Халы аарту комиссариатыны алашы тжірибе мектептері
” деп аталан жаттарды жобалары абылданды. Осы жаттарды негізінде мектепті айта ру станымдары мен оуды П.П.Блонский (1884-1941) – 200-ге тарта педагогикалы, психологиялы жне философиялы ебектерді авторы.
П.П.Блонский зіні педагогикалы кзарастарын «Халы мектебіні масаттары мен міндеттері” (1916) атты ебегінде сынды. Кеестік мектептерде оны сол кзарастары мейілінше дамытылды. Оны ебегіндегі елеулі жаалытар:
- оыту мен трбие беру ісін баланы жас ерекшелігіне лайытап йымдастыру;
- баланы жеке басын рметтеу, баланы талабы мен ынтасын ескеру;
- аыл-ой, адамгершілік, эстетикалы жне ебек трбиесін жан-жаты жргізу;
- ебек трбиесі мен политехникалы білім беру.
азан ткерісінен кейінгі кезедегі П.П.Блонский ебектері негізінен педагогика ылымыны политехникалы білім беру негіздерін анытауа арналды.
Оны “Ебек мектебі“ жне т.б. ебектерінде оыту мен трбиелеуді ккейтесті станымдары саталды, ол:
- ебекке оытуды жалпы білім берумен тыыз байланысын амтамасыз ету;
- жалпы жне политехникалы білім беруді ылым табыстарымен байланыстырып жргізу;
- білім беруді баланы жас жне жеке бас ерекшеліктеріне лайы йымдастыру.
П.П.Блонскийді мектепке дейінгі педагогика, адамгершілік жне жынысты трбие мселелеріне арналан ебектеріні де маызы зор болды.
Ол мектептегі педагогикалы дерісті баланы жас жне жеке бас ерекшеліктеріне байланысты йымдастыруды маызына ерекше мн берді.
П.П.Блонский з ебектерінде екі мселеге ерекше назар аударды:
- бала психикасын дамытуды, психиканы эволюция нтижесі деп арастыруды сынды;
- баланы зерттегенде оан бірттас кзарас трысынан (оны тндік жне психикалы асиеттерін зара байланыс пен зара рекеттестікте) арауды станды.
Оны ебектері педология арнасында зерттелді. Ол 1934, 1936 жылдары шыан педология оулытарында балаларды жас ерекшеліктерін трлі кезедерге бліп, оны оу-трбиемен байланысын атап крсетті.
«ылыми психология очерктері” (1921), «Психологиялы очерктер” (1927) атты ебектерінде психикалы тіршілікті алыптасуы мен дамуы жне психикалы ызметті дегейлері туралы зіндік пікір сынды: йыдан (арапайым психикалы кй) жоары зиятты істерді атаруа дейінгі психикалы ызметті ережелеріне сипаттама жасады. Сонымен атар, жас кезедеріне арай, ойлау ызметін эксперимент барысында тексеруге мтылды.
Ес-жады теориясын, оны трлі кезедерін зерттеді. Адам іс-ылытарыны негізі эмоцияа байланысты деп есептеді. Сонымен атар, трлі психикалы былыстар мен дерістерді зара рекеттестігіне баса назар аударды.
. С.Т.Шацкий з ебектерінде адам міріндегі балалы шаты маызын, оны ерекшеліктерін, задылытарын, р жас кезеіні оу-трбиедегі мнін - балалы шаты нды станымдарынанытауа арнады. Бл станым бойынша оу-трбие жмысын йымдастыруда баланы дниені сезінуін, оны ішкі жан дниесін ескеру керектігі баса айтылды.
Оу-трбие жмысы баланы даму задылытарына сйкес, айналадаы ортамен байланысты йымдастырылуы тиіс. Бл баланы табии дамуын ескеру станымына жне оны ішкі сезіміні дниесіне сйкес келеді.
Ол баланы оны табии дамуына лайыты шыармашылы ызметке: танымды, кркем-шыармашылы, ойын, ебек, арым-атынас руа з еркімен араластыру ажет деп есептеді.
Еркін трбие беру тжырымдамасын станан педагог, баланы биологиялы жне леуметтік тіршілік иесі санаандытан, білім жне трбие беру дерістерінде оны биологиялы жаын ескеру, баланы тиімді дамуын амтамасыз ететініне назар аударды:
- ортаны оятын талабы зады, сондытан оу-трбие дерісінде ортаны ыпалын ескеру шарт;
- оу-трбие дерісі тланы жан-жаты дамытуа баыт беріп, оларды леуметтік мірді тар аясына салмауы тиіс.
