Таырып-2. Шетел педагогикасы мен мектептеріні тарихы Алашы ауымдаы трбие.

Таырып “Педагогика тарихы жне мектептану”курсыны теориялы діснамалы негізі.

Жоспар:

Педагогика тарихы ”ылым ретінде

Педагогика тарихы” пні жне міндеті

Педагогика тарихыны философиямен,мдениет тарихымен азаматты тарихпен ,леуметтанумен, мдениеттанумен,дебиетпен жне баса ылымдармен байланысы

Педагогика тарихы – трбие, оыту жне білім беру тжірибесіні пайда болып дамуы жне р тарихи дуірдегі тлімдік ой-пікірлер мен теорияларды жйелеп талдау рдісінде алыптасан оамды ылымдар арасында з орны бар ылым.

Педагогика тарихы ылым ретінде – тарих жне педагогика ылымдары тйісінде, кейіннен философия салалары – леуметтану, мдениеттану жне этнография ылымымен кіріктіре байланысу негізінде ауымын кеейтіп дамуда. Ал, азастан педагогика тарихы болса, ол дниежзілік тарихи-педагогикалы рдіспен зара байланыста жне оны рамдас бір блігі болып, зіні даму жолында ерте кезден осы кнге дейінгі аралытаы р тарихи кезедегі тлімдік ой-пікірлерді талдап, трбие мен білім беру мселесіні дамуын зерделейтін педагогика ылымдарыны бір саласы ретінде арастырылады.

«Педагогика тарихы» пні – р тарихи дуірдегі, леуметтік-экономикалы жадайларды, педагогикалы идеялар мен ойларды, жас рпаты трбиелеу мен білім берудегі мектеп тарихыны дамуын, зара ыпалын, кемшіліктері мен жетістіктерін, жеткіншектерді дамыту рдісіндегі масатты йымдастырылан исынды шаралары мен шарттарын, белгілері мен задылытарын талдау негізінде жйеленіп, болаша малімдерді педагогикалы дниетанымын жне шыармашылы ойлау абілеттерін алыптастырады.

Пнні масаты – жас рпатара трбие мен білім беруде дниежзіндегі педагогикалы ойлар мен тжірибені пайда болып, тарихи алыптасуы мен дамуынан малмат беру жне жалпы адамзатты ндылытарды игертіп, студенттерді тарихи педагогикалы мралара деген ынталы ызыушылытарын арттырып, лтты тлім-трбиені мазмнды рылымын жетілдіруге, педагогикалы танымын жне педагогикалы ойлау абілетін дамыту жне педагогика тарихыны негізгі категорияларын: трбие, оыту, білім беру, аарту, білім беру жйесі, мектеп, педагогикалы ой-пікірлер, педагогикалы кзарастар, педагогикалы теория, этнопедагогика, халыты трбие, т.б. игерту.

«Педагогика тарихы» пніні дниежзілік жне лтты мраларымен таныстырудаы басты міндеттері:

- дниежзілік тарихи-педагогикалы рдісті озаушы кштері мен даму белгілерін, жадайлары мен алышарттарын, оны бірлігі мен жан-жаты байланысын, сонымен атар, бастау кзі мен зерделеу діс-тсілдерін жне ткен дуірдегі нды педагогикалы баыттарын срыптап, педагогика тарихыны ымдарын алыптастыру;

- ртрлі тілді, мдениетті халытарды рбір тарихи дуірлердегі біліміні мн-жайы, ммкіндіктері мен ауымы, оны жзеге асыруды жолдары мен ралдары, дрежесі мен жадайы, педагогикалы идеяларды згешеліктері мен мазмнды ерекшеліктерін айындап, трбие мен оыту мселелерін шешуді шаралары жайлы тсініктерді натылап, оны толытыруа обьективті жадайлар жасау;

- білім беруді масатын, міндеттерін белгілеу мен йымдастыруды трлі діс-тсілдерін пайдалана білуге жне оны наты педагогикалы дстрлермен штастырып, “адам-оам-табиат” жйесіні байланысын рухани-адамгершілік, эстетикалы, т.б. трыдан тсінуге, жйелі тарихи-педагогикалы білім, дістемелік дады мен іскерлікті алыптастыру.

Педагогика тарихыны діснамасы философиялы диалектикаа негізделеді. Заттар мен былыстарды арасында р трлі байланыстар болады. леуметтік ылымдарда сан ырлы оамды былыстарды байланыстары мен туелділіктері ашылады. ылым кез келген заттар мен былыстарды зара сан алуан байланыстарын зерттей отырып, е алдымен оларды ішінен сол заттар мен былыстар шін анарлым маыздысын, оларда болып жатан дерістерді басаратындарын бліп алады. Бл байланыстар задар деп аталады.

Сонымен за дегеніміз – былыстарды здеріне ана тн айталанып тратын жне біршама тиянаты байланысы.

Адамдар з алауынша за атаулыныны андайын болса да згертіп, жойып жібере алмайды. Олар тек бл задарды танып біліп, зерттей алады жне алан білімдерін зіні ызметіне пайдаланады.

