Тапырлыты жне тырлыты йымдастыру

Техникалы шыармашылыа – ашылым, жасалым жне тапырлы сыныстар жатады.

· Ашылым – материалды лемнi объективтiк задылытарын, асиеттерiн жне былыстарын ашу.

· Жасалым – тжiрибеде iске асаты, айтарлытай жаа тиiмдi техникалы есептердi шешiмi.

· Тапырлы сыныстар – ебектi, ндiрiс ралдары тиiмдi пайдалануа баытталан сыныстар.

Ашылым жасаан авторына (иесiне) арнаулы диплом берiледi. Жасалыма авторлы клiк немесе патент, ал тапырлы сыныстар иесiне клiк берiледi. Жасалым иесiне срауы бойынша патентте беруге болады. Бл жадайда автор патентiн сатуа немесе баса оан ызыан ксiп-орындарыны пайдалануы шiн белгiлi сыйаыа лысат (лицензия) бере алады. Патент арыз бергеннен бастап 15 жыла берiледi.

Тапыра халы шаруашылыындаы экономиканы тиiмдiлiгiне байланысты сыйаы тленедi. Ашылыма о техникалы шешiм жне экономикалы тиiмдiлiк аланнан кейiн дрыс сраным (млiмдеме) жасау керек.

Дайындалан сранымдарды тапырлы жне табылым iстерi жнiндегi мемлекеттiк комитетке жiбередi. Патенттiк апарат жмыстары йлестiруi жне салалы патент орыны есебiн патенттiк апарат жне техника-эко-номикалы зерттеу-ылыми институтыны орталытары жргiзедi.

ндiрiстi тиiмдiлiгiн арттыруда тырлы жмысты йымдастыруды маызы зор. тырлыты мойындау шiн автор жазбалы трде оны мнi, ажеттi тсiнiктемелердi, слбаларды, эскиздердi крсетiп арыз бередi. Оны мойындааны жне пайдалананы, немесе абылдамааны жнiнде 15 кн iшiнде шешiм алынады. Бл жмыстары мен ксiпорындарында тапырлытар жне тырлытар бюросы айналысады.

Ксiпорындары ксiпшiлiк йымдары мен бiрге перспективалы жне кнделiк тематикалы жоспарлар жасайды. Бдан баса тапырлы жне тырлы сыныстарды егiзудi жоспарлары, оларда алынаты немнi жоспарлары жне осы жмыстарды аржыландыруды жоспарлары жасалады.

 

 

Дріс 3. Ебекті техникалы нормалауды негіздері

 

Ебекті нормалауды дістері

Ебекті нормалауды сараптамалы зерттеу дістеріні маызы

Баылау дістері арылы жмыс уаытын фотографиялау, сттак баылау дісі, хронометраж, фотохронометраж жмыс уаытыны шыындарын зерттеу

1. Ебекті техникалы нормалау – ксіпорынны экономикалы жмысыны бір баытты факторлары. ЕТН – бл ндіріс процесі ерекшеліктерін тере зертттеу, ебекті тиімді жадайы мен озат дістерін зерттеу кмегімен ебекті рационалды йымдастыру негіздерін алау, іске енгізу.

Ебекті нормалау кез-келген ксіпорындарда оны алыптастырушы жне йымдастырушы кші болып саналады.

Техникалы нормалауды негізгі масаты - ндіріс процесін ебек жне материалды ресурстарын оптималды шыындау арылы жргізу.

Ксіпорында ебекті нормалау уаыт нормасын, німділік, ызмет ету, адам санын нормалау жне нормалау тапсырмаларын шыару баытында ткізіледі.

Уаыт нормасы бл белгілі бір техникалы йымдастырушылы жадайда керекті квалификациядаы бір немесе бірнеше топ жмысшыларымен ткізілетін німні немесе жмысты уаыт шыындары.

німділік нормасы – бір немесе бірнеше жмысшылармен бір уаыт бірлігі ішінде ндірілген німні немесе операциялар саны.

Уаыт нормасы мен німділік нормасы бір-бірімен кері байланыста болады.

ызмет ету нормасы – бір жмысшыа немесе жмысшылар тобына келетін жабды, жмыс орны, агрегатты немесе жмыс ауданыны саны.

Адам саны нормасы – жалпы жмыс клемін атаруа керекті жмысшыларды категориялары бойынша максималды саны.

 

2. Ебекті нормалауда жалпы нормалар келесі топтара блінеді:

1.Бірыай нормалар бірдей йымдастырушылы техникалы жадайда таарылатын технологиялы біртектес ебек операциялары мен процестеріне таайындалады.

2.Жергілікті нормалар – тек зіні йымдастырушылы техникалы жадайына сйкес келетін операциялар мен жмыстара ксіпорын зі таайындайтын нормалар.

3. Ірілендіріп нормалау дегейіне байланысты нормаларды дифференциалды, іріленген жне кешенді нормалар болып блінеді:

· Дифференциалды нормалау – операцияларды жеке элементтеріне таайындалады. олдану жері – потокты жне ірі сериялы ндірісте нормалауды жоары длдігі керек.

· Іріленген нормалау – процесс кезегінде оны толыымен бліктерге блмей, ттас бір блік ретінде арастыран жадайа таайындалады.

· Кешенді номалау - нім немесе жмыс клеміні бірлігін ндіруге баытталан белгілі бір жмыстар кешенінен таратылан ебек шыындарын білдіреді. Мысалы, оларды 1 т мнайа, 1000 м³ газа, 1 ыа олданады.