Ауаны жоары жне тменгі температурасыны азаа серін гигиеналы жаынан баалаыз
Атмосфералы ауаны температурасы негізінен кн сулесіні серінен ызан жер бетінен берілетін жылуымен жне аз дрежеде атмосфераны зіні тікелей жылуымен амтамасыз етіледі.
Ауа температурасыны туліктік жне жылды ауытуларына р трлі факторлар сер етеді: географиялы ендік жне осыан байланысты кн радиациясыны арындылыы, жерді теіз дегейінен тран биіктігі, жергілікті жерді бедері мен сипаты, теіздерді, теіз жне мхит аындарыны жаындыы, жер беті жабындылырыны сипаты жне т.б. Географиялы ендік нерлым жоары болан сайын, сорлым кн сулелері жерді бетіне лкен екею брышымен тседі, осыан байланысты жерді аз ыздырады.
сімдікпен жабылан топыра, тасты, мды немесе асфальтпен жабылан топыраа араанда, жылуды аз береді. Теіз дегейінен биіктеген сайын, ауаны температурасы тмендейді. Биіктікті белгілі бір млшерге дейін суі кезіндегі ауа температурасыны згеру шамасы атмосфераны температуралы градиенті деп аталады. Желсіз, суы ауа райы кезінде температуралы градиентті брмалануы - инверсия байалуы ммкін. Инверсия кезінде, жер бетінде жылы ауаны орнына, керісінше, ауаны суыыра абаттары жиналады. Ауырлау боландытан, олар здеріне ластаушыларды жинап, оларды сейілуіне кедергі жасайды.
Ауа температурасыны серіне адам ашы жерлерде де, жабы блмелерде де немі шырап отырады. Климатты аудана, ауа райы жадайларына, ндірістік жмысыны сипатына, блмелердегі температуралы режиміне жне т.б. байланысты адам азасына тек олайлы ана емес, сонымен бірге, олайсыз, те жоары немесе те тмен температуралар сер етуі ммкін. Температураны ке аралытаы згеруінде азаны жылу тепе-тедігіні саталуы химиялы жне физикалы жылу ретттеу рдісімен амтамасыз етіледі. Химиялы реттелу арылы зат алмасу рдістері арындылыыны згеруі есебінен азада жылу ндірілуі згереді. Мысалы, ауаны температурасы жоары боланда, зат алмасу рдістеріні арындылыы тмендейді, бл жылу ндірілуіні азайуына кеп соады, ал тмен температура кезінде, керісінше, жылу ндірілуі жоарылайды. Физикалы жолмен жылу реттелуі оршаан ортаа жылу берілуіні згеруімен іске асырылады. Жылу берілуіні негізгі жолдары сулелену (инфраызыл), конвекция, ткізу (кондукция) жне булану болып табылады. Жылу инфраызыл сулелену трінде кез келген ызан нысаннан, сонын ішінде, адамнан да шыады Оны арындылыы ауа температурасына емес, ызу дрежесіне байланысты болады. Адам азасы мен оршаан орта нысандарыны арасында сулелік жылуды здіксіз алмасуы жріп отырады. Сулелік жылуды тсуі мен оны берілуі арасында радиациялы балансы нлдік, теріс жне о болуы ммкін. Нлдік баланс кезінде, адам денесі жылуды аншалыты алса, соншалыты сулелендіріп отырады. Егер, адам терісіні температурасы оршаан заттарды орташа температурасынан жоары болса, онда адам сулелік жылуды, аланына араанда, кбірек береді, ал радиациялы баланс теріс болады.
Ылалдылыты гигиеналы маызына тсініктеме берііз. Ылалдылы трлерін,лшеу бірлігін тсіндірііз
Ауаны ылалдылыы - ауадаы су буыны млшері; ауа райы мен климатты е маызды сипаттамаларыны бірі.
Ауаны ылалдылыы бірнеше лшеммен сипатталады:
Абсолют ылалдылыы,салыстырмалы ылалдылыы,ылалдылыты жеткіліксіздігі,су буыны серпінділігі (миллибар немесе сынап баанасындаы мм-мен лшенетін су буыны ысымы),шы нктесі,меншікті ылалдылы,оспалар атынасы (су буы массасыны сондай клемдегі ра бу массасына атынасы) сияты шамалармен сипатталады.
Ауаны ылалдылыы атмосферадаы су буы, топыратаы, сімдіктегі жне жалпы суды булауынан пайда болады. Ауаны жер бетіне таяу абаттарында ылалдылы млшері р трлі. Жер бетінен ашытаан сайын ылмл кеми береді, стратосферада млдем жоа жаын. Жоары ендіктерді суы ауасы мен шлді аудандарды ра ауасында ол бкіл массасыны 0,2%-ына те, экватор бойында 2,6%, ысты жне ылалды тропиктік ормандар тсында 4%.