С.Т.Шацкий мектеп ортаны згертуге атысуы ажет деп санайды. Тланы шыармашылы дамуына ортаны теріс ыпалы байалатын болса, онда оу-трбие дерісін арнайы йымдастырылан ортада жргізу ажеттігін сынды.
Еркіндік станымына рылан оу-трбие дерісі мемлекеттік мектептерден згеше болуы тиіс, мектепішілік жмыста білімді баалаудан, емтиханнан бас тарту, айырымдылыа негізделген орта ру, баланы кш-уаты мен ммкіндігіне сенім арту, оыту талаптарыны табии болуы, балалара ешандай тндік жаза мен моральды ысым крсетілмеуі, оушыларды оу дістері мен малімдерді тадауына ерік берілуі керек деп есептеді.
Оуды еркіндік станымына негіздеуді станан педагог мектепті кімет баылауынан босату керек деді.
Еркін трбие тжырымдамасы бала трбиесіндегі леуметтік ортаны ыпалы кшті деп ескертеді. Баланы ерік сапасын алыптасыруда аыл-ой, адамгершілік, дене дамуын амтамасыз ететін німді ебекті маызын ерекше атап крсетеді.
С.Т.Шацкийді педагогикалы ебектерінде баланы ебекке трбиелеуді теориялы жне тжірибелік ыры жан-жаты ашылып крсетіледі. Ол баланы жас кезіндегі ебегін нермен жне ойынмен тыыз байланысты дамыту ажеттігі туралы нды пікірлер сынады.
А.С.Макаренко (1888-1939) е алашында педагогика ылымына тжірибелі педагог ретінде келді. Ол 1917-1918 ж. ж. мектеп ісін мегеруші, 1920 жылы Полтава тбіндегі балалар колониясын (кейіннен М.Горький атындаы колония) басарды. 1925-1935 ж. ж. Харьковтегі Дзержинский атындаы колонияда ызмет атарды. Осы кезедерде оны стазды тжірибесінен туындаан «стазды дастан”, «Мнара стіндегі тулар”, «Ата-аналара арналан кітап” атты ебектері жары крді.
А.С.Макаренко трбие дерісі е алашында педагогикалы жобалаудан басталуы керектігін айтты. Ол жеке тланы сапалы асиеттерін алыптастыруды екіге бліп арастырды. Бірінші, барлы тлалара орта сапалар жне екінші, оушыны жеке даралы сапасын алыптастыру шін оны абілеттері мен бейімділіктерін ескеру керектігін крсетті.
А.С.Макаренко трбиені басты масаты - белсенді, мірлік станымдарды жзеге асыру деп санады. Оушыдан зге адамдар мен оам алдындаы жауапкершілігін, з абыройын сатай білуін, жолдастарыны пікірімен санасуды, з пікірін длелдей білуін, мірді ойан талаптарына сай сыпайы, атал, арапайым болуын талап етті. Сонымен бірге, оушы белсенді йымдастырушылы асиетке ие болып, ойан масатына жетуі, зін ортада стай білуі жне згелерге ыпал ете білу асиеттерін мегеруі тиіс. Оушыны кіл-кйі ктерікі, сергек, креске зір тратын, сйе білетін жне баытты болуа мтылуы керек деп тйіндеді.
А.С.Макаренко теориясыны зегі коллектив (жым) туралы ілім болды. Ол педагогикаа ”коллектив” деген терминді ендірді, коллективтік трбиені йымдастыру теориясыны негізін алады. Мектеп коллективіні маызын барынша жоары баалап, коллективті даму кезедерін шке бліп, оан сипаттама берді:
бірінші кезе, педагог жым мшелеріне талап ойып, оны орындалуын адаалайды;
екінші кезе, балалар арасынан белсенділер тобы блініп, з еріктерімен трлі жмыстара атысады, педагогты ойан талаптарына олдау крсетеді;
шінші кезеде жым зін-зі басару дегейіне жетіп, трлі оу-трбие, шаруашылы, мдени мселелерді шешуге атысады, жым атынан р оушыа міндет жктеледі.
Трбиеші жымны даму кезеін ескеруіне байланысты трбиеленушілерге тиімді ыпал жасау дістерін тадай алады.
А.С.Макаренко жымды сипаттайтын негізгі ерекшеліктерді анытады, олар: айын трде масата талпынушылы, барлы жым мшелеріні іс-рекет жасауы, бірлігі, жым мшелеріні з арасында міндеттерін анытауы, бл міндеттерді р айсысыны ыпты орындауы; ата трде орнатылан тртіпті болуы, оны жым мшелеріні сзсіз орындауы; з мшелері шін жымны жеке адамдарыны бкіл жым алдындаы жауапкершілігі, зара кмек, зара баылау, жолдасты сезім, зара баына білу.