Диалектика – дниені барлы саласындаы заттар мен былыстара тн жалпы задарды ашуды з алдына масат етіп ояды. Ол табиат былыстарын, оамды былыстар, адам санасы да баынатын жалпы задар жайындаы ылым. Диалектиканы тпкі асиеті – озалыс, згеріс.

озалыс заттарда болатын алуан трлі дерістерді амтиды, осы дерістер нтижесінде заттарды жадайы згеріп, олар айсыбір асиеттерін жойып, жаа асиеттерге ие болады, сйтіп млде баса зат болып шыады. згерістерді крделі формасы – даму. Заттар мен былыстар даму дерісінде сапа жаынан млде тбегейлі згерістерге тсіп, олар бір сатыдан екінші сатыа теді.

Даму дерісінде заттар мен былыстар андай згерістерге шырайды, бл згерістерді зара байланысы андай, даму дерісін, заттарды арасындаы р трлі байланысты адам з санасында алай бейнеленетінін тсіндіретін - диалектикалы діс.

Диалектиканы негізгі задары: арама-айшылытарды бірлігі мен кресі, сан згерістеріні сапа згерістеріне жне кері айналуы, терістеуді терістеу.

Диалектиканы ымдары: кеістік пен уаыт, жекелік жне жалпылы, себеп пен салдар, мазмн мен форма, мн мен былыс, ажеттілік пен кездейсоты, ммкіндік пен шынды.

Зерттеушіні тиімді нтижелерге жетуі шін, андай ылымны болса да, белгілі бір ізденісті алай, андай масаттар шін жргізетіні туралы наты, млтіксіз тсінігі болуы керек. Мны зі таным ызметін йымдастыруа, танымны белгілі бір “дістер жйесін” тадап алуа кмектеседі.

Педагогика тарихында олданылатын философиялы диалектикалы діс педагогикалы былыстарды тетін орны мен наты жадайларын, оамды мірді баса былыстарымен байланысын зара рекеттестікте арастыруды талап етеді. р былыс зіні даму барысында зерттелуі тиіс. Зерттеуші осы былыса андай жаалы енгізетінін рашан анытап алуы керек.

Диалектикалы діс былыстара тек жалпы арауды анытайды. Осы негізде р ылыма діснама жасалады, зерттеліп отыран былыстар мен фактілерге сай келетін зерттеуді натылы, лайыты жмыс тсілдері іріктеліп алынады. Зерттеу былыстарыны ішкі айшылытарына бойлай еніп, аныып, жаа мен ескі сапаларды арасындаы айшылытардаы жетекші негізгі кшті анытай отырып жргізіледі. Педагогика ылымыны да зіне тн дістері болады.

Зерттеуші педагогикалы былыстарды зерттеу барысында ылыми ізденісті екі баытына сай дістерді олданады. Біріншісі – педагогика мен оан іргелес ылымдар саласыны ммкіншіліктерін олданады, негізгі дебиеттерден керекті тжырымдар талданып алынады. ылыми-педагогикалы ізденісті екінші баыты – оыту мен трбиені натылы дерісін ылыми тсініктермен сипаттау, яни бан сай келетін зерттеу дістеріні ерекшеліктерін анытап алу. Сонымен бірге, малімні шыармашылы ебегі, шеберлігі, педагогикалы жетістіктері, жаалытары мен баспасз бетіндегі ебектерін педагогикалы теория трысынан ой елегінен ткізу де маызды болып табылады.

Педагогика тарихын ылыми зерттеп, анытауда диалектикалы философия басшылыа алынады. Осыан орай, П.В.Плеханов діснамалы мынадай аидаларды сынады:

1. Идеяларды (ой-пікірді) жалпы оамны леуметтік даму дерісіне туелді екендігін айындау.

2. ылымны, леуметтік психологияны, дебиетті, нерді даму тарихын оамны дамуымен штастыра арастыру.

3. Тарихты р кезеінде ылымны даму барысы біркелкі болмайтынын жне р елді саяси, экономикалы, ксіби, мдени, психологиялы зіндік ерекшелігіні бар екенін ескеру.

Тйіндей келе, педагогикалы зерттеуді діснамалы негізіне философиялы трыдан тарихи, леуметтік, рухани-адамгершілік, психологиялы, педагогикалы жне баса да оушыны алыптастыратын рылымдар алынады. Оыту мен трбиені мні, рылымы, аидаларыны теориялы жатары ескеріледі. Тарихи танымал, педагогика саласына зор лес осан тлаларды жаашыл идеялары мен ызметіне, оамдаы орнына, лтты мдениетті дамуына, оамды жадайларды арастыратын тжырымдар мен диалектикалы задылытара, тарихи жадайды згергеніне, бгінгі тада андай дегейге келгеніне тарихи талдау жасалады.

ылым р уаытта жаа дйектермен толытырылып отыранда ана дамиды. ылыми деректер жинаталып алан кезде оларды ылыми-зерттеу дiстерi арылы талдау жне теориялы станымдара негiздеп зерделеу ылымда дiснама деп аталады.

