Жоары мектеп педагогикасыны пнін, міндеттері мен ызметтерін сипаттап берііз.
Педагогика-бл ылым жне баса ылымдар сияты, оны з зерттеу пні, салалары бар. Кез-келген ылымны алыптасуы мен дамуы руаытта да оамны практикалы ажеттілігінен туындайды. Педагогиканы пайда болуы болаша сіп келе жатан рпаты мірге даярлауда оамны ажеттілігі болып табылады.
Тарихи трыдан педагогика бала трбиесі туралы ылым ретінде алыптасты. Педагогика з атауын гректі пайдагогос (пайд-бала, гогос-алып бару) деген екі сзінен шыан., балаларды алып барушы. Ертедегі Грецияда з ожасыны балаларын мектепке алып бару міндетін лдар атаран. Кейіннен педагогтарды ызметін бала оыту жне трбиелеу, тлімгерлік жмысын жалдамалы адамдар атаран. азір ол кеземен салыстыранда педагогтарды ролі мен атаратын ызметі млде згерді. Бгінде педагог, стаз, тлімгер, белгілі ксіби білімі бар, арнайы ксіби-педагогикалы даярлытан ткен білікті стаздарды, трбиешілерді айтамыз. Алашы бала трбиесі туралы білім негізі аза халыны халыты педагогикасынан бастау алан.
Жоары мектеп педагогикасы жас ылым ретінде ХХ асырды ортасында, педагогиканы бір саласы ретінде алыптасты.
Жоары мектеп педагогикасы оамдаы згерістер серімен теорияа, яни сіп келе жатан тланы дамыту мен трбиелеу туралы ылыма айналды.Жоары мектеп педагогикасыны негізгі категориялары: трбие, оыту, білім беру, жоары мектепті педагогикалы процесі, леуметтену, іс-рекет табыстылыы.
Жоары мектеп педагогикасы пні- студенттер бойында ксіпке ажетті білім, дады, сапаны алыптастыруа баытталан оытушылар мен студенттерді арасындаы біріккен іс-рекет. ЖМП пніні масаты- ксіби білікті маман даярлауа, студенттерді абілеттерін, дарындылыын крсетуге, ксіби біліктілікке жетуге жаымды жадай жасау.
ЖМП-сыны міндеттері:
- магистранттарды,студенттерді болаша мамандыты теориясы жне технологиясымен танысуа баыттау;
- магистранттарды, студенттерді жоары мектеп педагогикасы саласындаы зекті зерттеу мселелерін анытап, талылауа жадай туызу;
- магистраттарды, студенттерді жоары оу орындары мен жалпы мектеп арасындаы байланысты жан-жаты зерттеуге баулу.
ЖМП-сыны негізгі категориялары: трбие, білім беру, оыту, педагогикалы процесс, тла, іс-рекет, арым-атынас, дамыту, алыптастыру, задылытар, діснама.
ылыми білімні арынды дамуына байланысты ЖМП-сыны жоары мектеп дидактикасы, жоары оу орнында трбиелеу теориясы мен дістемесі, жоары мектеп менеджменті, жоары мектеп технологиялары атты салалары бар.
ЖМП- функциялары теориялы жне технологиялы болып блінеді:
Теориялы функциясына: озы тжірибені оыту ; педагогикалы былыстарды анытау; тжірибелік зерттеу жмыстарын жргізу.
Технологиялы функциясына:дістемелік ралдар дайындау(жоспар, бадарлама, стандарттар, дістемелер), ылымны жетістіктерін ндіріске ендіру; ылыми зерттеулерді анализдеу.
Педагогика ылымы туралы ткен уаытта да, азіргі кезеде де алымдарды арасында ш трлі кзарастар алыптасан. Бірінші кзарасты кілдеріні айтуынша, педагогика-адамзат біліміні пнаралы саласын амтиды деп длелдеген. Екінші кзарас кілдері педагогиканы олданбалы пн ретінде арастыра отырып, оны негізгі атаратын ызметінен баса ылымдардан (психология, жаратылыстану, социология) енген, трбие саласында пайда болан міндеттерді шешуге арналан. ылым мен тжірибе шін профессор В.В.Краевскийді айтуынша, шінші кзарас педагогика зіні зерттеу нысаны мен пні бар дербес ылым ретінде арастырады. Уаыт те педагогика –адам алыптастыруды арнайы йымдасан, масатты жне біржйелі ызметі, трбиені, білім беруді жне оытуды мазмны, трлері жне дістері туралы ылым.
Адам мір бойы трбиеленеді жне айта трбиеленеді. Тек шкірттер ана оып, білім алып оймайды, сонымен атар ересектер де білім алады. Демек азіргі педагогика ылымы –бл адам трбиесі туралы ылым.
Педагогиканы объектісі мен пні туралы, педагогика –бл балалар мен ересектерді трбиелеу, оыту жне білім беру туралы ылым деген орытынды шыаруа болады.
2. Жоары мектеп педагогикасыны баса ылымдармен байланысын сипаттаыз. Мысал келтірііз.
Педагогика за жылдар бойы апарат жинау барысында, педагогикалы ылымдарды салалы жйесіне айналды. азіргі заманы ылыми білім дифференциацияа, оытуды бліну аймаындаы тенденцияа енеді. Оу орындарыны оу-трбие процесіндегі оыту, трбиелеу задылытарын арастыратын ылыми базалы пн- жалпы педагогика. Ол ірі трт блімнен трады: педагогиканы жалпы негіздері; оыту теориясы (дидактика); трбие теориясы; білім беру жйесін басару. Соы жылдары бл блімдерді ауымды кееюіне байланысты жеке ылыми пндер блініп шыты.
Білім жне трбие алушыларды жас ерекшелігін ескеруге байланысты – жас ерекшелік педагогикасы алыптасты. Оны рамына: блдіршіндер, мектепке дейінгі, мектеп, жоары мектеп педагогикасы жатады. Блдіршіндер педагогикасы ш жаса дейінгі балаларды трбие мселелерін арастырады. Мектепке дейінгі педагогика – мектеп жасына дейінгі балаларды жеке адам ретінде алыптасу, даму, трбиелеу, оыту задылытарын зерттейді. Мектеп педагогикасы – мектеп оушыларыны білімі жне трбиесі мселесімен айналысады. Бл кезе те крделі болып табылады. Жоары мектеп педагогикасыны ерекшелігі жоары білім алуа байланысты оу-трбие процесіні задылытарын арастырады. Сондай-а, ересектер педагогикасы немесе ангдрогогика бар. Андрогогика - арт адамдармен жмыс істеу туралы ілім.
