Электромагниттік тербелістер генераторларыны даму тарихы.
ндірісті барлы салаларында да, трмыста да, негізінен, айнымалы ток олданылады. Біра траты токты пайдалану ажет болатын кездер де бар. Мысалы, теледидарды оректендіруде, радиоабылдаыштарда, электрозалтыштарда, электролиз тсілімен аса таза металдарды алуда жне баса да кптеген масаттарда траты ток колданылады. Траты ток айнымалы токты тзету арылы немесе траты токты генераторларынан алынады. Траты токты генераторлары айнымалы ток генераторлары сияты жмыс істейді. Біра бір айырмашылыы — траты ток генераторларында коллектор деп аталатын ондыры бар. Якорьді штарын оашаланан саиналара емес, изоляциялаушы материалмен блінген екі жарты саинаа жалайды. Олар орта бір цилиндрге кигізіліп, якорьмен бір осьтен айналады (2.22-сурет). Жарты саиналара жабысып тран щеткалар арылы ток сырты тізбекке шыарылады. Рама рбір жарты айналым жасаан сайын токты баыты арама-арсы баыта згереді. Ал, біра жарты саиналара днекерленген раманы штары рбір жарты айналым сайын бір щеткадан екінші щеткаа ауысып отырады. Сонымен, рамадаы токты баыты згерген мезетте коллектор оны штарын ауыстырып осып отырады. Осыны нтижесінде щеткаларды бірі немі генераторды о полюсі болса, екіншісі теріс полюсі болып табылады.
Сырты тізбектегі ток зіні баытын згертпейді, біра оны шамасы периодты трде нлден максимума дейін згеріп отырады. Мны тура лпілдеуші (пулъсациялы) ток деп атайды. Осыан сйкес генераторды ысыштарындаы кернеу де лпілдеп згеріп отырады (2.23-сурет). Кернеуді мндай згерістерін жаймалау шін генераторды якорін бір-бірінен белгілі бір брыша ыысып орналасан бірнеше блімнен растырып жасайды. Соан сйкес коллекторды да якорьмен орта осьтен айналатын цилиндрді бетіне бекіткен бірнеше пластинадан жасайды. Якорьді рбір бліміні штарын рбір пластина жптарымен днекерлейді. Генератор якорінде туатын ЭК рбір блімдегі ЭК-ті осындысынан трады жне фаза бойынша бір-бірінен ыысан, сондытан олар осылан кезде лпілді (пульсация) жаймасы алынады.
Траты ток генераторы, керісінше, электрозалтыш ретінде де жмыс істей алады. Ол шін генератор ысыштарына андай да бір сырты ток кзін осу керек. Егер генераторды якорі мен индукторы арылы ток ткізсе, якорь айнала бастайды. Якорьді зегін станокпен осып, оны озалыска келтіруге болады. Бл жадайда генератор электр энергиясын механикалы энергияа айналдырып, электрозалтыш ретінде жмыс істейді. Магнит рісінде тогы бар рамаа айналдырушы момент сер ететіні бізге белгілі. Рама магнит рісіні баытына параллель жазытыта жатанда айналдырушы моментті мні максимал болады, ал рама магнит рісіне перпендикуляр орналаскан кезде айналдырушы момент нлге те. Рама бдан рі айналанда айналдырушы моментті табасы згереді. Сондытан, егер коллектор болмаса, рбір жарты айналым сайын айналдырушы моментті табасы згеріп отырар еді де, нтижесінде якорь айналыса тсе алмас еді. Ал, біра коллектор якорь орамындаы токты баытын ол ріске перпендикуляр тран мезетте згертеді, сондытан айналдырушы моментті табасы згермей алады, сйтіп, озалтыш жмыс істейді.
6.4 лестірмелі материал:электронды кітаптар, тесттер, карточкалар
6.5 Пайдаланан дебиеттер:
1. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 10-сыныбына арналан оулы/ Б.Кронгарт, В.Кем, Н.ойшыбаев.-д., толыт. 2-бас. Алматы: Мектеп, 2010-384 б., сур.
2. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 11-сыныбына арналан оулы/ С.Тябаев, Ш.Насохова, Б.Кронгарт, т.б.- Алматы: “Мектеп” баспасы. -384 б., сур.
3. Савельев И.В. Жалпы физика курсы. – Алматы, Мектеп, 1,2,3 том, 2000
4. Волькенштейн В.С. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. – М., Наука, 2000
5. Иродов И.Е. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. М: Наука, 2006
Баылау сратар
1.Катушка деген не?
2.Генераторлар туралы не білесідер?