Философиялы энциклопедиялы сздiкте дiснамаа “теориялы жне практикалыiс-рекеттердiру мен йымдастырудаы станымдар мен рылымдар жйесi” деген анытама берiледi.

дiснама деген ым – ылыми-танымдыiс-рекеттердiруды станымдары, формалары мен амалдары туралы iлiм.

дiснамалы бiлiмдер рылымын Э.Г.Юдин трт дегейге: философиялы, жалпы ылыми, наты ылыми, технологиялы деп бледi. Бiрiншiсi, философиялы дiснаманы дегейлiк мазмны, таным станымы мен ылымны категориялы аппаратын раса, сонымен бiрге философиялы бiлiм жйесiдiснамалы ызмет атарады. Екiншi дегейде жалпы ылыми-дiснама теориялы тжырымдаманы рып, кптеген ылыми пндерге баыт-бадар бередi. шiншi дегей – наты ылыми дiснама, бл арнайы ылыми пннi дiстерiн айындап, зерттеудi станымдары мен йымдастыру жолдарын белгiлейдi. Тртiншi дегей – технологиялы дiснама, зерттеудi дiстемесi мен техникасын райды. Мысалы, тжiрибелiк-эксперимент материалдарын жинатау, оларды алашы талдау, орытындылау, сыныстар беру, т.б. жатады. Сонымен, дiснаманы барлы дегейлерi бiр-бiрiн толытырып тратын жйенi растырады.

Ал, педагогика тарихы мселесiне байланысты аланда жалпы бiлiмдер дiснамасы (педагогика), жеке бiлiмге (педагогика тарихы) атысты дiснамалы бадар сынады. Жалпы аидалар (теория, станымдар) жеке аидаларды тсiндiрiп, баалап, оларды баыт-бадарын, жолдарын айындап бередi (Ж.бдiлдин, Б.Гершунский, Н.Никандров). Тптеп келгенде, наты-ылыми дiснама ретiнде педагогиканы задары, задылытар мен станымдары педагогика тарихына негiз болады.

дiснамалы белгiлерiне арай педагогика тарихыны дiснамасы жеке ылымилы трыда педагогика ылымына жатады. Ал пндiк мазмны жаынан педагогика тарихыны бiлiмдерiн жинатайды, педагогикалы пндер жйесiнде педагогика тарихы (пнi, оны мiндеттерi, ерекшелiктерi) сипатына арай танымды ралдар мен практикалы дiс-тсiлдерiн, аза педагогика тарихыны ымды рылымын анытаумен атар баса ылымдарды (этнология, этнопсихология, фольклор, мдениет теориялары, т.б.) жетiстiктерiн, тжірибесін зерттеу жмыстарын да пайдаланады.

Педагогика тарихыны дiснамалы негiзiфилософиялы диалектика, ол ылыми дiснама ретiнде жеке тла жне таным теорияларыны алыптасып дамуына негiз болып, шындыты бейнелеудi басты жолдарын анытайды. Яни, жеке тланы йлесімді алыптасуында, оан сан-салалы леуметтiк байланыстар жиынтыыны ыпалды сер етуiнен, бiр жаынан, рбiр адам оамды арым-атынастарды жемiсi болса, екiншi жаынан, оамды дамытуда зiндiк лес осатын жеке тла болып алыптасады.

оамны тарихи, леуметтiк-мдени дамуында жеке тланы алыптастыруды басты философиялы аидалары бар: бкiл адамзат оамыны даму тарихында ылыми-зерттеу жмыстары длелдегендей, адам жне оны трбиелеудi мселелерiнi зектiлiгiмен (Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Д.Б.Эльконин, С.М.Жаыпов, т.б.) аныталады;

- философиялы, тарихи, леуметтiк, психологиялы жне педагогикалы ылыми зерттеулердi ретроспективтi талдау нтижесiнде адамны тлалы рылымында ерекше орын алатын басты асиет – адамны зiн-зi тануы, айналасындаы адамдармен арым-атынасы жне олармен рухани-адамгершiлiктi байланыстар жасауы (Ж.бдiлдин, В.Г.Афанасьев, .Нысанбаев т.б.) екені аныталды;

- рбiр тарихи, леуметтiк-мдени орта жадайында адамны мораль трысынан алыптасуына зi мiр срiп отыран оамны жне леуметтiк ортаны, шаын ортаны (отбасы, мектеп, жолдастары, т.б.) трбиелiк ыпалы зор (Б.Г.Ананьев, В.Н.Мясищев, Б.Ф.Ломов, М.Манов, т.б.).

Сонымен, ылымны дiснамасы – бл аидалар, орытындылар, станымдар, танымды дiстер арылы р жаты жадайлар тоысында шындыты бейнелеу аиатын зерделеп тсiндiретiн iлiм.

Педагогика тарихыны дiснамасы р тарихи дуiрдегi педагогикалы бiлiм мен трбиенi, ойлар мен идеяларды талдап жйелеу, оларды ындыру, тжырымдар жасау арылы педагогикалы деріске згерiстер енгiзу немесе жетiлдiру масатын іске асыратын педагогика ылымыны бiр саласы.

