Христиандыты пайда болуы

1. Христианды - І асырда пайда болан лемдік дін, оны аты да, басталуы да палестинаны солтстігіндегі Галилеядаы Назарет деген шаын аладан шыан діни стаз жне уаызшы Иисусты (еврейше – Иешуа,арабша –айса) есімімен байланысты. Ол зін Христос дайды жер бетіне жіберген елшісі, мессия ретінде алан («Христос» - кне еврей тіліндегі «Машиахты» - грек тіліндегі «Мессияны » баламасы). Діншілдер де, дінді жоа шыарушылар да айсаны мірі туралы мліметтерді ол лген со ондаан жылдардан кейін жазылан Евангелиелерден аладды. Бл кітаптарды масаты – христиан дініні негізін салушыны мірбянын жазу емес, жер бетінде тарушыны, дайды сйікті лыны келуін, оны ызметін, лімі мен айта тірілуін жария ету («Евангелие» грек тілінде «шапаатты хабар»). айса айда бармасын, барлы жерде оан оны шкірті – 12 елшісі (апостол) еріп жреді.

айсаны айыптан тірілуімен оны асиеттілігін, сонымен бірге христиан дініні асиет жолымен келуін куландыратын пайамбарды жер бетіндегі кереметтері туралы оиалар тамамдалады. айса кн жайлаан жер бетінен ккке ктеріліп, мнда зіні ілімін тарату шін шкірттерін алырады, христиан діні дниеге осылай келді, дейді «Жаа сиет» кітабы.

Бекітілген догматтары мынадай: дайды бірлігі (монотеизм).

1. дайды дниені жаратушы деп тану(бл ілім «креационизм» деп аталад, латын тілінде «жарату» деген маына береді).

2. айсаны дай дауасын мойындау, оны ттастыын, яни дай-кемен толы тедігін жне жаратылмаандыын, яни мгілігін мойындау.

3. дай лыны дниені жаратуа атысуын мойындау.

4. айсаны адам бейнесінде боуы, оны асиетті Рухтан жаралып, Бейкн Мариамнан тууы.

5. айсаны тару шін келгендігі, атап айтанда оны адамдарды тару шін азап тартып, луі.

6. айсаны азап тартуы мен луіні шындыы.

7. айсаны жер стіндегі мырын наты тарихи дуірмен байланыстыру («Понти Пилат» кезінде).

8. айсаны тіріліп, ккке шыуы.

9. айсаны екінші оралуы, оны тірілер мен лілерді таразылауы, шексіз патшалы руы.

10. асиетті Рухты дайдан екендігі, оны кеден таралуы (католиктерде – сонымен бірге лды зінен де).

11. Інжіл пайамбарларыны асиетті Рухпен шабыттануы.

12. Шіркеуді ттастыы, асиеттілігі, даарлыы жне елшілерден басталуы.

13. Тазаруды (шоынуды) ажеттілігі.

14. лгендерді тірілуі жне мгілік жасау.

2. Рим империясыны екіге блінуі шіркеуді ыдырауына сотырды. Оан Батыста латын, Шыыста грек тілдеріні стемдік етуі де зор ыпалын тигізді. 867 ж. Рим папасы Николай І мен Константинополь патриархы Фотий бір-бірінен біржола ол зді, 2 баыт пайда болды:

Батыс

Шыыс

Рим-католик шіркеуі («католик» лат. «жалпыа бірдей, лемдік») немесе католик шіркеуі

Грек-православие (грек. «жалпыа орта, лемдік») шіркеуі

XVI . Батыс Европада жаа пайда болып келе жатан буржуазия мен феодализм арасындаы айшылытар кшейе тсті. Бл католик шіркеуіне тере сер етті. Реформация деп аталатын католицизмге арсы ке озалыс орын алды. Осыны салдарынан христиандыты таы бір тармаы – протестантизм пайда болды. Ол з ішінен трлі салалара блінді.