Педагогикалы пндер атарына: леуметтік педагогика, арнайы педагогика, салыстырмалы педагогика, пенитенциарлы педагогика, этнопедагогика, педагогика тарихы жне т.б. жатады.
леуметтік педагогика мір сру ортасындаы тіршілік ететін трбиені оытады, брінен брын, кмекке зру жне туекелге бел буан адамдара: маскнемдер балаларына, наркомандара, ылмескерлерге, жалпы анти леуметтік ортадаы сіп келе жатан топтарды трбиелеу, оытумен айналысады. Сонымен атар арнайы - дефектологиялы педагогика белгілі бір кемістігі бар адамдар трбиесімен айналысатын саласы бар. Заиптарды- кздері крмейтін адамдармен-тифлопедагогика, есту кемістігі бар адамдармен-сурдопедагогика, ойлау абілеті тмен адамдармен- олигофренопедагогика жне тіл кемістігі бар адамдармен-логопедия айналысады. Салыстырмалы педагогика ртрлі елдердегі білім беруді талдаумен айналысады. Пенитенциарлы педагогика бас бостандытары шектеулі адамдарды трбиесі сратарына жауап береді. Этнопедагогика- халыты педагогиканы зерттейтін ылыми пн. Педагогика тарихы- педагогикалы ойларды алыптасып, дамуын арастырады. Педагогика ылымыны ішкі жйесі, оам мен ылымдарды дамуын зерттейтін жаа блімдеріні дамуы азіргі кнде осындай сипатта.
ылымны тарихы педагогикалы ойларды алашы тпнсалары жалпыфилософиялы ілімні шеберінде дамыанына длел бола алады. Білім беру мен трбиелеу идеялары діни догматтарда, мемлекет туралы ілімде, задылыты исындарда, брыны деби шыармаларда з сипатын берген.
ылыми ілімні тередеп, кееюіне байланысты іс-рекеттерді шынайы сипаты, зіндік жеке блімдегі педагогиканы безендірілген трі, дифференциациялы ылымны кезеі туды. Ары арай, бізді брын кргеніміз сияты, ішкі ылыми дифференциация мен кптеген жеке педагогикалы ылымдарды безендірілуі мен оларды білім беру жйесі жріп жатты. Аырында, ылыми кіріспені длелдеуі бойынша, ылыми аралы синтез кезеі туу стінде. Адам мен табиат туралы ылыми дамуды жалпы тенденциялары осындай. Енді, педагогиканы ылыми аралы байланыстары туралы азіргі заманы кзарастарды арастырайы жне олара ысаша трде тоталып тейік.
Ішкі блінулері мен байланыстары атарында педагогика баса ылымдармен байланысады. Академик Б.М.Кедровты жіктеуі бойынша, ол медицина мен техникалы біліммен бірге практикалы ылым тобына кіреді.
Педагогика интегративтік жне практикалы бадарлы сипата ие. Ол баса ылымдарды адам, табиат, оам туралы ілімдерін зіні пні –трбиені оытуда пайдаланады.
Педагогикаа брінен жаыны психология. Екеуіні арасында бірнеше байланыс жіптері бар. Е бастысы – осы ылымдарды пндері. Психология задарды дамуын, адамны психикасын оытса, педагогика тланы дамытудаы басару задылытарымен жмыс жасайды. Трбие, ересектер мен балалара білім беру масатты баытталан (ойлау, іс-рекет) психикаларды згеруі ретінде болма. Ол психологиялы білімдерді мегермеген мамандарсыз жзеге асуы ммкін емес. Екінші байланыс жібі екі ылым – оытуды критерилері мен крсеткіштері жне тланы трбиелеумен айналысады. Оушылар біліміні жылдамды дегейі жадыларыны згеруімен, білім орларымен, практикалы масатта білімдерін отайлы олдана білу арылы тіркелінеді.
Философия табиатты, оамны, таным теориясыны (гносиология) жалпы даму задары туралы білімді бере отырып, педагогиканы діснамалы іргесін рады. леуметтану педагогикаа леуметтік ортадаы тланы алыптасуы, оамды топтар, леуметтік атынастар туралы ілім береді.
Этика мен эстетика негелік жне кркемдік трбиені негізін ра отырып, мораль жне табиатты эстетика туралы ілім береді. Экономика педагогиканы білім беруге сер ететін ндірістік, экономикалы процесстер туралы іліммен сусындандырады. Физиология педагогика мен психологияны жаратылысты ылыми оры. Тланы алыптастыру шін адамны азасын, мірлік амтитын жйелерін, жоары нервтік рекеттерін білу ажет.
Кибернетика, крделі динамикалы жйелерімен бірге басару теориясы, педагогиканы дамуында лкен роль атарады яни, педагогикалы жйелерді басару рдістері трысынан талданады. Информатика, жинатау, апараттарды деу туралы ылым, ол да педагогика шін те маызды. Тіпті апаратты дістер мен педагогикадаы технологияларды оытатын педагогикалы информатика – атты ылыми баыт пайда болды.
3. Жоары білім мазмнын реттейтін нормативті жаттара сипаттама
берііз. Мысал келтірііз.
азастандаы білім беру жйесіні артышылы жатары: мемлекеттік білім стандарттары мен Мамандытарды Классификаторлары бар.
· 1990ж азастанда бірінші білім стандарттары бекітілді, 310 жоары ксіби білім берудегі мамандытара арналан.
· 1996 ж Р- жаа 342 мамандытара арналан Классификаторы бекітілді.
· 2001ж Халыаралы білім беру стандарттары бойынша жаа Классификатор енгізілді, оны 283 арнайы мамандытар шін, 70 магистрлік жне 46 бакалавр баыттарын дайындауа арналан.
