Алтын орда кезіндегі ислам діні 2 страница

Пайамбарымыз (с..с.) Меккеден Мдинаа кшкен мсылмандарды – мажирлар, ал, олара ол шын берген мдиналытарды – ансарлар (бауыр) деп жариялады. Мшріктер мен мсылмандар арасында Бдір, худ, Ханда, Мрйсі секілді бірнеше соыстар болды. Мдина маайын брыннан мекен етіп келе жатан иаудилер бар еді. айна, Ндір мен райза деп аталатын бл иауди тайпалары мсылмандармен тістесіп, тіресуін оймады. немі арадаы келісімдерді орындамай бзып отырандытан, олар ол манан уылады.
630 жылы Меккені азат етті. Кезінде зі уылан Меккеге айта басып кіргенде пайамбарымыз (с..с.) зіне жаманшылы жасаандарды барлыын кешірді.
Алла елшісі(с..с.) 632 жылы ажылы кезінде Арафатта жз мынан аса мсылмандара арнап сз сйледі. Исламны ысаша тсінігі, адам ытары жнінен те лкен мнге ие бл сзі Ислам тарихында оштасу хтпасы деп аталды.
Ислам дінін асан сабырлылыпен, лкен ыждааттылыпен адамзат баласына жеткізген сйікті пайамбарымыз (с..с.) 632 жылы дйсенбі кні баилыа аттанды. Жаназа намазы з йінде оылып, ол жерге арулап жерленді.

24) Исламдаы бес парыз.

Ислам діні бес парыза негізделген. Сол шін адам баласы оны барлыына иман келтіріп, орындамаса немесе тиісті амал істемесе шынайы мсылман бола алмайды.

1 - парыз: Аллатан баса тір жо екеніне жне Мхаммед Аллаты елшісі екендігіне кулік беру. Бл кулік Ислам дініні кілті, Ислам дініні негізі осы болып табылады: "Л ила иллалла" аудармасы "Аллатан баса тір жо" ал, маынасы "Жалыз Аллатан баса лшылы ылуа лайыты тір жо". Яни, Алла Таала шынайы дай, ал Одан зге лшылы ылынатын "дайларды" барлыыда бекер немесе жалан деп білу. "Ил"-деп араб тілінде лшылы ылынатынды айтады. "Мхаммадар-расулул-ла" - кулігіні аудармасы "Мхаммед Аллаты елшісі" ал, маынасы "оны хабарлааны рас деп білу, бйыран нрселеріне баынып, айтарандарынан аула болу жне оны крсеткені бойынша Алаа лшылы-ибадат ету".

2 - парыз: Намаз оу. Тулігіне бес рет оылатын бес уаыт намазды Алла Таала зіні пенделеріне з хаысыны телуі шін, берген ныметтеріне шкірлік ылуы шін жне мсылманмен Раббысы арасында байланыс болсын деп бекітті. Сонымен атар намаз - арсыздыпен жамандыты тыюшы. Алла Таала намаз оыан адама дініні кркемдігімен иманыны ізгілігін жне сауабын реттейді. Мсылман адам бес уаыт намаз арылы бл дниеде де, аыретте де оны баытты ылатын рухани жне дене рахатына ие болады.

3 - парыз: Зекет беру. Зекет дегеніміз - байлыы, мал-дниесі белгілі нысапа жеткен дулетті мсылманнан кедей, кембаалдара жылына бір рет беріліп тратын садааны айтады. Ал, малы, байлыы зекет берілетін млшерге жетпеген паыр-кембаалдара зекет беру міндетті емес. Зекет садаасы діндерімен мсылмандыы толы болуы шін, халдерімен ахлатарыны дамуы шін, сол сияты здері мен малдарын трлі апаттардан саталуымен жне кнларынан тазаланулары шін беріледі. Сондай-а зекет садаасы мтаж адамдара жне паыр, кедейлерге арайласуларымен оларды жалпы пайдалары шін демеу ретінде болады. Негізінде зекет садаасы бай, дулетті адамдара ана ужіп болады.Соан арамастан Аллаты олара берген малы жне рызыымен салыстырар болса,бл дегеніміз дниелеріні азантай блігі болып табылады.