Белгілі педагог ебекті зор пайдасы адамны психикалы, рухани дамуына сер етуінде деп тсінді. Ебек трбиесіні міндеттері: балаларды ебекті зімні азаматты борышым деп сйе білуге йрету, оамды німді ебекке атынасуа даярлау. Бл трбиені іске асыруды негізгі жолы балаларды зін тікелей ебекке араластыру деп санады.
А.С.Макаренконы отбасы трбиесіне осан лесі зор болды. Ол «Ата-аналар кітабы”, «Балаларды трбиелеу лекциялары” атты ебектерінде ата-аналар арасында жргізілетін педагогикалы жмыстара ерекше тоталады, отбасында балалар мірін дрыс йымдастыру ажеттігіне назар аударады
Кеес кім В.А.Сухомлинскийді (1918-1970) мір жолы менгуманистік педагогикалы идеялары. В.А.Сухомлинский 1918 жылы 28 ыркйекте Украинадаы Павлыш селосыны жанындаы Кременчуг деген жердегі шаруа отбасында дниеге келді. Рабфакты бітіргеннен кейін Полтавадаы педагогика институтына тсіп, оны кндізгі блімінде біраз уаыт оыаннан кейін, сырттай оу бліміне ауысып, зіні туан жеріне жаын мадаы мектепте ызмет етті. Он жеті жасында бастауыш сыныпты малімі болып ызмет атарды. 1939 жылы украин тілі мен дебиеті мамандыы бойынша институт бітірді.
1947 жылы соыстан оралып, Павлыш орта селолы мектебіні директоры ызметін атарды.
Василий АлександровичСухомлинский 33 жыл бойы міріні соына дейін Павлыш мектебінде директорлы ызмет атаран жылдарын “е лкен, ешнрсемен салыстыруа келмейтін баыт” деп жазды.
1958 жылы В.А.Сухомлинский кандидатты диссертация орап, директорлы ызметін сол Павлыш мектебінде жаластыра берді. 1968 жылы КСРО Педагогикалы академиясы оны зіне ылым корреспондент мшесі етіп сайлады. Ол педагогикаа саласына арналан 38 кітап жазып шыарып, бірнеше басылмаан ебектерді олжазбасын даярлады.
В.А.Сухомлинскийді ебектері лемдегі халытарды 40 тіліне аударылды. Ол - трбиені теориясы мен тжірибесіне, дидактика мен мектептануа зор лес осан белгілі стаз.
Ол тжірибе мен теорияны штастыран талантты педагог болды, мір бойы селолы мектепте стазды ызмет етті. Оны ызметіндегі е маызды нрсе - педагогты з ксібіне шыармашылыпен арауы леуметтік мні зор мселе болды. “Жас мектеп директорымен гіме” атты ебегінде В.А.Сухомлинский былай деп жазады: “Егер сіз малімні ебегі оан уаныш келсін десеіз, онда оны кнделікті біралыпты ызысыз іс-рекеттен бас тартызып, р малімді ізденіс жолына тсірііз”. Трбиеші жмысыны нтижелі болуы шін ол р баланы жан дниесі мен ерекшелігін ескере отырып, педагогикалы шеберлігі мен шыармашылыын йымдастыру арылы іске асыра алуы керектігін крсетті.
В.А.Сухомлинскийді басты назары жас рпаа азаматты трбие беру болды. Ол трбие рдісінде жымды алыптастыру теориясын жетілдіріп, жымдаы жеке оушымен жмыс жасау дістемесін жасады.
Ол “Оушыларды жымды трбиесі” (1956) атты ебегінде: “Балалар жымы – орта мратты кздеген, зиятты-эмоциональды жаынан йымдасан ауым. жымны бай рухани мірін алыптастыру те крделі. Ол р оушыны рухани мірін алыптастырып, жымды рухани байлыа айналып, одан жеке оушыа сер етіп, немі бір-біріні дамуына зара ыпал жасайтын тере байланыстар орнатады,” - деп крсетеді.
В.А.Сухомлинский педагогикаа “жымны рухани мірі”, “сыныпты зиятты (интеллектуалды) алпы” трізді жаа тсініктерді енгізді. Оушыларды трлі ызыушылытары мен жмыла атаран істері, рухани игіліктері, білімі, біліктері біріне-бірі ыпал етіп, жым мшелеріні зиятты дегейін дамытады, білуге деген штарлыын оятып, шыармашылы ізденіске тсіріп, жымды іс-рекетке йретеді. Ол – халы дстрі мен фольклорыны, табиаттытрбиелік ыпалын тере зерттеп, педагогикада зіндік олтабасын алдыран педагог.