· азастанда кредиттік жйе бойынша оыту белсенді жргізілуде. Атап айту керек, барлы білім саласында жргізіліп жатан айта рулар, жаа дамулар, мемлекеттік саясата жне халыаралы тенденциялара айшы келмейді.
Білім стандарты негізгі нормативтік жат болып есептеледі. Білім стандарты саяси-леуметтік жне мдени мнді білім кеістігіні бірлігін амтамасыз ететін республикада жалпы білім беретін мектептерді рі арай дамуына олайлы жадай туызады. оамдаы жеке тланы ажетін теуге баытталан, білім беруді мемлекеттік нормасы білім стандарты сапалы білімділік жйесі арылы тсіндіріледі. Білім стандартыны объективті негізі оны мазмны оу жктемесіні клемі жне оушыларды дайындау дегейіні клемі болып табылады.
рбір объектіде белгіленген негізгі білімге ойылатын талап жне норма білім сапасын анытайтын эталон спеттес негізінен білім стандарты оу процесіне атысты іс-рекетті йымдастыруды реттейтін жалпы орта білім сапасынын белгіленген нормаа скес оан ойылатын талапа сай баытталуы тиіс.
Жалпы орта білім беру стандартына ойылатын талаптар:
ажеттілігіне ммкіндігіне сйкес ызыушы жаты леуметтік-мдени жадайын ескеру;
Соы нтижені нормаа сйкес бадарлы болуы;
Білім саласы бойынша стандартты зырлы келісімін сатау;
Мектепті рбір сатысында тланы даму міндетін ескере отырып білім мазмныны толытыын алыптастыруды амтамасыз ету;
Білім мазмныны бірлігін тиімді формада жазып крсету;
Оушыларды абілеті, ызыушылыы мен бейімділігн ескере отырып мектепті, айматы, мемлекетті жетіп кзарасымен сйкестендіре крсету;
Оушыларды оу жктемесін шамадан тыс асып кетпеуін арастыру;
Тексеру кезінде технолгиялы жаынан дайын болу.
Бізді Республика туелсіз ттас бірліктегі мемлекет, республикадаы мектептер ртрлі тілде оыту мен атар жалпы білім ьеру саясатын сатай отрып мемелекетті ызыушылыы негізінде дамуы тиіс. Осыан байланысты білім беру мазмны барлы мектепке бірдей міндетті трде арастырылады. Міндетті оылатын пндер мазмнында республиканы кейбір айматарыны экономикалы жне мдени-тарихи жадайы крініс табады.
Кейбір арнайы курстарда «Туан лкені мдениеті мен тарихы», «Регионны экономикасы жне экологиясы» т.б. жоарыда айтылан регионны ерекшеліктері білім мазмнында ескеріледі. Оу жоспарындаы жалпы білім мазмнында крініс табады. Базистік оу жоспары білімні сатылы жйелі принципіне негізделіп раан.
Базистік оу жоспарында арастырылан мселелер:
Негізгі мектепте білімін логикалы жаынан тамамдааннан кейін з алауы бойынша оуды профильдік мектепте, гимназияда, ртрлі орта, арнайы лицейлерде т.б. оу орындарында жаластыру;
Мектепті гуманитарландыруа байланысты міндетті оу жктемесін ысарту;
Бір саатты эффектісі шамалы курстарды азайту;
Республикада тіл туралы заа байланысты оытуды мемлекеттік (аза тілі) жне баса тілдерді мектпеті барлы трінде оыту;
Жеке тланы ажеттілігіне байланысты оамда ш баытта йымдастырылан: ылыми, жаратылыстану, гуманитарлы-эстетикалы жне ксібі-техникалы профильді-дифференциацияланан оытуды енгізу
Білім беру мазмнында крсетілгендей жалпы білім беретін мектептерді барлы типтері мен трлерінде міндетті трде оыту.
Базистік оу жоспарыны жобасы бойынша:
барлы пндерді мазмнына халы педагогикасындаы лтты мдениет компоненттерін енгізу;
білім беруді гуманитарландыру;
білім беруде математика-жаратылыстану бойынша жалпы мдени баытты кшейту;
р пнді оыту дісіні жйесі жаарып отыруы тиіс;
оу-дістемелік комплексті рбір курс бойынша ру.
Базистік оу жоспары екі блімнен трады – инвариантты жне вариативтік. Инвариантты оу жктемесінде білім беру мазмны міндетті трде барлы оушылар шін ордаланып берілген. Блокты пндер жинтыында білім беруді негізгі компоненттері (аыл-ой, адамгершілік, ебек, коммуникативтік, эстетикалы дене) оу жоспарына сйкес білім беруді инвариантты мазмнында блок трінде беріледі, математика, жаратылыстану, оамтану, нер, дене жне ебекке даярлау.
Вариативтік оу жктемесінде мазмнын ата-аналарды жне балаларды ммкіндіктерімен кшіне сай ажетін ескере отырып мектеп арастырады. Оу жктемесіні ішкі рылысы баланы жасына туелді. Бастауыш сыныптарда вариативтік блігі р сыныпта екі-ш сааттан осымша саба жргізу арылы оу уаытымен жзеге асады. Оларды з тадауы бойынша р сабатарды негізінен жалпы-мдени іскерлік алыптастыруа баыттап олдануа болады. Вариативтік бліміні екінші сатысы р сыныпта бес сааттан факультативтен трады. Тадау бойынша мектепте вариативтік блімні шінші сатысы кпырлы пндер мен сндік курстардан трады. Инвариантты жне вариативтік блігі оытуды ртрлі бірдей емес.
Бастауш сыныпта инвариантты блігі 89% раса барлы оу жктемесіні 11% вариативтік блігі райды.
