Топыраты санитарлы-гигиеналы, токсикологиялы крсеткіштері

Топыраты санитарлы жадайын талдау шін оны эпидемиялы, химиялы жне радиациялы трыдан ауіпсіздігін анытауа ммкіндік беретін крсеткіштер пайдаланылады. Оларды бірі, топыраты ластануын тікелей длелдейтін, тікелей крсеткіштері. Басалары, жанама крсеткіштері, зерттеліп отыран топыраты крсеткіштерін салыстыру шін алынан таза топыраты крсеткіштерімен салыстыру кезінде ластанандыы туралы, ластану мерзімі мен оны затыы туралы орытынды жасауа ммкіндік береді. Топыраты эпидемиялы ауіпсіздігіні тікелей крсеткіштеріне санитарлы-микробиологиялы, санитарлы-гельминтологиялы жне санитарлы-энтомологиялы крсеткіштері жатады (5.3.-кесте). Санитарлы-микробиологиялы крсеткіштерін атарына коли-титр жне анаэробтарды титрі кіреді. Блар, ішек таяшасын (коли-титр) немесе Cl. Perfringens (анаэробтар титрі) сіріп шыаруа болатын, топыраты е аз млшері. Нжіспен жаадан ластанан кезде коли-титр мен анаэробтарды титрі крт тмендейді, оларды басым кпшілігі спора трінде емес болады. Ластануынан белгілі бір уаыт ткен со, ішек таяшалары мен патогенді спора тзбейтін бактериялар жойылан кезде, анаэробтар титріні крсеткіштері салыстырмалы трде тмен кезінде коли-титрді жоарылауы байалады. Бл спора тзуші микроорганизмдерді за уаыт здеріні тіршілігін сатап алуына байланысты.

Геогельминттерді деформацияланбаан тіршілікке абілетті жмырталарыны кптеп табылуы топыраты жаын арада ластананын білдіреді. Ал аскариданы деформацияланан жмырталарыны аз ана млшерде кездесуі ластануынан бірталай уаыт брын басталаны жнінде орытынды жасауа ммкіндік береді, йткені аскариданы жмырталары кптеген баса геогельминттерді жмырталарына араанда, здеріні тіршілік абілетін за уаыт бойы – 10 жыла дейін сатап ала алады.

Топырата шыбын мен оларды личинкаларыны болуы топыраты р трлі алдытармен ластануыны жне анааттанарлысыз тазартылуыны крсеткіші болып табылады.

Топыраты ластану дрежесі туралы пікір айтуа ммкіндік беретін санитарлы-химиялы крсеткіштерді бірі, Хлебниковты санитарлы саны болып табылады. Санитарлы саны деп, топыратаы белок азотыны (арашірік азоты) ондаы органикалы азотты жалпы млшеріне (арашірік азоты+органикалы ластаушыларды азоты) атынасын айтады. Таза топырата Хлебниковты санитарлы саны 0,98-1,0-ге жетеді, топыра біршама ластананда, бл крсеткіш крт тмендейді (5.3.-кесте).

Топыраты алдытармен ластануыны баалау шін брын олданылан баса санитарлы-химиялы крсеткіштерін (жалпы органикалы азотты, кміртегіні, хлоридтерді, аммоний тздарыны, нитриттерді, нитраттарды млшері) тек салыстыру шін алынан, ластанбаан учаскені крсеткіштермен салыстыру арылы баалайды, бны белгілі бір зіндік иындытары бар. Зерттеуге алынан топырата органикалы азотты, кміртегіні жне хлоридтерді жоарыра млшерде болуы, оны жаадан ластананын крсетеді, ал аммиакты, нитриттер мен нитраттарды жоарыра млшерде болуы, топыраты здігінен тазару рдістеріні жріп жатанын длелдейді

Елді мекендер топыратарыны эпидемиялы ауіптілігін баалау шін баса крсеткіштермен атар, патогендік микрофлораны жеке трлеріні млшерін анытауды да олданады (5.4.-кесте).

Топыраты химиялы ауіпсіздігін оны рамындаы ластаушы экзогенді химиялы заттарды млшері бойынша (ЭХЗ) сол заттарды ШРЕК немесе ШАРК-мен (уаытша норматив - шамамен алынан рсат етілген концентрация) салыстырып баалайды. Топыратаы экзогенді химиялы заттарды ШРЕК дегеніміз - 1 кг абсолютті ра топыратаы мг – мен берілген, экологиялы тізбектер арылы кез келген тасымалдану трлерінде тікелей немесе жанама контакті кезінде адамны денсаулыына, оны рпатарына жне санитарлы жадайына тікелей немесе жанама зиянды

51.Топыраты санитарлы-гигиеналы жаынан баа бере отырып, Топыраты ауіптілік дрежесіні кезедерін атаыз.

Елді мекендер топыратарыны эпидемиялы ауіптілігін баалау шін баса крсеткіштермен атар, патогендік микрофлораны жеке трлеріні млшерін анытауды да олданады.