Педагогика тарихыны дiснамасы тмендегiдей жйелi рылымнан трады:

- тарихи-педагогикалы бiлiм рылымы мен ызметтерi;

- педагогикалы идеялар, ой-пiкiрлер, iс-тжiрибелер, лгiлер, негiзгi педагогикалы аидалар (идея, болжам, тжырымдама, теория);

- тарихи-педагогикалы бiлiм мен трбиенi деп жетiлдiрiп, педагогикалы деріске ендiру.

Осындай лгi тарихи-педагогикалы, психологиялы жне педагогикалы ылыми-зерттеу жмыстарында жалпы ылыми станымдара негiзделе жргiзiледi. ылыми зерттеу станымдары мен олара ойылатын талаптар дiснамалы бiлiмде ерекше орын алады. йткенi, олар тарихи-педагогикалы бiлiмдi, теория мен практиканы бiрiктiрiп, бiлiм беру мекемелерiне ылыми негiзделген бадар бередi. андай бiр ылыми жмыстар болсын, оларды тiрек станымдар атарына жататын е басты, негiзгi дiснамалы станымы – жйелiлiк. Сондытан жйелілiк жалпы ылыми-дiснамалы зерттеудi бiр ралы ретiнде оу-трбие деріске жне бiр-бiрiмен байланысты былыстарды жйелi зерттеуге зiндiк сапалылыымен сипатталатын ылыми тыр болып табылады. Жйелiліктi мнi тменде крсетiлген аидалар бойынша айындалып, жйелi объектiлердi сапасын жне оны жетiлдiру жолдарын анытауа кмектеседi. Олар:

- сырты ортаа байланысты жйенi ттастыы жне оны ортамен бiрлiкте зерттеу. Мысалы, бiлiм берудi мселесiн жйелiлік тыры арылы зерттегенде бл таырыпты елiмiздегi леуметтiк жне экономикалы даму дерісіне байланыстыра жне оамны сранысына штастыра зерттеу;

- ттас педагогикалы деріс блшектелiп, элементтерге блiнiп рылуа тиiс, йткенi элементтердi сапалы асиеттерiнi зi де белгiлi бiр жйеге байланысты болады. Ал жйенi сапалы асиетi, оны элементтерiнi зара байланысындаы нтижелерi кейде бiр-бiрiмен штаспай жатуы ммкiн;

- жйенi барлы элементтерi бiр-бiрiмен зара байланыста боланымен, оларды iшiнен е басты анытаушы, жйе рушы элементiн iрiктеп алу керек;

- элементтер жиынтыынан объект жйесiнi рылымы мен йымдастыру технологиясы жайлы тсiнiктер беру;

- жйе элементтерiнi бiр-бiрiмен байланыстарын арнайы реттеу жне оларды згерiстерiн басару (масат ою, ралдарды тадау, баылау жне тзету, орытындысын талдау).

Тарихи-педагогикалы зерттеулерге ойылатын маызды діснамалыталаптарды бірі - деректерді барлы трін кешенді пайдалану, сол арылы бір-бірін тексеру, толытыру, барлы деректерді салыстыра отырып жинатау, оларды зерттеуде шектес ылымдарды зерттеу дістері жиынтыын кешенді трде пайдалану, сйтіп, педагогикалы трыда тсіндіру ажет.

Педагогика тарихыны ылыми-зерттеу станымдары тарихи білім, педагогикалы теория мен тжірибені біріктіріп, білім беру йымдарына ылыми негізделген бадар береді.

Педагогика тарихыны негізгі діснамалы станымы – аиаттылы, ол зерттеу объектісі жайлы шынайы білім алу шін, зерттеу барысында оны рбір былысына ыпал ететін, дамытатын жадайларды, шарттарды ескеріп, зерттеу ралдары мен тсілдерін дрыс олданып, жинаан дйектерді баалап, орытындысын шыаруда аиатты ымдар мен тсініктер жасауа ммкіндіктер береді.

Аиаттылыты тану станымы зерттеу жмысыны алашы болжамына, исынына жне оны орытындысына длелді талап оятындытан, дйектерді іріктеу, оларды талдау нтижесінде жасайтын тжырымы ылыми айналыма тсетіндіктен шынды трысынан арастырылуы тиіс.

ылыми ізденістерді объектісін баламалы станым трысынан арастыранда жне оан длелді талап ойанда, тарихи-педагогикалы материалдарды немесе кзарастарды талдаанда, крделі педагогикалы дерістерді шешімін табу шін р трлі кзарастар айтылады. Ондай кзарастарды шынайы болуы немесе оан арсы пікірлер айтылуы ммкін. Мндай жадайдаы баламалы станымны мні – мселені шешімін іздестіргенде жне объектіні жмысын тымды йымдастыранда ала оятын масатты нтижелі орындалып, соны негізіндегі наты жетістіктерді ауымын анытайды.