Инвариантты жне вариативтік блігі I-II сатыда 85% жне 15%, 44,8% жне 55,2%. Жалпы білім беретін мектептерді сатылы ерекшелігі базалы куспен аныталады, оу жктемесіні вариативтік жне инвариантты атынасы жне мазмнды рылымы вариативтік блігін райды. Осы ерекшеліктер ш базистік оу жоспарды мемлекеттік базистік жалпы орта білім беретін оу жоспарын жеке арастырады. Мектепті бітіргеннен кейін з ызыушылыымен тадауы бойынша оуды (профильды) кпырлы мектепті бірінде жаластырады. Кпырлы мектеп ылыми-жаратылыстану (лицей бадарламасы бойынша) гуманитарлы-эстетикалы (гимназия бадарламасы) жне ксіби-техникалы багытта йымдастырылуы ммкін. Кпырлы мектепті масаты оушылара жадай жасау, кейбір пндерге оушыларды ызыушылыын жне абілетін арттыруа кей пндерге тере теориялы жне тжірибелік білім беруге баытталан. шінші жалпы мектепті бітіру сатысы. Білім беруді алты компоненты бірдей жалпы білім беретін мектепті бітіру дайындыына баытталан. Брын міндетті емес болып есептеліп келген (нер) блогы райды. Бл блок «нертануа кіріспе» деп аталады.
Алтыншы білім беру блогына дстрлі дене шынытыру, ебек, бастауыш скери дайынды курсы кіреді. Осыан байланысты р блокты ішкі рылысын ашып крсету ажет. рбір блок уаытты те аз млшерін ажет етеді. Білім беруді вариативтік блішіні жоары сатысы кпырлы пндерден, олданбалы курс жне ркімні з тадауы бойынша курсатрдан трады. Кпырлы пндерге негізгі оу пні жатады, олданбалы курсы негізгі пндерден білімді тередетуге жне тжірибеге дайындайды. Тадаан курсы бойынша тек факультатив ана емес, баса да кпырлы пндерді наты саласы бойынша баса баытта да ызыушылыына сйкес білім беріледі. Жалпы білім беретін оу орындары наты оу жоспарын зірлеуде, сондай-а базистік оу жоспары нормативтік комплексті анытайды.
4. «Жоары мектеп дидактикасы» ымына анытама берііз. Жоары мектеп
дидактикасыны негізгі категорияларына сипаттама берііз.
Бл ымды ылыма алаш енгізген неміс педагогы Вольфганг Ратке (1571-1635). Дидактиканы ылыми негізін салан чех педагогы Ян Амос Коменский (1592-1670). Оны «лы дидактика» (1632) кітабында оытуды масат, принциптері, дістері, сынып-саба жйесі туралы баяндалан.
Дидактиканы негізгі категориялары: білім беру, оыту, оу, оу принциптері, оыту процесі, масаты, міндеттері, мазмны, трлері, дістері, ралдары, нтижесі.
Дидактиканы дамуы білім беру мен оыту проблемаларын тере зерттеуге, педагогикалы озат тжірибені зерттеп жинатауа жне оны оыту мен трбие процесіне енгізуге байланысты.
Дидактика сол сияты, жалпы орта білім беру тжырымдамасы, здіксіз білім беру жйесі, т.б. мселелерді зерттейді.
Оыту – оушыны білімдендіру, трбиелеу, дамыту масатына баытталан, алдын-ала жоспарланан іс-рекет.
Оытуды міндеті – оушыны айнала ортамен (табиат, оам) жне адам дамуыны негізгі задылытарымен аруландыру.
Оытуда ылым негіздерін оып-йренуді зі, ылым тарихымен, оны дістемелерімен танысу, лы алымдарды мірі мен ызметі жайлы апарат алады. Оушы дниетануда брын ылымда белгілі болан, зерттеліп длелденген жаалытарды, задылытар мен тжырымдамаларды рі арай дамыта тседі.
Оыту мазмны– кімет арнайы тадап анытаан белгілі салада жмыс істеу шін ажетті адамзат тжірибесіні блшегі. Ол – оытуды нтижесі бола алатын білім, білік, дады, тлалы асиеттер жиынтыы.
былыстар мен процестер арасындаы дамуды сипаттайтын мнді байланыс философияда – задылы деп аталады. Задылытар ылыми теорияларды негізгі блігі болып келеді.
Оыту задылытары:
1. Оытуды оамны мтаждыына жне жадайына байланысты задылыы. Нерлым оамны экономикалы ммкіншілігі ылыми-техникалы деуге сйкес дамып отырса, солрлым мектепті оу-материалды жадайы жасарады, педагогикалы процесс тиімді йымдастырылып, жеке адамны дамуына игі сер етеді.
2. Оыту, білім беру, дамуды зара байланысзадылыы. Л.С.Выготский былай деген: «Оыту дамуды алдына шыып отырса, ол бала дамуына «е таяу даму зонасын» жасайды, баланы ізденуге талаптандырады жне дамуды бірнеше ішкі процестерін озалыса келтіреді».
3. Оыту процесінде оушыларды жас жне дара ерекшеліктерін ескеру.
4. Оыту процесіні міндеттеріні, мазмныны, формаларыны, дістеріні зара байланысы, оларды жаарып, толытырылуы.
5. Жекезадылытар оыту жйесіні наты, жеке бліктерін амтиды.
5. Жоары мектеп педагогикасыны діснамасын тсіндірііз.
ылыми деректер жинаталып алан кезде оларды ылыми-зертеу дістері арылы талдау жне теориялы станымдара негіздеп зерделеу, ылымда-діснама деп аталады. Мемлекеттік тілдегі «діснама» термині кптеген дебиеттерде «методология» трінде жазылып келе жатаны белгілі. алайда бл терминні наты мні – «діс туралы ылым» деген ымды тсінікті білдіреді. йткені андай ылым болмасын,оны негізгі белгілі бір теорияны. Ережені, тжырымдаманы басшылыа алатыны белгілі. Сол себепті педагогика ылымыны діснамалы негізі философия іліміні жалпы задарына, танымды дістеріне сйеніп, оны басшылыа алады.
діснама-ылыми-танымды іс-рекеттерді ру станымдары, формалары мен амалары туралы ылым.
Э.Г.Юдин діснамалы білімдер рылымын 4 дегейге бледі: философиялы, жалпы ылыми, наты ылыми, технологиялы.
Бірінші дегей философиялы діснама ылымны категориялы рылымын жне танымны жалпы аидаларын райды. Бкіл философиялы білім жйесі діснамалы ызметті атарады. Екінші дегей-жалпы ылыми діснама барлы немесе кптеген ылыми пндерде олданылытын теориялы тжырымдамалар болып табылады. шінші дегей-наты ылыми діснама белгілі бір арнаулы ылыми пнде олданылатын зерттеу дістері мен принциптеріні жиынтыы. Тртінші дегей- технологиялы діснамазерттеу дістемесі мен техникасы, демек, дрыс практикалы материалды алуды амтамасыз ететін тсілдерді жиынтыы болып табылады. діснаманы барлы дегейі крделі жйені райды.
