа зиян келтіруді наты аупін тудыратын кінлі, ыа айшы келетін рекет немесе рекетсіздік тріндегі іс-имыл.
ызыл кітап - халыаралы табиат орау одаыны “ызыл кітабы” — халыаралы дрежедегі жат. ызыл кітапа сирек кездесетін, жылдан жыла азайып не жойылып бара жатан, сондытан да айрыша орауды ажет ететін жануарлар мен сімдіктерді трлері тіркеледі. Жануарларды халыаралы дрежеде орау мселесі 20 асырды бас кезінде ола алынды. 1902 ж. Париж аласында алаш рет старды орауды халыаралы конвенциясына ол ойылды. 1948 ж. ЮНЕСКО-ны жанынан Халыаралы табиат орау одаы йымдастырылды. Халыаралы табиат орау одаыны ызыл кітапбы 1966 ж. тыш рет 2 том болып шыты. Оны 1-томында сторектілерді 211 трі, 2-томына старды 312 трі туралы деректер берілді. Бл кітап кнтізбе паратары трізді арнайы жасалды, трлер 4 категорияа топтастырылды. 1966 — 71 ж. ызыл кітапа тіркелетін трлер туралы мліметтер айта толытырылып, 2-басылымы, 1972 ж. 3-басылымы жарияланды. 1978 — 80 ж. 4-басылымы 5 том болып жары крді. Оны 1-томы сторектілерге арналып, оан сторектілерді 226 трі мен 79 тр тармаы, 2-томында старды 181 трі мен 77 тр тармаы, 3-томында осмекенділерді 41 жне бауырымен жоралаушыларды 105 трі, 4-том балытараарналып, балытарды 194 трі, ал 5-томы жоары сатыдаы сімдіктерді трлеріне арналып, 25000 трі тіркелді. 1980 жылдары брыны томдар негізінде “ызыл кітап” айта шыа бастады. 1983 ж. шыан ызыл кітапта омыртасыз жануарлар туралы мол млімет берілген. Жойылу аупі тнген трлерді сатап алу шін оларды зоологиялы парктерде олдан сіріп, кбейту шаралары ола алынан. Соны нтижесінде соы ызыл кітапа тіркелген сторектілерді 97, старды 39, осмекенділер мен бауырымен жоралаушыларды 37 трі дниежзілік зоологиялы парктерде олдан кбейтілген. Халыаралы табиат орау одаыны ызыл кітабын шыаруа старды орау жніндегі халыаралы кеес, Су старын зерттейтін халыаралы бюро, Жануарларды орау жніндегі бкіллемдік федерация, т.б. йымдар атысады. ызыл кітап табиат орауды негізгі іргетасы, экологиялы білім мен трбие беруді айнар кзі болып саналады.
азастандаы кейбір сирек жне жойылып бара жатан трлер мен тр тарматары. Желісіз (хордасыз) жндіктерді орау шаралары.ызыл кітап – з алдына ерекше кітап. азастан Республикасы ызыл кітабында тіркелетін жануарлар 5 саната блінді.
Олар: І санат – жойылып бара жатан трлер мен тртарматары; ІІ санат – саны азайып бара жатан трлер мен тртарматары; ІІІ санат – сирек трлер мен тртарматары; ІV санат – белгісіз трлер мен тртарматары жне V санат – алпына келтірілген трлер мен тртарматары. азастанда ызыл кітап кімет шешімімен 1978 жылды атарында бекітілді. Омырталы жануарлара арналан бірінші блімі сол жылы жары крді. 1991 жылы екінші басылымда омырталы жануарларды 129 трі мен тртарматары енгізілді. Тыш рет омыртасыз жануарларды 105 трі амтылды. Сйтіп рттар – 2, бунаденелілер – 6, шаянтектестер – 1 жне былылдаденелілерді – 96 трі ызыл кітаптан орын алды. азастан Республикасыны 1996 жылы жары крген шінші кітабына 125 тр жне тртарматары тіркелген. Жануарлар дниесін орау жніндегі жмыс азастан Республикасыны заына сйкес жргізіліп келеді. Бл – мемлекеттік маызды іс. азіргі негізгі міндет – ызыл кітапа тіркелген трлер мен тршелерді (тртарматар) ана орау емес. Сонымен бірге оларды ылыма белгісіз трлерін жергілікті жерлерде зерттеу. Оларды аламшардан млде жойылып кетпеуіне лес осу. Бл мселені жзеге асыруа мектеп оушылары да жрдем крсете алады. йткені оларды здері тран мекенні ткпір-ткпірін барлауа ммкіндіктері бар.
азастанны ызыл кітабына тіркелген бунаденелілер.Республикамызды ызыл кітабына тіркелген омыртасыз жануарлар (жндіктер) туралы дерек жоты асы. Табиаттаы тіршілік иелеріні лкен-кішісі болуа тиісті емес. Сондай-а омыртасыз жануарлар мен омырталы жануарларды бірінсіз біріні кні жо. Осы жайтты ескеріп, азастан ызыл кітабына тіркелген бунаденелілерді кейбір кілдеріне тоталуды жн крдік.