4 - парыз: Ораза тту. Барлы мсылмандар ижра есебімен жылды тоызыншы айында ораза ттады(1). Бл айда барлы мсылмандар ішіп-жеу, жынысты атынастар жаы сияты здеріні табии марлытарымен шауаттарынан та атаннан кн батанша тиылады. Оны есесіне Алла Таала з пенделеріні дінін толы рі мыты етіп, оларды з рахымына алады жне олара зіні рметімен кптеген сауаптар жазады. Сондай-а оларды иман байлытарын арттырып, кнларын жарылайды да, дрежелерін ктеріп ояды. Жне де ораза ттандары шін дниемен аыретті кптеген жасылытарынан береді.

5 - парыз: ажылы ылу. Ислам шариатында млім боландай ажылы деп - белгіленген уаытта ниет ылып, белгіленген ибадаттарды орындау шін Меккедегі Аллаты йі - асиетті абаны зиярат ылуды атайды. Алла Таала ажылыты жадайы келген рбір мсылмана мірінде бір рет орындауын парыз етті. ажылыты орындау шін мсылмандар лемні р ткпірінен жер бетіндегі е асиетті мекенге жиналып, бріне бірдей орта, жалыз Раббылары - Аллаа лшылы ылып, бірдей киім киеді. Сондытан, ажылыта басшы мен баынышты, бай мен кедей, а пен араны араларында ешбір айырмашылы болмайды. Оларды барлыы Арафат тауында тру, мсылмандарды ыбласы абаны тауаф(2) ету, Сафа мен Маруа арасында жру трізді ажылы амалдарын орындайды. Мсылмандар шін, ажылыта екі дниесінде де пайдалы, санауа ешкімні есебі жетпейтін кптеген сауаптар жатыр.

25)Ислам (араб.: ) — лемдік монотеисттік-ибраимдік дін. Христиандытан кейін дниедегі е кп таралан дін болып табылады. «Ислам» сзі «бейбітшілік», (Аллаты задарына)^[1] «мойынсыну, баыну» болып табылады. Ал шариат терминологиясында «ислам» — толы мойынсыну, Аллаты алдында парыздарды орындау, одан баса дайлара табынбау болып есептеледі. Ислам дінін станушы жан мсылман деп аталады. Мсылмандарды негізгі діни кітабы ран Крім (араб.: ) — классикалы деби араб тілінде (араб.: ) Алла тарапынан тсірілген.

Исламды кзарас бойынша, жаратушы Алла рдайым адамзат баласын тура жола салып тру шін р трлі пайамбарлар жіберіп отыран. Оларды ішінде Ибраим (Авраам), Мса (Моисей), Иса (Иисус) т.б. бар.^[2]. Мсылмандарды сенімі бойынша е соы пайамбар — Аллаты елшісі Мхаммед . Ислам – ш лемдік діндерді ішінде е жас дін болып саналады. азіргі уаытта мсылмандар лемні 120 елдерінде мір среді, мсылман ауымдастыы 1,5 млрд. жуы, яни бкіл адамзатты 20 %-ын райды.

Бл дін Мысыр, Иордания, Тунис, Катар, Біріккен Араб эмираттары, Ирак, Иран, Кувейт, Марокко, Сауд Арабиясы жне т.б. сияты елдерді конституцисында з крінісін тауып, 28 мемлекетте мемлекеттік немесе ресми дін болып саналады. Мсылмандарды шамамен ¾ 35 елдерде оныстанан, бл елдерде олар бкіл халыты 95%-дан 100%-а дейін блікті райды, олар келесі елдер: Алжир, Ауанстан, Бахрейн, Гамбия, Батыс Сахара, Индонезия, Иордания, Йемен, Катар, Коморы, Ливия, Мавритания, Мальдивы, Нигер, БАЭ, Оман, Сомали, Тунис, Тркия жне т.б. Ислам VII . Аравия тбегінде пайда болды. Бл уаыта арай мнда ежелгі тапты мемлекеттерді лауы, транзиттік сауданы, дстрлі оамды байланыстарды лдырауы, кшпенділер мен отырышы тайпалар арасында шиеленісті артуы сияты объективті алышарттар рістей бастады. Осы барлы жадай ортаасырлы араб халыны леуметтік жне рухани ізденістерінде з крінісін тапты, оны нтижесінде жаа саяси рылысты – Халифатты, жаа этноконфессиялы ауымны – мсылман ауымны (умма) алыптасуына сер етті. Ислама дейін араб халында бір дін болмады, кп дайлара сену болды, кпдайлылы уаыздалды. Біра біртіндеп жергілікті діндер арасында жалпыаравиялы дайлар бліне бастады. VII . Аравияда курайшиттер тайпасы жоары билікке жетеді, осыдан курашиттерді «илах» немесе «аль-илах» дайы аз ыпалды жне кшті тайпаларды дайларын ыыстыра алды. Кейінірек, ол ислама жалыз жне наты«Аллаха» дайы ретінде енді.