В.А. Сухомлинский “Балалара жрек жылуы” (1969) атты ебегінде трбиеші ызметіні нтижелі болуы - балаларды жан-жаты дамытуа, оларды рухани мірі мен р баланы даму ерекшелігін тере білуге байланысты екенін крсетті. Оны жоары азаматты парыз бен мораль туралы ойлары «Балалара жрек жылуы (1969), “Азаматты алыптасуы” (1971), “лыма хат” атты ебектерінде жаласын тауып, жастарды трбиелеуге арналды.
В.А.Сухомлинский міріні соы жылдары оны педагогикалы идеяларында «тапсызды трбие” насихатталды деген желеумен орталы баспасз бетінде коммунистік партияны ата сынына шырады.
В.А.Сухомлинскийді зін немі аяусыз жмыса жегуі, негізсіз сына шырауы, брыны жараатыны асынуы, 1970 жылы оны міріні ерте зілуіне келіп соты.
еті рылан соОу-аарту саласы бойынша мемлекеттік комиссия (1917)йымдастырылды. Ол брын алыптасан мектеп жйесін таратып, Кеес кіметіні мддесіне ызмет ететін жаа мектеп жйесін руды кздеді.
1917-1918 жылдары Кеес кіметі абылдаан 30-а тарта мемлекеттік декреттер негізінде кеес мектебін ру станымдары айта аралды:
- азан ткерісіне дейінгі барлы оу-трбие мекемелеріні типтері таратылып, мектеп жйесі згертілді;
- мектеп шіркеуден блініп, діни мектептер таратылып, мектепте дінді оытуа тыйым салынды;
- барлы азаматтарды шыан леуметтік ортасына, дініне, лтына жне т.б. арамастан, білім алу ы жарияланды;
- Ресей рамындаы барлы халытара з ана тілінде оуа ммкіндік берілді;
- л балалар мен ыздарды бірге оыту ола алынды;
- тыш рет мектепке дейінгі балалар мекемесі ашылатын болды;
- мектеп ісін басару мемлекет арамаына алынды.
Халыа білім беру айраткерлері жне I Жалпыресейлік халыаарту сьезі (1918).Мектеп ісін басаруды Кеес кіметі большевиктік партияны крнекті айраткерлері А.В.Луначарский мен Н.К.Крупскаяа жктеді.
1918 жылы оу-аарту жніндегі мемлекеттік комиссияда А.В.Луначарскийді жне Н.К.Крупскаяны басаруымен “Бірыай ебек мектебі туралы ереже” жне “Бірыай ебек мектебіні негізгі станымдары” атты жатты даярлау жмысы жргізіліп, 16 азанда аталан жаттар жарияланды. Осы жатты екіншісі “Бірыай ебек мектебі туралы декларация” деген атпен халыа тарады. “Декларация” мектепті саясатпен байланысты болуын кеес педагогикасыны е негізгі станымы ретінде атап тті.
Анатолий Васильевич Луначарский (1875-1933), Халы аарту комитетін 1929 жыла дейін басарып, коммунистік трбие беру идеясын насихаттап, мектепті айта ру мселелерімен белсене айланысты. Оны негізгі станан идеясы жас рпаа оам мддесіне сай білім беру жне трбиелеу болды.
Халыаарту комиссариатыны белгілі айраткерлеріні бірі - Надежда Константиновна Крупская (1869-1939). Оны негізгі идеясы жас рпаа коммунистік трбие беру болды. Н.К.Крупская ебек трбиесіне жалпы жне политехникалы білім беруге, мектепке дейінгі жне мектептен тыс трбиеге, оыту мен трбие мазмнына арналан кптеген педагогикалы ебектер жазды.
Ол ебек трбиесін политехникалы білім берумен штастыру ажет деп санады, политехникалы білімні жалпы білім негізінде берілуін талап етті. Политехникалы білім беруге Н.К.Крупская тірі табиатты, материалдарды технологиясын, ндіріс ралдарын, оларды тетігін, энергетиканы білу, сонымен атар экономикалы атынастарды жарафиялы негізін білу жатады деп санады. Политехнизм жеке пн емес, - деді ол, - барлы пндерді оытуда сол пндерді (физиканы, химияны, жаратылысты, оамтануды) материалдарын іріктеп алу арылы берілетін білім: ол пндер бірімен-бірі байланысты тжірибемен штастырыла оытылуа тиіс, сіресе оыту ебекпен байланыстырылуы керек деп есептеді.