 

Ран мазмны

ран немесе ран Крім (араб.: , al-qurn, [quran]) — Ислам дініндегі негізгі киелі кітап. Мсылмандар оны Мхаммед пайамбара аиатты баян ету шін тсірілгендігіне, адамзата одан зілместен жеткен Аллаты сзі екендігіне сеніп^[1], иман келтіреді. Оны оу (тилут) арылы Аллаа лшылы ылады. ран Туратпен Інжілден кейінгі аспанды кітап ретінде жне араб тіліндегі кітаптарды ішінде шешендік трысынан е байы саналады. ран уахиды тскен жері мен уаытына байланысты меккелік жне мединелік боп блінген 114 среден трады.

Мсылмандар ран Мхаммед пайамбар 40 жаса жеткеннен бастап ліміне шейін (632 жыл/11 .ж.) 23 жыл бойы Алла тарапынан Жбірейіл періште арылы тсірілгеніне сенеді. Сонымен оса мсылмандар ранны сахабалармен длме-дл саталанына, оны аяттарыны аны жне баяндалан екендігіне, оны барлы замандаы кллі адамзата уаыз ретінде жіберілгеніне сенеді.

Мхаммед пайамбарды лімінен кейін ран ділетті халифа бу Бкр с-Сиддипен Омар ибн л-Хаттабтысынысына сйкес бір нсаа жиналады. Екінші халифа болан Омарды лімінен кейін ранны бл нсасы иман келтіргендерді анасы Хафса бинт Омарда сатаулы алды. Бл жадай шінші халифа Осман ибн Аффаннымсылмандарды ран оудаы трлі диалекттерді себебінен болан айшылытарын кргенге дейін жаласады. Осман Хафсадан райыш диалектіне сйкес жазылан нсаны орта лгі болу шін срап алып, кшірмелерін жасауды, оан сйкес емес нсаларды жоюды мір етеді. Османны бл жинатаан ранны нсасы халифат аумаына таратылып, ол бір нсасын зіне алдырады. Бл нса Османны мусхафы (ранны экземплярын «мусхаф» деп атайды) аталып кетті. Зерттеушілер Осман жинаан ранны нсасы бу Бкр жинаан нсаа толыымен сйкес санайды.

ранда амтылан ілімдерді саны бестен аспайды: 1. кімдер. 2. Сз таластыру. 3. Алла Тааланы ныметтерін таныту . 4. йимулла, яни иссалар (Алла назарында маызды тарихи оиалар). 5. лім жне лімнен кейінгі аыреттегі хал-ахуалдарын білдіретін ілім[12]. айткен кнде де мынаны мытпаан жн, ранны барлы таырыптарыны тйілісетін жері з ерік-алауымен жаратылмаан адам баласыны, з алауымен саналы трде Алла Таалаа лды ру мселесі

 

51)Заратуштрашылды, зороастризм.Заратуштра негізін салан е кне діни жне философиялы ілім. Бл дін Заратушта пайамбарды насихатты кітабы «Авестада» айтылан Ахра Мазда ымын зек етіп рбиді. Осыдан 3000 жыл брын Орта Азияда пайда болып, кейін Иран, Ауанстан, ндістан, Ирак, Таяу Шыыс елдері аумаына таралан. асиетті кітабы – «Авеста». Заратуштра ілімі ізгілік пен араулыты бір-біріне арама-арсы ою арылы
рбиді, дниедегі барлы процестерді осы «мгілік екі бастауды» кресімен байланыстырады. Бір ана Жаратушы Ие – Ахура Маздаа сыйынуды уаыздайды. Отты адам баласыны бойын тазартудаы рлін жоары баалайды.Заратуштра діні бойынша жаратушы от бейнесінде мір среді, сондытан олар маздаан ота табынан. Кейде бл дінді мазда жолындаылар дейді. Мазда ымы маздаан от ымынан шыан болса керек. аратуштраны діни-этикалы ілімі, философиялы ой-пікірлері за уаыт бойы адамзатты рухани азыы болып келді. Заратуштра
идеялары лемдік діндер мен грек ойшылдарыны философиялы жйелеріні алыптасуына трткі болды. Кейін ислам дініндегі сопылы аым кілдері де Заратуштрашылдыты кейбір рсімдерін абылдап алып, жергілікті халыты ежелгі сенімі мен мсылманды
шарттарын бір-бірімен шебер штастыра білді. лемдік діни- философиялы дниетаным мен кзарастарды бастауы ретінде танылан Заратуштра ілімін зерттеуге дниежзіні белгілі ойшылдары атсалысан. аза философтары Заратуштрашылды ілімін лі зерттей ойан жо. аза философтарыны ішінде заратуштра ілімін зерттеуге С. И. Оспановты докторлы диссертациясы жне оны «Арытектану негіздері: тірлік пен жаратуштралы ілімді
зерттеуді ылыми-практикалы мселелері» атты монографиясыны » жне . Затов кандидатты диссертациясыны «Зароастизм жне аза наным-сенім бастаулары» лесі лкен