Баламалы станыма жаын діснамалы станымны бірі – мндік талдау станымы. рбір арастырылатын былыстарды жалпылыы, ерекшелігі жне бірегейлігін анытап, объектіні ішкі рылымына, атаратын ызметі мен даму задылытарына, шарттары мен даму жадайларына талдау жргізіп, оларды масатты трде згерістерге шырау ммкіндіктері талданады. Бл станым зерттеу исынын наты жазудан бастап, жан-жаты тсіндіруге, одан педагогикалы былыс пен дерісті, болжамны длелденуі дейінгі кезеді арастырады. Сондытан педагогикалы жйені ттас арастыранда оны зерттелетін даму элементтеріні здіксіз згеріске тсіп труын есепке алу – ойылатын талапты бірі. Себебі, кптеген элементтерді ызметі жйені даму дерісіне згеріске тссе, кейбір элементтері арама-айшы кйге тседі.

Тарихи-педагогикалы жне психологиялы-педагогикалы зерттеулерде генетикалы станымды олдану керектігін тжірибе крсетуде. Тарихи-генетикалы станымны мні – педагогикалы дйектерді немесе былыстарды зерттегенде, оларды пайда болуын, онан кейінгі дамуын трлі саяси-экономикалы жадайлардаы білім беру рдісіні бір сапалы дегейден екінші сапалы дегейге ауысуы жан-жаты арастырылады.

Тарихилы жне исындылы станымы – зерттеу жмыстарында объектіні тарихын ( генетикалы ыры), теориясын (рылымы, ызметі, объектіні азіргі жадайы) жне оны даму болашаын бірлікте зерттейді. Тарихи талдауды ажеттігі – объектіні рылымы мен ызметін талдау, белгілі бір ылыми тжырымдама жасау шін керек. Ал теориялы талдау ажеттігі – объектіні генезисін (пайда болуы, алыптасуы) арастырмай, аиата жетуі ммкін емес. Сондытан да, тарихи-педагогикалы жне теориялы-педагогикалы зерттеулерді бір-бірінен айырмашылыы зерттеушіні ылыми болжамына байланысты болады. арастырып отыран станымнан шыатын талап – зерттеуді сабатастыы, жинаталан тжірибе, дстр, ылыми жетістіктер, брыны зерттеу объектілеріні генезисін тарихи-педагогикалы трыдан талдаудан шыады.

Жалпы ылыми станымны бірі – тжырымдамалы бірлік станымы.Зерттеуші ылыми тжырымдама жасау шін баса зерттеушілерді тжырымдамалы пікірлерін талдап, негіздеп, ізденіс жргізу барысында зерттеуді алдына ойан масат-міндеттерін, ылыми болжамын анытап, ылыми ізденісін жргізетін болса, наты ылыми жетістіктерге жетуіне болады. Ол шін алашы ылыми болжамын тексеріп, дамытып, ажет болса, іздену барысында тзетулер енгізіп, тжырымдамасын жетілдіреді. Сонда ана ылыми ізденіс з нтижесін береді.

леуметтік– педагогикалы рдісті ішкі жне сырты факторларыны ызметтері мен дамуы, оларды элементтері мен арым-атынастарыны байланысы тарихи-жйелілік трыда зерттелуі тиіс. Тарихи - жйелілік станымыжалпы ылыми діснамалы зерттеуді бір станымы ретінде педагогикалы дерісті жне бір-бірімен байланысты былыстарды жйелі зерттейтін зіндік сапасымен сипатталатын ылыми дістерді бірі.

Тарихи - жйелілік дісі тменде сынылан аидалара негізделіп, объектілерді сапасын жне оны жетілдіруді жолдарын анытауа кмектеседі, олар:

- сырты ортаа байланысты жйені ттастыы жне оны ортамен бірлікте зерттеу. Мселен, білім беру мселесін жйелілік станымы арылы зерттегенде елді леуметтік-экономикалы даму дерісімен атар оамны талабына орай штастыра зерттеу керек;

- бірттас педагогикалы дерісті рамды блшектерін бліп алып зерттеу элементтерді сапалы асиеттері белгілі бір жйеге жатуына байланысты болады, ал ттас жйені сапалы жйесі жеке элементтеріні сапалы асиеттерімен штаспайды;

- жйені элементтері бір-бірімен байланысты боланымен де, оларды ішінен е басты жетекші жйе рушы элементті бліп алып, арастыру ажет;

- элементтерді жиынтыы – объект жйесіні рылымы мен йымдастыру технологиясы жайлы тсініктер береді;

- жйе элементтеріні бірімен біріні байланыстарын арнайы реттеу жне элементтерді згеріске тсуін басару (масат ою, ралдарды тадау, баылау, тзету, орытындысын талдау).

Білім беру жйесін бірттасты станым трысынан зерттегенде педагогикалы дерісті кей ырларын, элементтерін, арым-атынастарын блшектеп арастыранда те сатыпен арастыру керек.