1918 жылы I Жалпыресейлік халы оу-аарту съезінде жаа мектепті баытын айындайтын жаттарды “Бірыай ебек мектебіні ережесі” жне “Бірыай ебек мектебіні негізгі станымдарыжаа мазмны арастырылды, оларда:
- жергілікті басару органдарынан мектеп ісін тікелей ола алу талап етілді; етілді;
- мектепте зін-зі басаратын орган (мектеп кеестерін) ру, оны рамына педагогтар, оушылар, ата-аналарды кілдерін амту кзделді;
- жергілікті жерді жадайын ескеретін, лгі ретінде (міндетті емес) оу бадарламалары енгізілді;
- ылым негіздерінен оулытар дайындалды, олданыста бар оулытарды пайдалануды сынды;
Алайда бл жаттарда балаларды білімін кнделікті тексеріп отыру, йде орындауа тапсырма беру, емтихан тапсыру міндеттелмеді.
Жаа мектепті руды алашы жылдарында малімдер мен оушыларды тжірибелік ізденістеріне шектеу ойылан жо. Оу ісін йымдастыруа малім мен оушылар те ыпен белсенді трде здері атысуы тиіс болды. Мектептегі оытуды негізіне ебек трбиесі алынды. Мектептегі ебек трбиесі е бірінші маызы зор мселе ретінде аралумен бірге, оушыларды дене жне эстетикалы трбиесіне де ерекше назар аударылды, политехникалы білім беру мселесін ола алу керектігі атап крсетілді.
Балалармен гуманистік, яни ізгілік атынас ру масатында малім мен оушы арасындаы сыйласты арым-атынас лгісін орнатуа кіл блінді.
Бірыай ебек мектебін бір нсадаы ана мектеп деп тсінбей, олар станатын жалпы идеялар бірлігін талап етумен бірге, жергілікті айматы жалпы жне айырыша ерекшеліктерін ескеру ажеттігі айтылды.
1920 жылы Оу-аарту халы комиссариаты кеес мектебіні оу жоспарын жариялады. Бл оу жоспарыны ерекшелігі р трлі оу пндерін оытуа назар аударылды. Орыс тілі мен дебиеті, математика пндерін оытуа саат кбірек блінді. Сонымен бірге, алашы оу жоспарыны басты кемшілігі - оны орындалуы міндетті болмады, ол тек лгі ретінде ана сынылды.
Орыстан зге халытарды балалары шін лтты мектептер рыла бастады.
Кеес кіметіні алашы жылдарында оыту мен трбие беру мекемелеріні тмендегідей жаа типтері йымдастырылды.
Сауатсыздыты жою мектептері. 1919 жылы 26 желтосанда сауатсыздыты жою туралы декрет жарияланды. Онда 50 жаса дейінгі азаматтар орыс жне ана тілінде сауатын ашуа міндетті болды. 1920 жылы Н.К.Крупскаяны басшылыымен сауатсыздыты жою масатында Жалпыресейлік ттенше комиссия рылды. Одатас республикаларда да сауатсыздыты жою пункттері мен шала сауаттылара арналан мектептер ашылды. Мысалы, азаты шы-иырсыз ке даласын “ызыл керуендер” мен “Кшпелі ызыл отаулар” шарлай бастады. Оларды ызметкерлері сауатсыздар мен шала сауаттыларды есебін жргізді. Ескере кететін жйт – латын алфавитіне кшуге байланысты араб жазуын білетін сауатты адамдар жалпы есепке алынбады.
Панасыз балалара арналан балалар йі. азан ткерісінен кейінгі жылдары панасыз балалар саны тым кп еді. Жздеген мы балаларды аштан луден жне моралды азындаудан тару керек болды. Осы масатпен одаты республикаларда балалар йлері рылды. Мысалы, тек аза республикасында 1921 жылды басында 5 мынан аса балалар йінде 260 мы панасыз балалар трбиеленсе, 1922 жылы балалар йлеріні саны 7815-ке, ал оларды трбиеленетін балалар саны 415 мыа жетті.
Балалар башалары мен яслилері.йелдерді шаруашылы, саяси, мдени міріне белсенді араласуына ммкіндік жасау шін мемлекет тарапынан балалар башалары мен яслилері жне ойын аладары йымдастырылды.