Жалпы ылыми діснама былыстар мен оршаан шынды рдістерді жалпылы байланысы мен зара сабатастыын бейнелейтін жйелілік принципімен сипатталады. Жйелілікпен арау педагогикалы теорияны, экспериментті жне практиканы бірлік принципінде іске асыруды ажет етеді. діснаманы не шін білу керек екені бірден-а крініп тр-діснамалы білімдерсіз педагогикалы жне баса керек зерттеуді жргізу ммкін емес.діснамалы рефлексия (зіні ылыми ызметін талдау дадысы), ылыми негіздеме жасауа, белгілі бір тжырымдамаларды, танымны, басаруды, растыруды формалары мен дістерін шыармашылыпен олдана білу абілеті енетін діснамалы мдениетті мегертеді. Малім шін діснамалы мдениетті мегеру дегеніміз-ол педагогиканы діснамасын білу жне бл білімді педагогикалы жадаяттарды шешкенде пайдалана білу. Мдениетті бл тріні негізгі бліктері: оу-трбие рдісін жобалау жне растыру, педагогикалы міндеттерді сезіну, даярлау жне шыармашылыпен шешу; дістемелік рефлексия.
Алым мен малімні діснамалы мдениеті арасындаы айырмашылы- біріншісі ылыми педагогикалы білімдерді алады, «жасайды», ал екіншісі оларды пайдаланады.
6. Кредиттік оыту жйесі, Болон дерісін тсіндірііз.
Еліміздегі жоары оу орындарында эксперимент ретінде енгізілген КРЕДИТТІК ОЫТУ ЖЙЕСІ – заман талаптарына сйкес болаша маман бойында толыанды білім алыптастыруа, здігінен жмыс істеу жне білім алу дадыларын дамытуа жадай жасайтын жаа оыту жйесі.
азастан Республикасыны лемдік білім беру жйесіне ену рдісі 2003 жылдан бастап елімізді оу орындарында жне магистратурасында кредиттік оыту технологиясыны ендірілуінен басталды.
Кредиттік оыту жйесіні дстрлі «сызыты» оыту жйесінен ерекшеліктері:
v дстрлі жйеде оытуды масаты апарат пен наты білім беру болса, жаа жйеде наты білімні негізінде шешім абылдай білу дадыларын дамыту, яни шыармашылы рекет пен здігінен танып-білуді жне
v ксіби зіреттілігін алыптастыру;
v білім алушыларды оу жоспарындаы пндерді тадаудаы кп еркіндігі, р студентті з жеке оу жоспарын жасауа тікелей зі атысуы, оыту бадарламасыны икемділігі жне тадау курстарыны кптігі;
v студенттерді оытушыларды тадаудаы еркіндігі;
v «студент-оытушы» арым-атынасыны «субъект-субъект» болып згеріп, оытушыны йымдастырушылы жне осалы рл атаруы;
v студенттерге пн тадауда, оу траекториясын тадауда кмектесетін академиялы консультанттарды енуі;
v оу рдісін йымдастыруда факультеттерді еркіндігі, оу рдісін ажетті дістемелік материалдармен (баспа жне электронды) амтамасыз ету ажеттігі;
v р студентті эдвайзер кмегімен оу пндерін мегеру шін білім беру траекториясын тадау арылы оытуды жекелендіруі;
v студентті здік жмысыны (СЖ) лесіні артуы, оны оытушы атысуынсыз жргізілетін СЖ жне оытушы жетекшілігімен жргізілетін студентті здік жмысы (ОСЖ) болып блінуі;
v игерген білім сапасыны емтиханда бааланып, сынаты болмауы;
v оу уждемесіні артуы, шетелде оу ммкіндігі, академиялы мойындау кепілдігі;
v оытуда интерактивті дістерді кеінен олдану ммкіндігі;
v білім дегейіні натылыы, баа жйесінде дстрлі баалаудан згеше жинаталатын сынаты жйені енгізілуі жне дстрлі баалау жйесіне аудару механизміні болуы, баалау жатады .
Кредиттік жйені басты ерекшелігіне – р пн бойынша студенттер мен оытушыларды ебегін баалауа сына бірлігіні (немесе кредиттер жйесіні) енгізілуі жатады. Оу пндерін студенттерді мегеруін баалау шін міндетті трде балды-рейтингтік жйе олданылады.
А.Чучалин мен О.Боев кредиттік жйені мнін білім беру бадарламаларыны мазмнын санды баалау жйесі ретінде, ал рейтингтік жйені оны игеруді сапасын санды баалау жйесі ретінде тсіндіреді.
Кредиттік оыту жйесі – даралану, білім беру траекториясыны тадамалылыы жне білім ауымын кредиттер трінде есепке алу негізінде з бетінше білім алу жне білімді шыармашылыпен игеру дегейін арттыруа баытталан білім беру жйесі.
Кредиттік оыту жйесі сабаты жекелей жоспарлау негізінде здігінен білім алуды жне жекелендіру арылы білімді шыармашылыпен игеру арылы оу рдісін йымдастыруды ерекше тсілі болып табылады. Ол лемдік стандарта сай білім беруді амтамасыз етуге, барынша сапалы білім беру арылы біліктілігі жоары жне ебек нарыында бсекелестікке ттеп бере алатын мамандарды даярлауа ммкіндік береді.
лемдегі жоары оу орындарында олданылып жрген кредиттік жйені лгілері бірнеше типке блінеді:
1) кредиттерді жинатауа бадарланан кредиттік
жйелер, мысалы USCS;
2) кредиттерді бір мезгілде ауыстыруа жне
жинатауа бадарланан аралас типті кредиттік жйелер,
мысалы CATS;
3) академиялы икемділікті амтамасыз ету шін
кредиттерді ауыстыруа баытталан кредитік жйелер,
мысалы ECTS.