Тарихи жне психологиялы-педагогикалы дерістегі зара байланысты синергетика – азiргi бiрлескен iс-рекет теориясы зерттейдi. Бл теория ттас жйенi траты болмай, згерiске тсетiндiгiн ескерiп, ттастыты жоспарланан басты бiр нсасын алып, болжамдалан нсаны наты жадаймен байланыстыру синергетикалы рдiстi маынасын ашады.

Педагогикалы жйенi бiр-бiрiмен байланысы: бiлiм мен трбие масаты, оны тарихи аспектiсi, педагогикалы дерісті субъектiсi, педагогикалы идеялар мен ой-пiкiрлер, бiлiм мазмндары (жалпы, базалы жне ксiби мдениет), материалды базасы, т.б. бiрлiгi жне рылымды-функциялы ызметтерiттасты арылы зерделенедi.

Ал мдениеттану тыры– оушыны жеке тласын зерттеп, ндылы бадарын алыптастыруда аксиологиялы ндылы iлiмiне сйенiп, наты ылыми дiснама ретiнде таным мен педагогикалы iс-рекеттердi айта руа немесе згерiстер енгiзуге баыт-бадар бередi. Мдениеттану тыры арылы жеке тланы мдениетпен объективтiк байланысы негiзiнде оны мiнез-лындаы ндылытар жйесiн зерттейдi. йткенi адам мдениет арылы дамыандытан сол мдениетке жаа элементтер енгiзуге лес осады. Сол себептен адам мдениет ндылытарыны жйесiн игерiп зiн-зi дамытса, екiншi жаынан, оны шыармашылыты жеке тла болып дамуына жадай туады.

Этнопедагогикалы тырмнi – оушы этносты бiрiне жататын леуметтiк-мдени ортада мiр средi, бiлiм мен трбие алады. Халыты лтты салт-дстрiне, оны мдениетiне, дiлiне, лтты-этникалы психологиясына, дет-дадыларына сйенiп, педагогикалы дерісті жобасын жасап, жоспарлап йымдастырады. ртрлi бiлiм мекемелерiнi орта масаты – оушы-жастарды лтты мдениетке ынта-ыыласын арттырып, олара зiн-зi трбиелеуге жадай туызу болып табылады, педагог бл ортаны жан-жаты зерттеп, р этнос оушыларыны бiр-бiрiмен адамгершiлiк арым-атынас жасауына жрдемдесiп, балаларды трбиелеуде ата-аналарды трбиелiк ммкiндiктерiн пайдаланып отыруы керек.

ылыми – зерттеу iзденiсiнi исынына сай зерттеу дiстерiн анытауда оларды тарихи, теориялы жне практикалы дiстер кешендерiнен ралатынын жне бiлiм беру дерісі иын да, кп ызметі болатындыын ескерiп, орнымен олдана бiлу керек. Осыан байланысты тарихи жне педагогикалы мселелердi аспектiлерi мен параметрлерi жан-жаты наты трде аныталып алынуа тиiс.

ылыми-зерттеу дiстерiн ш топа: тарихи-теориялы зерттеу дiсi; педагогикалы ойлар, идеялар жне тарихи-педагогикалы тжiрибелердi зерттеу дiсi; математикалы жне статистикалы дiстер деп блiнедi.

Тарихи-педагогикалы зерттеу дiсiмраат жаттарын, тарихи-педагогикалы былыстарды зерттеу арылы педагогикалы ой-пiкiрлердi, идеяларды, теориялар мен тжiрибелердi жйелеу негiзiнде ылыми-тарихи апараттар жинастыруды, оларды зара байланыстарындаы задылытарын, арым-атынастарын айындауды амтамасыз етедi.

Тарихи-теориялы зерттеу дiстерi- тарихи-педагогикалы былыстарды кейбiр жатарын, белгiлерi мен ерекшелiктерiн тарихи-теориялы трыдан талдайды. Кейбiр деректерді талдаанда оларды мазмнды жатарына арай топтастырып жне жйелеп, зерттеушiлер педагогикалы былысты жалпы белгілерін жне ерекшелiгiн айындайды. Тарихи-теориялы зерттеулерде индуктивтi жне дедуктивтi дiстер олданылады. Индуктивтi дiсте iзденушiнi ойлау абiлетiн жеке пiкiрден жалпы орытынды жасауа итермелесе, дедуктивтi дiс – керісінше, жалпы пiкiрден жеке орытындыа келуге баыттайды.

Тарихи-теориялы дiс iзденушiнi зерттеу мселесiн анытауа, болжамын жне жиналан дйектерге баа беруде пайдаланылады. Бл дiс деректерге байланысты дебиеттердi талдаумен: жалпы адамтану мселелерi бойынша классиктердi ебектерін зерделеу жне педагогика тарихы дiснамасын басшылыа алу; тарихи-педагогикалы жмыстармен, мраат жаттарымен танысу; кнделiктi педагогикалы баспа бетiнде жары крген материалдарды оу; мектеп, оу-трбие дерісі жне озат педагогикалы тжiрибелер жайлы жазылан монографиялы ебектер жне ылыми дебиеттер, педагогика пні оулытарымен, оу-ралдарымен танысу.