Ауаны ылалдылыыны жер бетіндегі органикалы тіршілік шін маызы те зор, себебі ол азаларды здерін оршаан ортамен жылу алмасуын реттеп отырады
Салыстырмалы ылалдылы — белгілі бір температурада ауадаы су буларыны наты млшеріні (серпімділігіні) осы температурада болуы ммкін су буы млшеріне (аныан буды серпімділігіне) пайыз есебімен алынан атынасы.[1] Салыстырмалы ылалдылы ауаны су буларымен аныу млшерін крсетеді. Ауа су буларымен аныанда cалыстырмалы ылалдылы 100% райды.
Ауа температурасы адамны оршаан ортамен жылу алмасу рдістеріне едуір сер етеді, біра, оны ылалдылыты, ауа озалысыны жне ызан беттерді жылу сулелендіріуіні серлерінен жекелеп арастыруа болмайды. Ауаны ылалдылыы суаттарды, топыраты, сімдіктерді беттерінен суды булануымен амтамасыз етіледі жне ол ауаны температурасы мен озалу жылдамдыыны згеруіне байланысты. Ауа ылалдылыыны жиі олданылатын крсеткіштеріні бірі салыстырмалы ылалдылы болып табылады, бл ауаны су буларымен аныу пайызы. Ауаны жоары ылалдылыы (80% жне одан жоары) жоары да, тмен де температура кезінде олайсыз сер етеді. Жоары температура кезінде ол осы жадайдаы жалыз жылу беру жолына – булануа - кедергі жасап, азаны ызынуына келеді. Тмен температура кезінде, ауаны жоары ылалдылыы, суды жоары жылу сыйымдылыыны салдарынан азадан жылу берілуіні жоарылауына жне тез азаны салындауына кеп соады. Сондытан тмен жне орташа (30-70%) салыстырмалы ылалдылы азаа жоары жне тмен температураларды серін жеілдетеді.
Салыстырмалы ылалдылыы 20% аспайтын, ра ауа да адам азасына олайсыз сер етеді. Бндай ауа мрын-жтыншаты кілегейлі абыын ратады, жоары тыныс жолдарыны абыну ауруларыны дамуына келеді жне бронх демікпесімен, жрек ан-тамыр ауруларымен ауыратын науастарды жадайын нашарлатуы ммкін. Біра, ра ауа кейбір ауруларда, мысалы, бйрек аурулары кезінде, курортты ем трінде олданылады. Тері арылы булануды кшейтіп, ол зрді блінуін тмендетеді жне абыну рдісіні азайуына ммкіндік береді.
Адам азасындаы жылу алмасу рдістеріне ауа массаларыны озалуы да лкен сер етеді. Оны сер ету сипаты ауаны озалу жылдамдыына, температурасына жне ылалдылыына байланысты. Ауаны температурасы тмен боланда, ауа озалысы конвекция жолы арылы жылу беруді кшейтеді, себебі ол суы ауаны жаа аындарын немі теріге жанастырып отырады. Бл кезде орташа (6-7 м/сек) желді зі де денені салындануына, ал те кшті жел (9 м/сек асатын) суге келуі ммкін. Сондытан ыс кезінде желсіз ауа райы олайлы болып табылады. Ауаны температурасы жоары жне ылалдылыы тмен кезінде, лсіз (1-5 м/сек) соан жел, терді блінуін жылдамдатып, жылу берілуін кшейтеді. Егер де, температурасы жоары кезде, ауа су буларымен аныан болса, онда ауаны лсіз озалысыны, булануды иындауы салдарынан, салындататын сері болмайды. Жел жо кезде, ауаны жоары температурасы, сіресе, ол жоары ылалдылыпен бірге сер еткен кезде, ысты туіне кеп соуы ммкін. Температурасы дене температурасынан асатын, кшті ысты жел ауаны кез-келген ылалдылыы кезінде ыздыратын сер береді. Бл сері, булану арылы жылу берілуіні кшейуінен салындататын эффектісі ызан ауаны арынды аындарымен жойылуына байланысты. Ауаны озалысы адамны жылылы жадайына ана сер етіп оймайды. зіліссіз, кшті соан жел, тыныс алуды иындатып, оны алыпты ыраын бзады, жрек ан тамырларыны аурулары мен тыныс алу жолдарыны аурулары бар науастарды жадайын нашарлатады. Адам азасыны жйкелік-психикалы сферасына да желді сері едуір болуы ммкін. Орташа, термиялы бейтарап жел, сергітетін сер етеді, ал те кшті соан жел депрессиялы жадайларды дамуына келуі ммкін.