 

сламны негізін салан Мхаммад пайамбар, длме-дл – Айтулы, Даты(570-632) – шынайы тарихи тла. Исламны асиетті жазуы – ранды Мхаммед пайамбарды мірі мен уаыздаушы ызметі туралы мліметтерді жалыз сенімді дереккзі ретінде есептейді. мірбаянды сипаттаы алашы жазба шыармалар тек VIII . ортасында пайда болды.

Генеологияа сйкес, исламны негізін салушы Мхамед пайамбар Арабия тбегіні е лкен саудалы жне діни орталыы болып есептелінетін Меккеде билік еткен курайш сияты семит тайпасыны Хашим деген ататы бай, біра одан кейін кедейленген рудан пайда болды делінген. Мхаммед те ерте ата-анасынан айрылды: кесі (Абдлла) оны дниеге келуіне дейін айтыс болды, ал шешесі (Амина) Мхамедке 6 жас боланда дниеден айтты. Ол Аравияны кшпенді жне отырышы тайпаларды 360 дайлары саталынан Кааба ибадатхананы сатаушысы болан зіні атасында 8 жаса дейін трбиеленді, атасы айтыс болан со оны туан аасы бу-Талиб зіне алады, ол Мхамедті тйекеш жне керуенші неріне йретеді. Біраз уаыттан кейін оан немере арындас болан жне керуен саудамен айналысан Хадиджа бай жесір йелге ызметке барады. Біраздан кейін Мхамед оны іс басарушысы болып таайындалады, ал одан кейін 595 ж. оан 25 жас, ал Хадиджаа 40 жас боланда олар йленеді. Оларда 6 немесе 7 бала туыпты, біра оларды ішінен тек 4 тірі алан. Алайда жоарыда айталанны барлыы Мхамед пайамбар міріні крделі рухани ізденістермен осталынан тек сырты арауы болып табылады.

 

26) ытайда будда дініні идеялары б.з.б. I асырда тарай бастады. Будда дінімен бірге ытайда нді неріні де ыпалы кшейе бастады. Ол ытайа ана емес Кореяа, одан рі Жапонияа да анатын ке жайды. Тибетте буддизм ламаизмтрінде алыптасты. Ламаизм бойынша жоары шіркеу ызметкерлері дайды сйікті лдары болып саналады, ал монахтар (ламдар) діндар адамдара стазды етумен айналысады.
ытайда буддизм конфуцийлік-даосистік дінмен атар мір срді. Буддизм мен даосизмні зара штасуыны нтижесінде дзэн-буддизм аымы пайда болды. Сырты дниені менсінбеушілік, жеке басты мселелеріне баса назар аудару, интуитвизм бл аымны басты белгілері болып табылады. Дзэн-буддизм кейіннен Жапонияа да тарай бастады. Жауынгер-самурайларды ыпалымен бл ілімде скери нерге айрыша мн беріліп, ол адамны жан-жаты жетілуіні тез жзеге асырылатын тте жолы деп тжырымдалды. XX асырды ортасына арай дзэн-буддизм Батыс Еуропа елдеріне де тарап, зіні міршедігін байата бастады.Ламаизм буддадінінен блініп шыкын аым. Бл аым екі блшектен трады. Ламаизмні сырткы табыну тжірибесі тхеравадаа сап, ішкі жасы тжірибе жинау, рухани оу жрегі немесе ваджараяна ілімі бойынша, адамны аылы космосты Будда денесімен осылуы. Рухани жрек эр трлі крылымнан трады, ваджараментеестіріле отырып, мгілік символы - тратылы жне бзылмайтындыы.

