Фарадей тжірибелері. Электромагниттік индукция заы. Ленц ережесі

6.2 Саба міндеті:

1.Ортаны магниттік тімділігі, Фарадей тжірибелері жне Ленц ережесі жайында ындыру.

2.Білімгерлерді білімін арттыру, тередету.

3.Білімгерлерді ыптылыа трбиелеу.

6.3 Дріс тезисі:

Жер шары зіні магнит рісімен оршалан. Ол жер магнитосферасын рап бірнеше ондаан километрге созылып жатыр. Жерді магнит рісі бізді тірі организмдер шін ауіпті космос блшектеріні аынынан орайды. Космостан жерге шуда бл блшектер магнитосфералы кш сызытарыны маында озалады. Олар магнит сызытарына сотыысандай болып, жер бетінен ондаан километр ашытыта бір полюстан келесі полюса тербеліс жасайды. Кеістікті осы аймаын радиациялы белдеу деп атаймыз.

1821ж. Майкл Фарадейде мынадай сра туындады:

Егер «электрді» «магнетизмге» айналдыру ммкін болса, неліктен «магнетизмді» «электрге» айналдыруа болмайды?. («Электр тогы темір кесегін магниттей алады. Ендеше, магнит з тарапынан электр тогын тудыра алмас па екен?»).

Ол гальвонаметрге жаланан катушканы жоары блігіне магнитті N солтстік полюсын жаындатып енгізеді. Бл жадайда магнит рісі тудыратын магнит аыны арта бастайды. Гальвонаметр тілшесі нлден ауытиды, бл катушкада электр тогыны пайда боланын білдіреді. Бл индукциялы ток деп аталады.

Электромагниттік индукция былысы деген уаыт тумен айнымалы магнит рісінде орналасан немесе траты магнит рісінде контурды тесіп тетін магнит индукция сызытарыны саны згеретідей болып озалатын ткізгіш контурда электр тогыны пайда болуы.

Ом заы бойынша индукциялы ток артатын болса, сйкесінше индукциялы ЭК-і пайда болады. (e_i).

(1)

1833 ж. орыс алымы Э.Х Ленц индукциялы токты баытын анытайтын жалпылама ережені таайындады.

Ленц ережесі: тйы контурда пайда болан индукция тогы зін тудыран магнит аыныны згерісіне арсы трады.

Бл токты баытын анытауа ммкiндiк беретiн жалпы ереженi 1833 жылы Э.Ленц ашан. Осы алымны рметiне Ленцер ежесi деп аталан бл тжырым мынадай:Кезкелген ток трiздi тйы контурда пайда болатын индукциялы ток та зiнi маында магнит рiсiнтуызады. Индукциялы ток, рашан да зi тудырып тран магнит рiсi, сол токты тудырып тран магнит аыныны кез келген згерiсiне кедергi жасайтындай болып баытталады.Электромагниттiк индукция заыны рнегiндегi минус табасы осы Ленц ережесiмен байланысты.

Ленц ережесi электромагниттiк былыстардаы энергияны саталу заыны салдары болып табылады. Мны тйы жне тйы емес (зiгi бар) саиналар мен жасаан тжiрибе айын крсетедi.

6.4 лестірмелі материал:электронды кітаптар, тесттер, карточкалар

6.5 Пайдаланан дебиеттер:

1. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 10-сыныбына арналан оулы/ Б.Кронгарт, В.Кем, Н.ойшыбаев.-д., толыт. 2-бас. Алматы: Мектеп, 2010-384 б., сур.

2. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 11-сыныбына арналан оулы/ С.Тябаев, Ш.Насохова, Б.Кронгарт, т.б.- Алматы: “Мектеп” баспасы. -384 б., сур.

3. Савельев И.В. Жалпы физика курсы. – Алматы, Мектеп, 1,2,3 том, 2000

4. Волькенштейн В.С. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. – М., Наука, 2000

5. Иродов И.Е. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. М: Наука, 2006

Баылау сратар

1.Радиациялы белдеу дегеніміз не?

2.Индукциялы ток жайында не білесідер?

Таырып №21. Индуктивтілік. здік индукция былысы Магнит рісіні энергиясы. Механикалы тербелістер мен толындар. Дыбыс жне ультрадыбыс.

6.2 Саба міндеті:

1.Индуктивтілік, магнит рісіні энергиясы жне механикалы тербелістер мен толындар жайында ындыру.

2.Білімгерлерді білімін арттыру, тередету.

3.Білімгерлерді ыптылыа трбиелеу.

6.3 Дріс тезисі:

ткiзгiш арылы тiп жатан ток туызып отыран магнит рiсiнi аыны Ф сол рiстi магнит индукциясына пропорционал, ал магнит индукциясы з кезегiнде тiзбектегi ток кшiнен туелдi, олай болса, здiк индукция магнит аыны сол ткiзгiштi зiндегi ток кшiне тура пропорционал, яни Ф ~ I. Контурды пiшiнiнен жне ортаны магниттiк асиеттерiнен туелдi болатын пропорционалды коэффициентi L деп белгiлеп, индуктивтiлiк немесе здiк индукция коэффициентi деп атайды. Онда

Ф = L·I

Мндаы L – дi бiрлiгi ретiнде 1А ток ткенде 1 Вб магнит аынын туызатын контурды индуктивтiлiгi алынады. Оны 1 Генри (Гн) деп атайды. Яни, 1 Гн = 1 Вб/А. Ленц ережесi бойынша индукциялы ЭК-i тiзбектегi токты арту стiнде оны суiне, ал тмендеу стiнде оны кемуiне кедергi жасайды. Осы трыдан аланда здiк индукция былысы механикадаы заттарды инерттiлiк асиетiмен, ал индуктивтiлiк сйкес инерттi масса мен баламалы.

Егер контур арылы айнымалы ток жріп жатса, онда контурды тесіп тетін маггнит аыны згереді. ( жне айнымалы магнит аыны пайда болады.) Соны арасында айнымалы ток тіп жатан ткізгішті зінде индукцияны ЭК-і пайда болады. Бл былыс здік индукция деп аталады. (e_S).

(2)

L- контурды индуктивтілігі. ; ;

[ L ]= (Генри); - ток кшіні згеру жылдамдыы.

Магнит рісі, барлы кш рістері сияты энергияа ие болады. Катушкадаы негізгі ток артанда оны тудыратын магнит рісі де кшейеді жне негізгі ток энергиясыны бір блігі магнит рісіні энергиясына трленеді.

(3)