Жмысшы факультеттері1919 жылдан бастап жмысшы мен шаруаларды мектеп жасынан есейіп кеткен балалары шін рылды. Бл оу орындары 4 жыл мерзімде жастарды жоары оу орындарына тсуіне ажетті орта білім берді.
Брыны жоары оу орындары мемлекет арауына алынып, онда ыздарды тегін оыту кзделді. Жоары оу орындарыны саны да тез дами бастады.
Ресей федерациясыны Халы комиссарлар кеесі 1928 жылды ыркйегінде азастанда тыш жоары оу орнын йымдастыру жнінде аулы абылдады. Осы аулыа сйкес 1928 жылы Алматыда – республикада малімдерге педагогикалы жоары білім беретін тыш жоары оу орны – аза педагогика институты рылды. Алашында аза педагогика институтында кішігірім ш блім ашылды. 1928 -1929 оу жылында осы блімдерде 124 студент оыды, 9 оытушы (алтауы аза), оны ішінде ш профессор болды, белгілі тарихшы, профессор, институтты бірінші ректоры - С.Д.Асфендияров, крнекті алым-тілші – .Жбанов, дебиетші профессор – Н.Н.Фатов, таы бір доцент ызмет етті.
1931 жылы желтосанда институт орта мектептерге зіні алашы 59 тлегін шырды. 1932 жыла дейін бл институт педагог мамандар даярлайтын, азаты лтты зиялыларын алыптастыратын бірден-бір орталы болды.
1935 жылы института аза дебиетіні классигі Абай нанбаевты есімі берілді. Институтта осы кезде кптеген крнекті алымдар істеді. Олар: аза дебиетіні негізін салушы С.Сейфуллин, академик жазушы –М..уезов, профессор Ш.лжанов, крнекті алым-тілші – С.Аманжолов, академиктер С.Манов, Т.Тжібаев, С.Кеесбаев, О.Жутіков, т.б.
Жалпыа бірдей бастауыш жне жетіжылды оуды енгізу (1930).1930 жылды 14 тамызында Орталы Атару комитеті мен Халы комиссарлар кеесі жаппай бастауыш білім беруді жзеге асыру туралы аулы абылдады. Онда одаты барлы жерінде балалара жаппай бастауыш білім берудіжзеге асыру талап етілді, 8-9 жасар ер жне ыз балалар мектепте білім алуы міндетті деп белгіленді.
1930-1931 жылдан бастап бастауыш мектепте оу, трт сынып клемінде білім алу міндетті болып белгіленді. Осы оу жылынан бастап 11-15 жас арасындаы балаларды жаппай оыту белгіленді.
1930/31 оу жылынан бастап нерксіпті алаларда, аудандарда, жмысшы бекеттерінде жетіжылды мектеп клемінде білім беру жйесі енгізілді. 1930 -1935 жылдары лтты республикаларда жалпыа бірдей бастауыш жне жетіжылды білім беру кшті арынмен жргізілді.
Осы кезедегі мектеп жмысы жайындаы аулыларда мектепті оу жмысында орын алып келген кемшіліктер мен брмалаушылытар (лабораториялы-бригадалы діс, сынып-саба жйесін жете бааламау, т.б.) ерекше аталып крсетілді.
Отызыншы жылдарды басында “Жалпыа бірдей бастауыш білім беру” туралы За (1930, тамыз) абылданып, “Бастауыш жне орта мектеп” (1931, ыркйек), “Бастауыш жне орта мектептегі оу бадарламалары мен режимі” (1932, тамыз) тарихи аулыларды абылдануы азастандаы аарту жйесіні дамуына тікелей сер етті. аза АССР Халы аарту комиссары С.Медешев 1932 жылы мектептерде пндік оу жйесіне кшу басталанын, осы масатта жаа оу бадарламаларыны жасалып, талылауа жіберілгенін хабарлады. Осы жылы болып ткен Халы аарту ызметкерлеріні лкелік конференциясында аза мектептеріне арналан оулытарды талдауа айырыша кіл блінді.
Сол кездегі біратар мемлекеттік жаттарда, халы аарту саласыны ызметкерлері мен алым-педагогтарды сздерінде білім беру, трбиелеу рдісін жетілдіре тсу шін арнайы ылыми-дістемелік орталыты ажеттігі айтылды. Сонымен, 1932 жылы Алматыда ылыми-педагогикалы кабинет рылды.