Ламаизм Буддизм дініні ке таралан формасы есебінде арас-тырылады. Ол кбінесе, Тибетке, Орта Монолияа, Непалды кейбір айматарына жэне Индияа таралды. Оларды монахтарын ламдар (жо-ары, негізгі) деп атайды. Ламаизм алаш VIIIасырда Тибеттен шыып, XV асырда мемлекеттік шіркеу болып алыптасты. Оны шіркеу басшысын, «далай-лама», (теіз ламы) немесе «хушухты» деп атайды. Далай-ламалар Будданы жер бетіндегі образы, олар лгеннен кейін де балалары арылы мірге келеді дейді. Ламаизм Тибетте тарау кезінен бастап, жергілікті шаман дініні міндеттерін зіне алды.Ламаизмге шаман дініні мистикалык «тантр» ілімі жэне «сикырлы» салттары енді.

XIII асырда Моолия ханы Хубилай «ызыл брікші» жоары лам етіп таайындалды. «Пазел» - ытай, Моолия, Тибет мемлекеттеріндегі барлы абыздарды басшысы болып табылды. Х асырдан бастап, Тибеттегі будда дін орталыына айналды, ламаизм ауымдары здеріні ламдарын дай есебінде, улиелер деп жариялады жне олар коам жне мемлекет жмыстарына араласты. 1550 жылы ламдарды басшысына далай-лама атаы берілді. Тибеттегі далай-ламаа Бандида хамо-лама деген ата беріліп, ол бкіл дниежзілік жне рухани билікке ие болды. 1959 жылы Тибет астанасында Лхаста діни лт ктерілісіне байланысты Бандида хамо-лама жне 100 мыдай тибеттер шетелге ашып кетуге мжбр болды. азіргі кездегі Банди хамо-лама Индия мемлекетінде трады.

ХІІ асырда лама діні Моолия арылы Буратияа, Ресейге енді. Ламдар мен бурят нойондары лама дінін бурят, калма жне тувинстерді ішіне зор ынтамен таратты. 1991 ж. шілдені 10-ынан 31-іне дейін, лан-Удэде ламаизмні Ресейге тараанына 250 жыл толандыын той лады.

Орта Азия мен азастан жеріне Будда діні -І . таралды деп есептейді. XX асырды екінші жартысында жргізілген археологиялы зерттеу бойынша буддизмні Отстік азастан, Жамбыл облыстарында жне ытаймен шекаралас Жоар апасыны аймаында іздері табылды..

азіргі кезде буддистер азастанда аз, Алматыда будда ауымы тіркелген. Олара жергілікті бурят, алма, монолдар барады.

 

27)Махаяна (лы кйме, лы жол) — хинаянаны те ертедегі буддизмінен бізді дуірімізді I—II асырларында блінген баыт. Оны негізінде басты міндеті тіршілік иелерін жаппай айы асіреттен тару болып саналатын кмекші-бодхиссаттвалар рлі туралы малуматтар жатады. Махаянистік буддизмні Орталы жне , Шыыс Азияа тарауы, онда р трлі діндер мен сенімдерді тоайласуы немесе зара жарыса мір сруі нтижесінде Будда іліміні алашы мистикалы жаына, буддизмде уелгі кезінде болмаан дайлар мен тірияларды пайда болуына айрыша бой ру орын алды .Хинаяна (Кіші кйме, Кіші жол)— буддалы ауымдар (сангхалар) бізді дуірімізді I—II асырларында блінгеннен кейін тараан ертедегі буддизмні бл ілімді махаянадан («лкен шебер») айыру шін алан атауы. Буддизмні негізіне оршаан ортадан блінбей арастырылатын жеке адамды дріптеу жне болмысты бкіл дниемен байланысып жатан ерекше психологиялы процесс ретінде абылдау принциптері алынан. Буддизмдегі негізгі е ірі баыттар - хинаяна жне махаяна. Буддизм зіні даму барысында ш кезенен тті: хинаяна, ркімді туу - лу айналымынан тылуды йрететін алашы даналы мектебі (б.з.б. V . - б.з. басы); екінші, бодхисаттва - тарушы кмегімен тылу; шінші, махаяна (б.з. V .-ына дейін) кезі. Махаяна негізінде будда (іскірек кзі ашылан) болуа ммкіндік беретін жаа тиімді дістер уаыздалды (V .-дан кейін). Ол важраяна деп аталады

 

 

28) «бу Ханифа медресесі»орта ксіптік білім беру дегейіндегі «исламтанушы» мамандыы бойынша оытатын діни оу орны.