Студентті зін-зі басару нысандарын дамыту жоо-даы трбие жмысыны жйесін руды басым міндеттеріні бірі болып табылады. Студентті зін-зі басару нысандарын дамыту азастанны Болон процесіне осылуымен байланысты зекті сипат алады, ал студенттік зін-зі йымдастыруды осы тріні болуы оны негізгі талаптарыны бірі болып табылады.
азастанды оама, жмыс берушілерге бгінгі тада белсенді мірлік станымы, кшбасшылы асиетті бар, икемді таныма ие, халыаралы ынтыматастыа дайын зыретті, иманды, іскер жас адамдар ажет. Осыан байланысты азастанды отаншылдыты, жоары білімі бар азіргі заманы азастанды маманны маызды компонентіні проблемалары да зекті сипат алады.
Кез келген жоо уаыт талабымен ала ойылан міндеттерді жеке басты дамытуды мазмнын, дістері мен нысандарын жаарту, оу орныны наты жадайлары мен ммкіндіктерін ескере отырып, трбие жмысыны жйесін жаырту арылы шешуде з жолын іздестіруге тиіс.
7. Жоары мектеп оытушысы тласы жне оны зыреттілігіне ойылатын азіргі талаптарды жіктеп, негіздеіз.
Оытушыларды ксіптік зыреттілігі мен педагогикалы шеберлігіні дегейі, оларды ксібилігін пндік трыдан, сондай-а педагогикалы салада арттыру формалары мен дістері жоары мектепті модернизациялауды орталы проблемасы ретінде арастырылады. Инновациялы стратегияларды енгізу мекемені тиімділігі мен бсекеге абілеттілігін амтамасыз етуге абілетті зыретті педагогикалы ресурстара деген сранысты арттыруа негізделген.
Бгінгі тада жоары мектеп оытушысына ойылатын талаптар артып ана ойан жо, тбегейлі згерді. Білім беруді модернизациялауды объективті ажеттілігі мен оытушы кадрларды жадай арасында, сондай-а оытушыларды жаа сапалы дегейде даярлау, айта даярлау, біліктілігін арттыру мен жоары мектепте бл даярлыты брыны жйесі арасында арама-айшылы туындады. Шыармашылы жне дамыан практикалы ызметті талап ететін объективті шарттары жоары мектеп оытушысына студенттерді ксіби, диентологиялы, адамгершілік трбие беруді, оларда ксіптік зыреттілікті алыптастыруды, ойлау мен тлалы сапаларды дамытуды жаа формаларын табу жауапкершілігін жктейді. Педагогты ызметі оу-трбие, оу- дістемелік, йымдастыру-басарушылы ызмет трлерінен рылады, болаша мамандара наты машытарды берумен толытырылады. Осы мселелерді шешу процесінде адамны ксіби ызметке деген дайындыы алыптасады. Білімді реформалау мен модернизациялау, оны ізгілендіру, гуманитаризация жне тлалы баыттылы, сапаны траты арттыру оытушыларды жоары ксіби біліктілігін, жмыса, оытатын пніне ксіби трыдан арауды ажет етеді жне осы білім беру бадарламасыны зектілігіне негізделеді.
Педагог білікті маман, з ісіні шебері болуы керек. Яни педагог шебер болу шін: зіні ммкіндіктерін жаа формация малімі ретінде объективті баалай алуы керек, ксіби мамандыына ажетті абілеттерді мегеруі тиіс, жалпы мдениетті, интеллектуалды іс-рекетті, мінез-лы, арым-атынас мдениетін мегеруі тиіс, тіп жатан интеграциялы процестерге, лемдік білім беру кеістігі арынына баыттала алуы тиіс.
Педагог рашанда зін оам талабына сай здіксіз трбиелеп отыратын, адамдармен, сіресе, студенттермен арым-атынаса тез тсе білетін, йымдастырушылы абілеті бар, з пнін жетік білетін рі уаыздаушы, таланты мен тжірибесі тоысан, зіні оамындаы саяси мірге белсенді араласып, з елі мен жеріне деген сйіспеншілігі негізінде студенттерге лгі болуы керек.
азіргі кезде ылым мен техниканы даму дегейі рбір адама сапалы жне тере білімні, іскерлікті болуын амтиды. Шебер стаз дегенді шыармашыл стаз деп те атар едім. Шыармашыл стаз кнделікті рбір сабаын трлендіріп ткізуге тырысады. Студентті білімін ктеруді е басты шарты-оны пнге деген ызыушылыын арттыру. Пнге деген ызыушылыы болса ана, студен оан кіл ойып тыдап, тередете оып йрене бастайды. Пнге ызыан студентті білім сапасыны жоары болатыны белгілі. Шебер малім немі студентті ойлау белсенділігін арттырып, білімге ызыушылыын тудыранда ана стаз масатына жетеді.
Сабаты тартымды, ызыты етіп ткізу - малімні шеберлігі, білімділігі, таланты. Егер, малім сабата бір таырыпты оытуда студенттерді ойландыруа, ізденуге, тжірибе жасап, істеген жмысын ортылындай білуге, сйлеу мдениетін дамытуа, ылыми тілде сйлей білуге назар аударса, келесі бір сабаты трмыс, салт- сана крінісіне, кзіргі жеткіншек жете білмейтін ым- тсінігін бгінгі мір салтына жинастыра кіл аударса, сол арылы танымды масат ояды. Сйте отырып, лтты дстрді адірлей білуге, адамгершілікке, ізгіліктілікке, лтты тлім- тбие беруге назар аударылады. Саба рдісінде студенттер зіне- зі баа беруге, лсіз жатарын сын кзбен арауа зіні жетістігін жете білуге, збетімен іздене білуге дадылары алыптасады. Студенттер арасында ынтыматасты, сенім ахуалы алыптасып, зара силасты орнайды. Міне, осыларды педагогикалы шеберлікті аша тсуді таы бір ыры деп есептейміз.
Оытушыа ойылатын талап – жауапкершілік, жктелген лкен міндет, абыройлы істі сан ырлылыы одан жан – жаты тере біліктілікті, аса педагогикалы шеберлікті, те нзік психологиялы абілеттілікті талап етеді.