1933 жылды атарында Республикалы Халы аарту комиссариатыны арамаындаы ылыми-педагогикалы кабинетті негізінде Педагогикалы ылыми-зерттеу институты рылды. Алашыда оны рамында небары ш сектор жне дебиет оулытарыны кабинеттері болды. Институтты басты міндеті – институт айналысатын мселелерді анытау, зін мамандармен амтамасыз ету, алымдарды, діскерлерді оу бадарламалары мен тл оулытар жасауа жмылдыру болды. Бл жмыстарды басында институтты тыш директоры – Ш.лжанов, ылыми ызметкерлері С.Балаубаев, .Жбанов, .Сытдыов, С.Логинов сияты белгілі алым–педагогтар трды.
Оытуды негізгі формасы – саба, ол белгілі кестемен, траты рамы бар сыныппен жргізілуі керектігі айтылды. Оытушыны жаа сабаты жйелі тсіндіруі, оушыларды оулы жне кітаппен здігінен жмыс істеуі, оушыларды жазу мен сызу жмыстары, лабораториялы жмыстар, тжірибе крсету жне экскурсия жргізу талап етілді.
Мектептегі трбие жмысын жасарту - пионер йымыны е негізгі міндеті, ол оушыларды оуа, ебекке жне оам жмысына коммунистік рухта трбиелеуі ажет деп саналды.
р сыныпта трбие жмысын басару шін жетекші белгіленді. Олар 1934 жылдан бастап сынып жетекшілері деп аталынды. Жзеге асырылан осындай шаралар кеес мектебіндегі жалпы білім беру сапасын айтарлытай ктеруге ммкіндік берді.
Мектеп жне мектептен тыс трбие мекемелері (пионер сарайлары, балалар клубтары, т.б.) кркемнерге, эстетикалы трбиеге едуір кіл блді. Республика астанасында жне кейбір облысты алаларда балаларды кркемнерге трбиелеу йлері рылды. 1934 жылдан бастап кркемнер олимпиадалары ткізіле бастады.
Партия мен Халы комиссарлар кеесіні 1934 жылы аулысында мектепті бірыай жйесі: тртжылды бастауыш мектеп (1-IV), жетіжылды орталау мектеп (I-VII сынып) жне онжылды мектеп (I-X сынып) белгіленді.
1935 жылы “Бастауыш, орталау жне орта мектепті ішкі тртібі жне оларда оу жмысын йымдастыру туралы” аулы абылданды. Бл аулы бойынша оу жылыны басы 1 ыркйек болып белгіленді, оу жылы трт тосана блініп, оу жылыны аяталу мерзімі аныталды. Осы аулыда оушылар біліміні сапасыны тмендігі, й тапсырмаларыны шамадан тыс берілуі, жаа материалдарды сыныпта пысыталмауы, т.б. мектеп жмысында орын алан кемшіліктер крсетілді.
лтты республикаларда мектеп оушыларыны саны жылдан жыла артты. Олара ана тілінде мектеп ашу шін оулытар даярлау ажет болды. Ода халытарыны тілінде ліппе жне баса оулытар баспадан шыарылды. 1928 жылы Одата 70 тілде, ал 1934 жылы 104 тілде кітаптар баспадан шыарылды. лт мектептерінде оитын балалар шін латын алфавиті орыс алфавитімен ауыстырылды. Біріншіден, бл оушыларды орыс тілін мегеруін жеілдетсе, екіншіден кеес кіметіні басты саясаты, барлы халытарды бір тілде сйлетіп басаруды кздеді, осыны салдарынан біртіндеп лт мектептеріні оамды мірдегі маызы лсіреді.
азастанда 1940 жылы латын алфавитынан кириллица алфавитына кшу туралы азастан Жоары кеесi аулы абылдады. Осыан орай 1941 жылы аза мектептерi тл жне орыс тiлiнен тржiмаланан оу ралдарымен амтамасыз етiлдi.
Сонымен, 30 жылдардаы мектепті айта руды жетістіктері мынадай:
- білім беру жйесіні рылымы (бастауыш мектептен жоары мектепке дейін) пайда болды;
- реттелген пндер жйесі, оу жоспары алыптасты;
- саба беру тртібі бекітілді;
- міндетті бадарламалар мен оулытар енгізілді.
Осы жылдары енгізілген оу жйесіні зіндік кемшіліктері де болды. Мселен, білім нтижесі есепке алынбады, оыту мазмны мен оны йымдастыру дістері бір сарынды болды, саралап оытуа мн берілмеді.
Дегенмен, жалпы жетіжылды білімді йымдастыру халыты білім дегейін ктеруге себеп болды. Сол кезедегі сауатсыздыты жою кімет алдындаы басты мселелерді бірі болды.
1939 жылы Одаты он жастан асан рбір бесінші азаматы оу мен жазуды мегермеген еді.