Ол Р ділет министрлігіні №114536-1910-М-е нмірімен тіркеліп, Р Білім жне ылым министрлігінен №0142685 нмірлі мемлекеттік лицензиясын алан. Медресені оу бадарламасы азастан мсылмандары діни басармасы жне Р Білім жне ылым министрлігі тарапынан бекітіліп, азіргі тада жйелі трде жмыс жасап келеді. Оу мерзімі 2 жыл 10 ай.

Оу трі кндізгі. Медресе абырасында елімізді трлі айматарынан келген 60 шкірт білім алуда. Оны ішінде 29-ы І - курста, 18-і ІІ - курста жне 13-і ІІІ - курста білім алуда. Оу жоспарына сай шкірттер дріс тыдап, практикалы, зертхана сабатара атысып, зіндік жмыстармен айналысады.

Оу жылыны соында курсты жмыстар, сына, емтихан тапсырады.Аталмыш оу орнында діни біліммен атар азіргі заман талабына сай, мемлекеттік білім стандартында крсетілген пндерден де білім беріледі. Медресені оу имараты мен жатаханасына крделі жндеу жмыстары жргізілген. Оу ордасына ажетті барлы жиаз, соы техникалы ралдармен, компьютерлік сыныптарымен амтамасыз етілген, кітап оры бай кітапханасы да бар.

Болашата медреседе маман дайындау дегейіне, білім бадарламаларыны рылымы мен мазмнына, білім беру рдісіндегі кадрлы, оу-дістемелік, материалды-техникалы базаны амтамасыз етудегі талаптар кшейе бермек. йткені, алдаы уаытта лгерімі жоары тлектерге з білімдерін Нр-Мбрак Египет Ислам мдениеті университетінде тегін жаластыруына ммкіндік бе

 

 

29)Матуриди бу, Мхаммед ибн Махмд бу Манср л-Матуриди ас-Самаранди (870 — 944, Самарандмаындаы Матурид .) — клам мектебіні негізін алаушы. “Матуридийа” имандылы (аида) мектебін алыптастыран. Таша Кубро Заданы айтуынша, “имандылыты жоары дрежесіндегі” М. . фикты, яни ислам теориясын ханафиттік ытанушылардан йренді, кейін зі де фик пен кламнан дріс берді. Оны “Та ауилтул лис-снн” немесе “Та ауилтул-ран” аталатын кітабы матуридийаныстанушыларды негізгі оу ралы саналды. Екінші туындысы “Китаб- ут-таухид” трлі діни аымдарды айырмашылыын крсететін алашы ебек. Мнан баса шариат негізінде жазыл-ан “Ма ахузуш-шараи”, “л-Ждл” секілді ебектері бар. М. . ілімі, негізінен, Мауреннахрдаы ханафиттер арасында млім болды, оны жолын уушылар біратар мселелерді ашариттік тсінік трысынан шешті. Бл тсінік бойынша, дайды бары ха, ран — мгілік. Кнсіз жандарды о дниеде даймен жздесуге ммкіндігі бар. Адамны бкіл іс-рекеті дайды діретімен жасалады. М. . жолын станушылар адамда тадау еркіндігі (ихтийар, ытияр) бар екенін мойындайды

 

 