Оытушыны бір ана сыры – оны мамандыы. Бл дниеде тедесі жо маманды тек оытушыа ана лайы. Сондытан стаз адам – ксіби мамандыына штар, оны жан – тнімен сйетін, барлы мірін соан арнауы тиіс. Олай болса малім ебегіні сан ырлылыы осыдан рбиді.
1/Оытушы адамны з пнін тере мегеруі оны е алашы ыры.
2/Ксіби шеберлілігін здіксіз штай, шыдай тсуі екінші ыры болма.
3/ Оытушыны тілді мегеруі – тіл шеберлігі. Сзді жетесіне жеткізе сйлей білуді зі – нер. Себебі, тіл – трбие ралы.
4/ Байаышты сезімі – крегендігі.
5/ р жректі білім шыласымен нрландыруды е тиімді, е тте жолын таба білетін жасампаздыы.
6/ Жан – жаты дарындылыы.
7/ здіксіз, тынымсыз ізденімпаздыы.
8/ лгі-негесі, оытушы мдениеті немесе педагогикалы деп – этикасы деуге болар еді. Себебі, педагогты келбеті – сырты мдениеті, арым-атынасы, зін-зі басаруы, баылауы, сйлеу мдениеті, здіксіз жаарып, згеріп, немі жаа сипата ие болып отыруы малімдік мамандыты е басты этикалы сапалы белгісі.
Малім – стаз тласы, оны іс-рекетіні сан – ырлылыынан стаз беделі деген ым туындайды. Оытушыны беделді болуыны алы шарттары: бірінші: студентке лгілі болуы, жне лгі крсетуші болуы керек.
Шебер педагог кзі ыраты, лаы сергек, ккірегі ояу, білім беру саласында атарылып жатан игі істерді кусі болуы керек. Сонымен бірге жаныды шуаа блеп, лкен мітке жетелеуші- білім беру саласы малімдік мамандыты сыры мен ырын шебер мегерген, сол ксіпті ыстыы мен суыын зі де басынан кешірген адам наыз стаздар, шынайы бапкерлер осындай асиеті бар жандардан шыады. Сыпайы дебімен, тны мінезімен, тере білімділігімен кпке жаын адам.
Егемендік аланнан кейін р республика жоары ксіптік білім беруді дамытуды тжырымдамасын жасау ажет болды. азастан Республикасы Лиссабон Конвенциясыны станымдары мен критерийлеріне сйкес зіні тжырымдамасын анытады. Тжырымдаманы негізі Халыаралы білім беруді біліктілік стандартыны сыныстарына сйенді. Жоары ксіптік білімді дамытуды абылданан тжырымдамасына сйкес бакалавриат, магистратура стандарттары жасалды. Оларда алаш рет «маман моделі» термині олданылып, тйінді зыретіліктеріне жне ксіби зыреттілігіне ойылатын талаптар» белгіленген.
Педагогикада модельдеу мынадай жадайларда олданылатынын байады: а) педагогикалы міндеттерді жне педагогикалы жадаяттарды моделдеу; б) оыту, трбие, йренушілерді дамыту дерісін моделдеу; в) білім беру мекемелерін басару жйесі жадайын моделдеу.
Ксіби–педагогикалы масат пен міндеттерді мазмны мен нормативтік клемі педагогикалы жоары оу орнындаы дайындыа ойылатын талаптар мен жоары оу орнынан кейінгі ызмет дегейіне байланысты аныталады. Педагогты дайындыы пн бойынша алатын білім, білік, дадыдан, арнайы абілет пен жеке бас сапасын (интеллектіні, мінез–лы, темперамент, психика) дамытудан, жалпы білімділік пен икемділік (бейімделу ммкіндіктері, арым–атынас сапалары), сонымен атар оушыны болаша педагогикалы мамандыа оуа, педагогтік ксіби ызметке деген кзарасынан, ызыушылыы мен ынтасынан трады.
алымдарды зерттеулеріне сйене отырып, оамны жне студенттерді жеке ынтасы мен ызыушылыыны йлесімі малімді ксіби дайындауды тмендегідей масаттары мен міндеттерін айындайтынын байады:
1. Ксіби маман дайындауда жоары пндік, педагогикалы, дидактикалы жне дістемелік дегейге жетуді критерийлері:
• оылатын пндерге байланысты базалы білім дегейіні болуы (ксіби дегей);
• мамандыа байланысты арнайы пндерден академиялы білім дегейіні болуы (іргелі білім дегейі);
• оылатын р пнді оытуа ызыушылыыны болуы (танымды ызыушылы);
• дістемелік жне технологиялы біліктеріні базалы дегейі.
2. Педагогикалы деріс барысында сынып маліміні стазды мамандыа бейім тласын алыптастыру:
• бейімделу ммкіндіктері (зін - зі ксіби баалау, обалжу т.б.)
• арым – атынас, тіл табысу асиеті;
• педагогикалы баыттылыы, ынтасы, ызыушылыы;
• жалпы білім, білік, дадысыны даму дегейі.
3. Шыармашылы белсенділігін алыптастыру:
• мселені шешуде алыптан тыс тсілдерді олдана білуі;
• мліметтер жинау (портфолио), ілгері жылжу жне болжамды тексеру,
нтиже (рефлексия);
• ылыми ойлау амалдарын алыптастыратын оу жне зерттеушілік
сипаттаы міндеттер тізбегі (анализ, синтез, модельдеу, фонды крнекілік т.б.).
4. Ксіби тлалы асиеттерін дамыту:
• педагогикалы шеберлік;
• математикалы ойлау;
• абылдау, ойлау, ес, сйлеу, зіні іс - рекетіне зі талдау жасау сияты психиканы функционалды тетіктері;
• ерік, жігер, темперамент, мінез, абілет.
5. Оуа психологиялы, педагогикалы, технологиялы трыда жадай жасау (тлалы – бадарлы педагогика).
Малімді ксіби дайындауды р компоненті бірттас педагогикалы деріс шеберінде ксіби дайындыты сапасын баалайтын лшемдер мен эталондар, критерийлер сияты базалы сипаттарыны жиынтыымен айындалуы керек.