Нзікйры инелік (Аральский тонкохвост). Республикамызда Сырдария зеніні Арал теізіне таяу су алабында ана тіршілік етеді. Бл – ерекше орауды ажет ететін жыртыш жндік. йткені ол баса бунаденелілер мен масаны орек етеді. Нзікйры инелік ылыма тек 1979 жылы ана белгілі болды. Толы зерттелген жо. Сондытан нзікйры инелікті тіршілігі туралы натылы дерек жо.
Кркемше-бикеш (Красотка-девушка). Бл зге инеліктерден анатында ерекше белгіні (птеростигма – грекше: «птерон – анат + стигма – таба») болмауымен ерекшеленеді. Таы бір ерекшелігі – зге инеліктер трізді анатын жайан алпында онбайды. Кбелектерше анатын рсаынан жоары жинастырып онады.
Нзікйры инелік Кркемше-бикеш Далалы кергі
ораудаы бунаденелілер
Шолыншы сылым (Дозорщик-император). Бл – кйенті тымдас инеліктерді бір трі. Шолыншы сылымны анаттары біркелкі алыпта болмайды, бірі зын, бірі ыса болып келеді. Ол едуір ірі инелік: рсаыны зындыы 49–61 миллиметрге дейін жетеді.
Атебіл дуіт (Богомол древесный). Бл – азастан ызыл кітабына тіркелген е жалмауыз дуіт. Оны дернсілі 85 кнде 147 жоыша бітесін, 41 жеміс шыбынын жне 266 блме шыбынын орек еткен. Жмыртадан жаа ана шыан дернсіл ересек кйге жеткенше 1 кило 300 грама жуы бунаденелілерді жойан. Ал аналы дуітті омаайлыы ерекше. Жынысты жаынан жаындасан аталыын рекет стінде де жеп ояды. Кейде аналыы жеп лгірмеген аталыы жынысты рекетін жаластыра беретіні де аныталды. Аналы дуіт жмырталарыны дамуына ажетті нруызды осылай толытыра тын болып шыты.
Далалы кергі (Степная дыбка). Ол – те сирек кездесетін, азастанда мекендейтін е ірі денелі шекшек. Мны анаты жо (немесе жетілмеген). Далалы кергі шырылдамайды жне жыртыш. Оны Солтстік азастаннан, соан жаын ауматардан кездестіруге болады. Аналыыны тры – 53–75 мм. Далалы кергі – дала табиатына наыз бейімделген жндік. Дене бітімі, орегін аулау тсілі шекшектен грі дуітке кбірек сас. Жыртыш боландытан, негізгі орегі – шегірткелер, шекшектер, шілделіктер, оыздар жне дала андалалары. Тіпті кейде дуітті де жеп ояды. Ол дуіт трізді аятарын жазып жіберіп, орегін адып, озалмай за отырады.
Атебіл дуіт
Ауыл шаруашылыы жануарларына бгелек жне сона паразиттік рекет етіп, зиян келтіреді. Дернсілдеріні даму ерекшеліктеріне арай, бгелектерді р трлі аталатынын білуге тиістіміз. Егер дернсіл сиырды терісінде дамитын болса, ол оыра болып саналады. Оыраны ересек кйінде аузы жетілмегендіктен, оректену ммкіндігі болмайды.
Егер дернсіл жылыны жне есекті арнында дамыса, бл бгелек деп аталады. Ал ойды кесірігінде дамыса – осырма деген атауа ие болады. Оыраны дернсілі сиыр жніндегі жмыртадан дамып, теріге енеді. Одан рі сонда паразиттік жолмен тіршілігін жаластырады. Осырманы дернсілі ойды кесірігінде дамиды. Дернсілді мазалауынан ой оттыа алмай, ауруа шырайды. Жылы жне есек тістелеп, асынан кезде жніндегі бгелекті жмыртасын жтады.
Сона – ан сорыш жндік. Ол жануарларды шаып, тынышсыздандырумен бірге ірі малда арасан ауруын таратады.
Пайдаланылан дебиеттер тізімі:
v Назарбаев Н.. азастан экономикалы, леуметтік жне саяси жедел жанару жолында. азастан Республикасыны Президентіні азастан халына Жолдауы //Егемен азастан, 18 апан 2005 жыл.
v Интернет желілері
Рефератты баалау критерийі
| № | Орындау критерийі | 0-0,1 | 0,2-0,3 | 0,4-0,5 |
| Рефератты рсімдеу | ||||
| Рефератты жоспары | ||||
| Иллюстративті материал | ||||
| зектілігі | ||||
| Мазмны | ||||
| орытынды/сыныстар | ||||
| дебиеттер | ||||
| СЖ кестесіне сай тапсырылу дер кезінде тапсырылуы | ||||
| орытынды |
0-0,1 – критерий орындалмаан
0,2-0,3 – критерий ескертулермен орындалан
0,4-0,5 – критерий орындалан