 

52)май ана - ертедегі лы Даланы мекендеген тркі тілдес халытарды рпа жаластырушы, береке-молшылы тірісі. май анаа азатардан баса хакастар, ырыздар, алтайлытар, тывалытар, шорлар жне тріктер табынан. Бл жайындаы деректер Орхон-Енисей жазба ескерткіштерінде, ауыз дебиеті лгілерінде саталан. аза даласына ислам діні дендеп енген со Кк тірімен атар аталатын май ана есімі ендігі жерде з мнін солындатып, ббектер мен аналарды жебеуші піріне айналды. май ана трізді асиетті бейнелер финнугор халытары фольклорында да бар.Тркі халытарындаы отансйгіштікті маызды бір элементі – Жерін орау шартты трде Анасын орауды моделінен алынан. Натыра айтанда, туан жер мен оны топыраы «МегаАна» ретінде астерленген, демек, май Ана культі кезінде, ислама дейін, Ел мен жерді орайтын патриотты сананы басты рылымы ретінда зіні оды ызметін атарып келген. Демек, йел жыныстылы Отан орауды озаушы рміздік бейнесі ретінде мыдаан жылдар бойы саталып келді. Ал Отан орау – Ел болуды негізі. Осыдан, Бар Болу мен млде Болмау туралы экзистенциалды мселені тп бастауындаы «Ана-Орталыын» анытап ала аламыз. Бл станым АрыТпМн ретінде «Ана асатыын» йгіледі. Бл рметтеу патриархата алып келген жо, керісінше, оан олайлы, ыайлы, жайбараат мір сыйлау керектігін ынуа жетеледі де, скерлер тек ер адамнан ралуы туралы оамды пікір алыптасан сыайлы. Демек, оны йде отыруы кемсітушілктен емес, керісінше, рыстарда аза болуды алдын-алу, жауа аттанытан л тауып, оны дайындауды «биолеуметтік ндірісіне» айналдырды.

53) Тірлік дін туралы тікелей деректерн заманынан белгілі.ндарды императорын тірты, ытайша «шанью» деп атады. н патшасы тіртыны «Аспан лы», «Аспан мен Жерден жаратылан, Кн мен Ай таа келген, лы тірты» деп атайтын.Олар, сондай-а скерді о жне сол анаттарын басарды.Олардан тменірек Тіртыны туыстары болып келетін белгілі бір ауматарды басшылары отырды.Тірты таерте Кнге табынса, кешке Айа бас иетін.Тіртыны мыты орталытанан мемлекеттік аппараты, толып жатан кмекшілері мен узірлері, скербасылары болды.Тіртыны билігі шексіз болан. Ол рбір оам мшесін лім жазасына кесіп жібере алатын.н патшасын Тірді адамдара сыйы, ты деп атап, сондытан олара Тірты деген ат берілді. н мемлкетінде бір дайа табынуа негізделген тірлік діні пайда болды жне ызмет етті. Кне тріктер “Бір Тірі” деп кк аспана табынан. Тір кне тріктерді тсінігі бойынша, жер бетіндегі жанды, жансыз
табиатты бріні стінен арайтын, соларды таратушы, соларды жарылаушы, жазалаушы бір арышты (аспанды) кш. Бл жаынан аланда, Тір кейінгі мсылманды “Алла”, “дай”
ымдарына жаын келеді. Ислам діні тараланнан кейін де тркілерді, оны ішінде азатарды Алла ымындаы Тір сзін жиі олдануы олар туралы тсініктерді састыынан деп тсіну
керек. Жалпы, Тір діні де Азиядаы е кне бірдайлы дін. Кне тріктер Тірмен атар Жер, Суа да мінжат еткен. Бл оларды тіршілік кзі болуымен байланысты болса керек.Адамны
да, малды да, сімдікті де нуі, мір сруі жерге, суа тікелей байланысты. азаты ары бабалары Кнге, Айада табынан. Оны сілемдерін азаты салт-дстр рыптарынан, дниетанымынан кптеп кездестіруге болады.Тірлік дінні ары тегінде шаманизм жатыр. Шаманизм дініні негізгі аидасы бойынша, дние тгелімен рухтардан трады. Жанды, жансыз дниені де рухтары бар. Шаманизмді раушы діни сенімдерді тотемизм, фетишизм, анимизм, магия трлері бар. Адамдарды здерін белгілі бір хайуанаттан таралды деп тсініп,
солара мінжат етуі тотемдікті крінісі. ырыздарды бір блігі здерін быдан жаралды деп есептейді. Фетишизм – белгілі бір затты адам міріне о ыпалына сену. аза балаа, оны бесігіне,жйрік ата, жасботаа кі немесе тмар таып ояды. Бларды брі фетишизм сенімі.