алымдарды зерттеулеріне сйенсек, зыреттілікті рамы тмендегідей: ксіби дайындыты діснамалы баыттылыы; оамды саяси пндерді ксіби-педагогикалы баыттылыы; психологиялы –педагогикалы дайындыты баыттылыы; математикалы дайындыты ксіби баыттылыы; дістемелік дайындыты ылыми-теориялы жне практикалы баыттылыы; студенттерді здіксіз педагогикалы практикасыны ылыми-теориялы жне ылыми-дістемелік дегейін ктеру; мамандарды дайындауда тлалы - рекеттік тырды жзеге асыру; болаша мамандарды азіргі педагогикалы жне апаратты технологиямен аруландыру; студенттерді здіксіз компьютерлік дайындыын жзеге асыру; оу-ылыми-ндірістік-педагогикалы кешен жасау.
8. Оытуды йымдастыру трлері: дріс жне семинар сабатары, практикалы жмыстарды ролін айындап, мнін ашыыз
Оытуды жзеге асыруда білім мен оытуды йымдастыруда оны модернизациялау кзделеді. «Трлері» деген ым латын тілінен аударанда «fоrmа» сыры крініс дегенді білдіреді, сырты сызы-белгілі орныан тртіп. Философия пнінде «трлері» ішкі мазмнды йымдастыру деген ыммен аныталады. Яни «трлері» ішкі байланысты білдіреді жне йымдастыру тсілдері, зара былыс, сырты жадайлармен де сабатастыта. Былайша айтанда, оытуды трі-оу материалын мегерудегі оушыларды зара рекеті. Оыту трі: діспен, амалдара, ралдарга оушыларды іс-рекетіне туелді болады. Педагогтік іс-рекет бір-бірімен, зара байланысты ыпалдасты, сер етушілік, белгілі бір тапсырманы орындау кезіндегі оушылармен малімні арым-атынасыі (Чередов И.М.). Оытуды трі оыту рдісіні рылымы-малім ызметі: белгілі бір оу материалын игеру барысындаы оушыны оу іс-эрекетін басару жэне оу тсілдерін мегерумен сабатас. Сабаты сырты крінісі оку материалыны ішкі бліктеріні басын біріктіріп жне дидактикалы категория ретінде оу рдісін йымдастырудын сырты пішінін белгілейді, мны зі оушыларды білім сапасыны крсеткіші мен тетін уаыты жне орны, оны жзеге асырылу тртібі секілді жадайлармен байланысты.
Педагогика тарихында лы педагогтарды тжырымдары жне оуды йымдастыруды ртрлі тсілдері белгілі. Оны дамып, жетілуі оамны ажеттілігі мен сранысыны талап-мддесіне атысты. Оытуды йымдастыруды трлері негізінен былай жіктеледі. Оушыны саны мен рамы,жмыс орны, оу жмысыны затыы. Осыан арап оытуды трі былайша блінеді:
• жеке ( бір ана оушымен жмыс істейді);
• жеке-жпты ( оушы — оушы, малімні оушымен арым- катынасы, азіргі жадайда оушымен арым-атынасы жеке оушыны зірлік рдісіндегі ызметі мен айындалады);
• жеке-топты топ мектепте жмыс істейді, біра бір мектепте оытылатын оушыларды жасы р шаманы райтын топ болады (оытуды бл трі орта асыр мектептерінде олданылан).
• зара бірлесіп оыту, (аталан оыту жйесі Англияда пайда болан, атауы-беланкастер жйесі);
• Саралап оыту, оытуды бл трі оушыларды абілетіне карай тіледі (Мангейм жйесі);
• Бригадалы оыту,тапсырманы бригада алады: бір сыныпта 5-6 оушы йымдасады, есеп беруші-бригадир оытуды бл трі XX асырды 20-жылдарына тн);
• Американдык «Винетка-жоспар», «Трампа-жоспар» жне т.б.
• Оытуды микротопты жйесі (фронтальді, жымды жмыс
жне т.б.).
Оыту трлеріні сыныпты-саба жйесі ХІІ асырда туысан туелсіз мемлекеттерді Богемия, Украина, Белоруссия елдеріні мектептерінде
е кп тараан жэне ш жзжылды уаыт бойы элі дамып келе жатыр. Сынып дегеніміз-жас ерекшелігіне арай траты, бірге оитын оушыларды рамы, бл жйеде оушылар маліміні тапсырмасын саба барысында жэне йге берілген тапсырманы орындайды. Оытуды бл жйесіні теориялы таылымын ХІІ асырда — ататы чех педагогы Ян Амос Коменский жасаан. Баса оытуды трлерімен
салыстыранда, сыныпты-саба жйесіні кптеген тымды тстарын атап туге болады; саба рылымын тиімді етіп ру, барлы оу трбие рдісін тртіптеуді амтамасыз ету, оны арапайым дрежеде басару, оу мселесін талылаанда, оушыларды бір-бірімен арым-атынаса тсу ммкіндігін пайдалану, белгілі міндеттерді шешу барысында жымды ізденіс жасау, уаыт немдеу, саба стінде р оушыны рухани санасын арттыруа лшынысыны бсекеге тсуі, жйелілікті жне кезедік реттілікті жзеге асырып, оны одан рі дамуына, білімсіздіктен білімділікке жетіліп отыруына мтылу. Бл оытуды трінде де кемшіліктер кездеседі: сыныпты-саба жйесі лгерімі орташа дегейдегі оушыа баытталан, сйтіп, бір жаынан лгерімі нашар дегейдегі оушыны абілеті жетпейтін крделі тапсырмалар келсе, екінші жаынан те талапты оушылар шін ыайланан оу объектісі болмайды, р оушыны жеке абілеті ескерілмейді, нтижесінде, малім осы ш трлі дегейге жекелеген жмысты йымдастыру амалын арастыруы кзделеді жне оытуды дістері мен арын млшерін дл межелей алу шеберлігі болуы талап етіледі.
Брін есептей келгенде, рине сыныпты- саба жйесі траталып, жаппай озы іс-тжірибелер жинаталады деуге длеліміз бар. Жастары бір шамадаы сынып оушыларын бірге оуыны таы бір жаымды тсы- ол оушыларды йымдасан анытыты жне зіліссіз оу жмысын, сонымен атар міндетті оу мен сабатан тыс жмысты амтамасыз етеді.