Кеес одаы елдеріндегі педагогиканы дамуы жне алыптасуы.20-шы жылдары мектепті айта руа байланысты теоретиктер - педагогтар арасында ткір пікірталас жрді. Ол кімет пен мектеп араатынасы андай болуы керек деген мселелер тірегінде рбіді. Марксист-педагогтар Н.К.Крупская, А.В.Луначарский, М.Н.Покровский, А.П.Пинкеевич, В.М.Познер жне т.б. мектепті халытарды рухани трыдан азат ету ралы деп арауды сынды, мемлекетті партия саясатымен тыыз байланыста болуын насихаттады.
П.Ф.Каптерев, В.И.Чернолуский, П.П.Блонский бастаан педагогтар мектепті кіметтен блінуін, «партиядан жне саясаттан тысары” мектеп болуын талап етті. Осы талапа байланысты оытуды мірмен байланыстыру керек деген мселе туындады. Оу-аарту халы комиссаритатыны кілдері де мектепті мірмен штастыру керектігін олдады.
Білім беру мекемелерін йымдастыру мселесі де кеінен пікірталаса тсті. Мысалы, Украина мен Ресейде педагогтарды біратары - балалар йі дстрлі мектептерді орнына «мектеп-коммуна” ашып, онда «балаларды шынайы патшалыын орнату” идеясын сынды.
20-шы жылдары политехникалы мектепті йымдастыруа байланысты мселелер де пікірталаса тсті. Оу-аарту Халы комиссариаты ксіби білім беру бліміні жетекшілері ксіби мектеп руды сынды. Олара мектепте оушылара политехникалы білім беру идеясын станан педагогтар арсы болды.
Бл кезеде Мемлекеттік оу кеесіні (ГУС) бадарламалары, мектептегі оыту дістері жне оушылара теория мен тжірибені мегерту мселелері ызу талыланды.
20-шы жылдары оу-трбие мселесіне педология ене бастады. Педология – баланы тадыры биологиялы (тымуалаушылы) жне леуметтік (згермейтін орта) ыпал арылы аныталады деген тжырымды станды. Педология оулытары басылып, оны мамандары жоары оу орындарында даярланды.
Балаларды зерттеуді негізгі ралы тест болды, тест арылы балаларды «аыл-ой дамуыны толытыы”, «аыл-ой дарындылы коэффиценті” аныталды. Мны басты кемшілігі баланы ерекшелігін зерттеу туралы жасалатын орытындыда баланы дамуына ыпал ететін трбие, білім, оны зіне тн белсенділігі ескерілмей, біржаты баа берілді.
Осындай зерттеу дістеріні кемшілігінен, яни тек тест тапсырмалары арылы зерттелген, аыл-ой абілеттері дрыс балаларды кпшілігін аыл-ой дамуы жаынан тмен, оларды арнайы мектептерде оыту ажет деген аыла сыймайтын тжырым беле алды. Сондытан партияны 1936 жылы 4 шілдеде «Оу-аарту халы комиссариаты жйесіндегі педологиялы брмалаушылытар туралы” аулысында педологияны жне педологтарды залалдыы атты сына алынды, оларды орытындылары ылыми негізде жасалмааны атап айтылды, сйтіп, педологиялы ылымны дамуына тосауыл ойылды.
Сонымен, 20-шы жылдары жаа мектепті ру ізденістері - жан-жаты дамыан, леуметтік трыдан белсенді тла трбиелеу мселесіне баытталды. Мектепті басты станан баыты оу-трбие ісін мірмен тыыз байланыстыру, малімдер мен оушыларды белсенділігін жне шыармашылыын арттыру болды. Жіберілген олылытарды бірі - брыннан асырлар бойы алыптасан білім беру жйесіндегі тжірибе ескіні сарыншаы делініп тгелдей жоа шыару еді, ал оны орнына шетел педагогикасындаы ой-пікірлерге кбірек кіл блінді. Жаа мектепті алыптастыру мселесі те крделі болды, кереар пікірталастар, біріне–бірі айшы нсаулар теориялы ізденістерді дамуына кедергі жасады .
Малімдер мен трбиешілерді жаа оу бадарламаларымен жмыс жасауына оларды ксіби даярлытарыны тмендігі жне басшылыа алынатын жаттарды шалалыы иынды келтірді.
Бл кезедегі жаа мектепті брыны мектептерде орын алмаан жетістіктері де болды. Олар - оушыларды зіндік іс-рекетін, белсенділігі мен шыармашылы абілетін дамыту жаынан крініс тапты.