30)Буддизм (санскритше – , buddha dharma Будданы ілімі) — дниежзіне кеінен таралан негізгі 3 дінні бірі. Б.з.б. V-VI ндістанны бгінгі Бихар штатында пайда болды. Буддизмні негізін салушы Сиддхарта Гаутама деп есептеледі. Буддизм баса ілім-танымдарды бойына оай сіірді жне оны негізгі аидасы жан иесіне жаманды жасамау боландытан, жер жзіне соыссыз тарады. азіргі кезде Буддизм дінін 1 млрда жуы адам станБуддизм ытайда 2 мы жылдай мір срді жне бгінгі кні де алды былыстар ретінде саталып келеді [1]. Буддизм ытайлытара бірден «е жоары аиатты» жне моральді мірді мызымас негізін сынды. Бан оса буддистік идеал ытай даналыыны сасы ана емес, тіпті альтернативасы ретінде де болды [2]. Екі мы жыл ішінде бл шетелдік ілімні сипаты тбегейлі згеріп, ытайланды, біратар млде жаа сипаттар мен ерекшеліктерге ие болды. Буддизмге дстрлі ытай мдениеті зор ыпал етсе, буддизмні зі де сол мдениетті ытайда брын-соды болмаан жне дамымаан жаашылдытармен таныстырды. Буддизмні бл сері ртрлі салаларда байалды.

Сір, буддизмні е крнекі жне оматы лесі нер мен архитектура салаларында болды. Кптеген храмдар мен монастырларды, айбынды храмды кешендер мен гірдегі сарайларды, сансыз пагодаларды рылысы ытай сулет нерін кп жаынан рлендірді. сіресе бл азіргі кні де ытайды ежелгі архитектурасыны анарлым белгілі жне кз тартатын ескерткіштері болып табылатын пагодалар мысалында байалады. Ежелгі нділерден тараан бл пагодалар детте тртбрыш, дгелек немесе кпбрышты рылымдаы кпабатты имараттар болып келді. р абат буддистік космогониядаы аспандарды біреуін бейнелеуге тиіс болатын. Мндай пагода шынымен де керемет зіндік бір нер туындысы болып табылады.

Бдан да кп дрежеде буддизм ытай неріні кейпін рлендірді. Буддизммен бірге ытайда елде монументті мсін нері дамуыны негізін алаан бан дейін тіпті болмаан мсіндік иконография ке етек жайды. Осы уаыта шейін ытайды мсіндік мрасыны басым блігі алай боланда да буддизммен, оны идеялары, абырлары, аыздарымен байланысан имараттар лесіне тиді. ытай неріні бл саласында нді-буддистік ыпал сіресе аны аарылды (дайларды келбеті, оларды трыстары мен ол имылдары, тіпті жануарларды басым трі – буддизмдегі е сйікті жне ытайда тіпті беймлім арыстан), алайда мнда да дстрді кпасырлы эволюциясы оны згеруіне, ытайлануына септігін тигізді. Бл ытайлануды нтижесінде ытай буддистік иконографияда мсін неріні кптеген мдени ыпалдар мен дстрлерді крделі рама оспасы болып табылатын, алайда онымен бір уаытта сзсіз ытайлы, елді лтты мдениетіні ажырамас блігін райтын зіндік, е жоары дегейдегі соны синтетикалы стилі алыптасты.

Егер ытайдаы лтты мсін неріні пайда болуы мен рлеуіне буддистік иконография шешуші сер етсе, бкіл лемге йгілі Сун дуіріні шеберлері жне бдан кейінгі кезедердегі ытайлы пейзаж кескіндемені глденуінде «Чань» сектасы е маызды рл ойнады. Будда р жерде жне барлы затта – тауларды ндемеуінде, старды сайрауында, желден озалан жапыратарды сыбырында, табиаттаы басты нрсе – бл лы шексіз бос кеістік деген сектаны ілімі кескіндеме шеберлеріне лкен сер етті. Блар шін болашаты задары болмады, йткені аазда молынан жайылан таулар олар шін ешандай наты мазмна ие болмады, тек ана табиатты лы уыстыын бейнеледі. Тіпті сурет салу дерісіні зі мистика мен сиыра толы болды: суретші сырт абыты жамылысымен жасырылан заттарды ішкі мнін, рухани эссенциясын аып алуа, тсінуге тырысып, за уаытты селостыта, кілсіздікте, нсіз медитацияда ткізгендей болатын. алаанына ол жеткізіп, интуициялы трткі, нра бленген шабыт алан со, ол бірден бір минутын да жоалтпай жмысына кірісетін. Оны аламы еркін, шабытпен, автоматты трде дерлік шатайтын, йткені шабыт сттері сирек келеді, ал дл сол кездерде суретшіні нері мен шеберлігі тасиды [3].