Зерттеушiнi ылыми дебиеттермен танысудаы жасайтын iс-рекеттерi:

- зерттеу мселесiне байланысты дебиеттер тiзiмiн тзу;

- зерттеуді басты мазмнына жне басты идеялар мен аидалардан ысаша конспект жасау;

- дебиеттегi ажеттi сiлтемелердi, ой-пiкiрлердi, санды млiметтердi немесе дйектерді мтiннен сзбе-сз жазып алу.

Тарихи-педагогикалы тжiрибелердi зерттеу дiсi кейде дстрлi педагогикалы дiс деп аталады. Бл дiстердi кезiнде Платон, М.Ф.Квинтилиан, Я.А.Коменский, И.Песталоцци де олданан, азiргi ылымда да пайдаланылады. Педагогикалы тжiрибелердi зерделеу, баылау, гiмелесу, сауалнама жргiзу, оушыларды шыармашылы жмыстарын, мектеп жаттарын талдау, т.б. зерттеу дiс-тсiлдерiiзденiс жмыстарында олданылады.

Байау– жаа педагогикалы былыстарды масатты трде абылдап, оларды брыны оамны даму кезедерiндегi мектептер мен педагогикалы ойларды даму сатыларындаы сас былыстармен салыстырып, олардын араларындаы сабатастыты, оыту мен трбиелеу рдiсiндегi кемшiлiктер мен жетiстiктерiн саралап длелдейдi. Байау тсiлi те арапайым йымдастырылады. Бiра, оны кемшiлiгi, зерттеушiнi тлалы ерекшелiгiне, кзарасына, ынтасына, психикалы кйiне орай субъективтiк орытынды жасалуы ммкiн.

гiмелесу– осымша апараттар алуда педагог алымдармен, аарту саласына ебегi сiген адамдармен алдын-ала крделi мселелерге байланысты, сра-жауап трiнде гiмелесу арылы тиiстi жауаптар алынып, жйеленедi. гiмелесуде жауап берушiнi апараттары тiкелей жазылмай, сырласу жадайында кдiк туызбайтындай трде жргiзiледi, зерттеушi материалдарды есте сатауа тырысады.

Схбат– бл зерттеудi дербестiк жне осымша дiсi, байауды жетiспей жатан жне алан апараттарды толы болмау жадайларында олданылады. Бл тсiл – леуметтану ылымынан педагогикаа енгiзiлген дiс. Зерттеушi алдын-ала беретiн сратарын дайындап алып, схбаттасан адама бiр жйемен сратар берiп, оны жауаптарын кзбе-кз жазып алады. Мысалы, аарту саласымен шылданатын тарихшы алыммен педагогика тарихы жайлы мселелер тiрегiнде схбаттасанда, схбатты олма-ол ааза тсiредi.

Сауалнама жргiзу– материал жинауда кпшiлiкке сауалнама сратары таратылып, дiттелген мселелер аумаында адамдардан жазбаша жауаптар алады. гiмелесу мен схбат бетпе-бет йымдастырылса, сауалнама – сырттай берiлген сратара жазбаша жауап алатындытан оларды математикалы дiспен талдап орытынды шыаруа болады.

Байау, гiмелесу, схбаттасу, сауалнама жргiзудi нтижесi берiлетiн сратарды мазмндары мен рылымдарына байланысты болады.

Байау объектiсiн белгiлеу мен сратарды ру тмендегiдей кезедерден трады:

- байау мен сратарды масат жне мiндеттерiн белгiлеу, срау объектiсiн жне пнiн, жадайын, ммкiндiктерiн тадау;

- алынатын апараттарды бадарын анытау жне ойылатын сратарды бiрнешеуiн алдын-ала растыру;

- алдын-ала жасалан сратарды тексерiстен ткiзу, ажеттiк туанда олара тзетулер енгiзу.

Математикалы жне статистикалы дiс– р кезедегi тарихи-педагогикалы материалдарды салыстыру, жалпы сратар мен эксперимент млiметтерiнi орытындысын шыаруда олданылатын дiс. Бл дiс тжiрибелiк-эксперимент жмыстарыны орытындысын сенiмдiлiкпен баалауа жадай туызады. Ал, статистикалы дiс кптеп жинаталан материалдарды жйелеп орытуда арнайы формула арылы есептеп, орытындысын график, диаграмма, кестелер арылы шыаруа ммкiндiк бередi.

Тйіндей келе, педагогика тарихыны зерттеулерінде жоарыда крсетілген діснамалы станымдар негізінде тарихи-педагогикалы зерттеу дістері олданылады. Олар:

- кешенді дістер (жалпы ылыми діс – тарихилы жне исындылы);

- тарихи дістер (тарихи-генетикалы, тарихи салыстырмалы, тарихи жйелілік);

- педагогикалы дістер (теориялы педагогикалы талдау, педагогикалы тжірибені орытындылау);

- архив жаттарын оып, талдау;

- мектеп жаттарымен танысып, мамандарды рамы мен оушыларды санын анытау дістері;

- зерттеу нтижесі мен сапасын баалау дістері, т.б.