 

 

54) Жиад – араб тіліндегі «жуд» тбірінен шыан «белгілі бір масата жету шін жігер кшін салу, кресу» деген маынаны білдіретін сз. Ал шариаттаы маынасы: Аиат шін кресу, ха дінге шаыру (яни Алла дінін орау). Немесе Алла дініні туын жоары ктеру жне дінді, жанды, отанды, мал-млікті т.б. орау шін малымен жанымен кресу.

Исламда «Алла жолында жиад ету» ымы ке клемде олданылады. ранда жиада байланысты аяттар бірнеше жерде келгенімен оны барлыы ола ару алып соыса аттану деген маына емес. Тек трт жерде ана тікелей соыс маынасында келген. Оны зі бкіл кпірлерді ырып жойыдар немесе бейбіт халыа бас салып мал-млкін талан-таража салу, абыройын ая-асты ету, жерлерін отарлап еріктерінен айыру т.б. осы сияты злымды масатында соысыдар деген ымды білдірмейді. Блкім жиад дшпанны астыын тотату, лсіздерге оран болу жне Алланы дінін орау масатында шариатталан. Сондытан алымдар жиадты парыз етіп келген аятты аясынан зге дін кілі болса да ару ктермеген мына топтаы адамдарды лтіруге тиым салан:

1. Зимми (мсылман елінде тратын зге дін кілдері). Пайамбарымыз (Алланы оан слемі мен игілігі болсын): «Кімде-кім бір зиммиа иыншылы крсететін болса, мен ол адамны дшпанымын. Ал мен кімні дшпаны болсам, онымен аырет кні жеке есептесемін», - деп айтан.

2. Муаид (соыспауа келісім шарт тзілген одатастар). бу Дуіт риуаятында: «Пайамбарымыз (Алланы оан слемі мен игілігі болсын) удайбия жерінде раиштармен он жыла келісімге отыран», - деп келген. азіргі тада елімізбен бейбітшілік келісімге ол ойан крші елдерді (Ресей, ытай) жадайы осы секілді.

3. Мустаман (біреуді жеріне мсылман не зге дін кілі болсын аманды масатында кіргендер). Ол жайлы Алла таала былай дейді:

()

«(Мхаммед (с..с.)) егер мшріктерді біреуі сенен баспана тілесе, ашан ол Алла сзін тыдаанша баспана бер. Сонан со(иман йірмесе)оны тыныш бір жерге жеткізіп сал. Олар ештеені білмейтіндер, мны сол шін істе» (Тубе сресі 6-аят). Бізді заманымыздаы елімізге шетелден келген саяхатшыларды кімі осындай.

4. ола ару алып арсы шыпаандарды. Бл жайлы хадисте былай баяндалады: Пайамбарымыз соыса кетіп бара жатан олбасшыларына мынандай ескертулер жасады: «...Балаларды, йелдерді, арт кісілерді, ибадатханалардаы адамдарды лтірмедер» (Ахмад, бу Дуіт риуаяты).