Тарихи-педагогикалы зерттеулерді діснамасында (діснамалы тыр, станым, мселелер, тарихи- педагогикалы зерттеулерді діснамалы ызметтері мен дістері) таы бір ескеретін жйт зерттеуді тарихи кздері (мдениетті німдері, адам рекетіні объективті нтижесі) барлы гуманитарлы ылымдар шін орта болып келді де, олар ылымаралы зерттеулерді негізін райды, тарихи-салыстырмалы зерттеуді пніне айналады. азіргі уаыттаы діснаманы кптігі (полиметодологизм), тарихи білімді гуманитарландыруа мтылу, интеграциялы рдістерді кшеюі тсында тарихи- педагогикалы зерттеуді зерттеу кздері арылы баалануы негізделуде, тарихи- педагогикалы зерттеу кздері де зерделенуде. Сондай-а, тарихи- педагогикалы дерекнама, тарихнама, тарихи- педагогикалы объектіні сапалы жне санды сипаттау, тарихи- педагогикалы дйек, былыс, рдіс, жеке тлаларды жігін ажыратып, оларды шындыпен баалануы е маызды діснамалы мселелер болып отыр. Тарихи- педагогикалы зерттеулер жіктемесі де жасалуда: жалпы педагогика тарихы, дидактика тарихы, мектептану тарихы, трбиені р трлі салаларыны тарихы; орта жне арнайы, жоары, ксіптік- техникалы білім тарихы; р трлі педагогикалы мселелер, аымдар, баыттар, білім мекемелері тарихы; жеке тлаларды тарихы жне т.б. лі де педагогика тарихында зерттелетін жне зерделенетін мселелер кп-а. Педагогикалы былысты мніне наты тарихи кзарас алыптасып аяталан жо. йткені, тарихи-педагогикалы зерттеулерді талдану жйесі кбінесе мемлекеттік идеологияны талаптарынан асып кете алмады, себебі идеология білім мекемелерінде доктрина есебінде іске асырылмады. Кеес кіметі кезінде тапты крес доктринасы басым болды. Соы уаытта тарихи- педагогикалы былысты лтты идея трысынан баалау, ой елегінен ткізу жолдары сынылуда. лтты білім беру жйесі -лемдік білім беру жйесіні бір блігі. Кп уаыт педагогика тарихында партиялылы, леуметтік -тапты, мдени-тарихи тырлар педагогикалы фактілерді, былыстарды, дерістерді, нтижелерді талдауда бірден-бір басшылыа алынан бадарлар ретінде орын алды. рине мндай жадайда тарихи-педагогикалы білім мен мліметтерді брмалануы да орын алды. Педагогика тарихы кейде лтты мддеден тыс арастырылды, негізінен Батыс Европа мен Ресей педагогикасыны тарихы мысалында зерделенді. Дегенмен, тарихи-педагогикалы рдіс наыз ылыми трыда арастырылып, зерттелуі ажет-а.

Бгінгі кндегі мектептегі білім беруді дамуы оларды негізі болан кешегіні білмей, даму баытын, задылытарын білмей дрыс тсінуге жне баалау ммкін емес. Тарихи–педагогикалытжірибе крсеткендей, кешегі тарихымыз бгінгі кнні педагогикалы былыстары мен жйесіні негізін рады.

Тарихи-педагогикалы діснама ттас тарихи- педагогикалы процесті рылымыны сипаты мен рамдас бліктерін объективті ылыми- тарихи зерттеуді талап етеді. Осы жадайда ана, тарихи педагогика з ызметін атара алады:а) теориялы танымды;б) леуметтік-аксиологиялы;в) длелдік-сынды;г) эвристикалы-прогностикалы; д) трбиелік; ж) длелдеушілік жне лшемдік.

Осылайша тарихи-педагогикалы жне азіргі тарихи-педагогикалы рдіс ттастай уаытты компоненттерді райтын ішкі ттастыпен аныталады. ткен тарихи педагогика – азіргі кез – педагогикалы болаша, оларды ешайсысы блек оытылып нтиже келмейді.

Ерте дние тарихына жаа діснамалы кзараспен арау дегенде, брыны кезедегі оамды былыстарды ерекшеліктерін ескеріп ылыми айналыма тсіргенде, зерттеушілер сол кездердегі оамдаы айталанбас жекелеген былыстарды, бгінгі мір жадайына байланысты лшемдермен сйкес келмейтін згешеліктеріне ерекше саналы арап, оны ылыми талдауда ескеруі тиіс.

азастан Республикасы кп лтты ел боландытан, бірлік пен келісімге рылан мдениетті тланы трбиелеуде, тек жеке тланы іс-рекетіндегі шыармашылы мдениетін дамытумен ана шектелмей, субъектіні оамды ндылыын трбиелейтін міндеттерін – ізгілік, барашылы станымдарына ру абілеттері дамытылуы керек.

 

 

 

Таырып-2. Шетел педагогикасы мен мектептеріні тарихы Алашы ауымдаы трбие.