Ижмали жне тафсили иман 1 страница

Ижмали иман – исламны сенім негіздеріне ысаша жне жинатап сену деген сз. Бл иманны е мндісі де ысашасы болып табылады. Оан «калима таухид» пен «калима шахадат» жатады.

Калима таухид: « » (Алладан баса дай жо, Мхаммед оны елшсі».

Калима шахадат: « » (Мен Алладан баса дайды жо екендігіне жне Мхаммед оны лы рі елшісі екендігіне кулік етемін).

Ислам дініне ая басуда алашы баспалда жне ислам сенім негіздеріні берік іргесі – осы. Алланы жалыз ана дай екендігіне, ардаты Пайамбарды оны елшісі екендігіне шын жрекпен сенген адам зге иман негіздерін жне Пайамбарымызды алып келген барлы ндылытара тобымен абылдау деген сз. Себебі, зге иман негіздері ардаты Пайамбарымыз арылы бізге баян етілген жне оларды барлыына шк шбсіз сену ажеттілігі ескертілген. Таухид жне шахадат сздеріне шын кілмен сеніп, оны тілімен жариялаан адам ардаты Пайамбарды хабарлаан жне бізге жеткізген сенімдерді барлыына бірден иман келтіргеніне, иман негіздеріне жекелеп тоталмаандыына байланысты бл имана «ижмали» (тобымен) деп аталады.

Тафсили иман.Сенім негіздеріні рбіріне айын жне ке трде, жеке-жеке тоталып сену «тафсили иман» деп аталады. Тафсили иман – иманны е ауымды трі. Осыан байланысты ол ш дегейде зерделенеді:

Бірінші дегей – Аллаа, ардаты Мхаммедті Алланы пайамдары екендігіне жне ахирет кніне сену. Тафсили иманны бірінші дегейі ижмали имана араанда аныыра жне кедеу болып табылады. Себебі, онда Аллаа, оны пайамбарына иман келтірумен атар ахиретке иман келтіру де бар.

Екінші дегей – Аллаа, Алланы періштелеріне, кітаптарына, пайамбарларына, ахирет кніне, лгеннен со айта тірілуге, жаннат пен жаханнамны, сауап пен азабты бар екендігіне, аза мен адара жекелеп сену. Ардаты Пайамбарымыз да имана осылай сипаттама жасаан (Бухари иман 1; бу Даууд Суннат 15; Тирмизи, Иман; ибн Мажа Муаддима 9).

ли сунна каламшыларына араанда бір сенімні ислам сенім негізі болуы шін ран Крім мен мутауатир хадистерде орын алан болуы тиіс. Машхур жне ахад риуаяттар наты млімет бере алмайтындытан длел ретінде абылданбайды.

шінші дегей – ардаты Пайамбарды Алладан алан жне бізге тауатир жолымен жеткен барлы хабарлар мен кімдерге, басаша айтар болса, аяттар мен мутауатир хадистермен уаттандырылан барлы итиади, амали жне ахлаи кімдерге жеке-жеке сену деген сз. Мысалы, намаз, ораза, зекет, ажылы т.б. парыздарды, халал мен харам нрселерді біліп, оларды парыз, халал жне харам екендігіне жрекпен тасди ету тафсили иманны шінші жне е ке дегейі болып табылады. Тауатир жолымен уаттандырылмаан, машхур жне ахад хадиспен ныайтылан кімді жоа шыаран адам имандылы шеберінен шыпайды.

Талиди жне тахии иман. Ата-анадан, стаздан немесе ортасындаы адамдардан йреніп, кріп, иман келтіру «талиди иман» деп аталады. Жумхура (кпшілікке) араанда иманны мндай трі жайыз. Біра, адам иманын али жне нали длелдермен уаттандыруа талпынбаандыына жауапты деп есептеледі. Халыты кпшілігіні иманы – осындай. Талиди иман атеистік, ерестік идеяларды жетегінде кетуі, немесе діни сенімге кмнмен арауы ммкін. Сондытан, иманды діни жне али длелдермен уаттандыру ажет. лгі длелдер ала тартылан кмндерге арсы имандаы берік амалды кшейтеді. Длелдермен уаттандырылан иман «тахии иман» деп аталады.

Иманны артуы жне кемуі. Амалды иманны бір блігі жне ркіндеріні бірі деп санаан харижия, мутазила, зейдия жне салафия мазхабтарына араанда иман санды жне сапалы жаынан арта да, кеми де алады. Жасалан жасы рекеттермен иман артады жне кнларымен кемиді. ран Крімде орын алан кейбір аяттарда иманны арти, кеми алатынына тоталан.

« » (Ал мміндер туралы айтса, (рбір тскен сре) немі оларды иманын арттырды.) (Тубе 9/124).

ли сунна каламшыларыны иманны артуы мен кемуі туралы кзарастарын екі трыдан арастыруа болады:

1. Иман негіздері (муманун би) трысынан иман артпайды да кемімейді. Бір адам иман негіздері ішінде Аллаа, кітаптарына, пайамбарларына, ахирет кніне сене отырып, мысалы періштелерге сенбесе, иман кетірген болып есептелмейді. Иман негіздеріні бірін ана абылдау иманны кемуін емес, оны діннен шыуын амтамасыз етеді. Сенім негіздеріне иман келтіру трысынан алым мен надан, пайамбар мен атардаы ммін, ер мен йел арасында ешандай айырмашылы жо. Иманны сенім негіздері (санды/камият) трысынан артуы тек аср саадат заманында ана ммкін.

2. Иман сапалы жаынан (кайфиат) артуы да, кемуі де ммкін. Кейбір адамны иманы уатты, ал енді бірінікі лсіз, келесісінікі кемел, басасынікі нсанды болуы ммкін. Жоарыда баяндаланы сияты аяттарды шынайы мні осыны нсайды.

Иман мен ислам атынасы.«Ислам» араб тілінен аударыланда «бой сыну», «баыну», «бір нрсеге берілу» деген маынаа сйкес келеді. Ал діни термин ретінде ислам – Аллаа баыну, Пайамбарымыз ардаты Мхаммедті баян еткендеріні барлыын абылдаанын білдіру деген сз.

ран Крімде иман мен ислам кейде бір маынада олданылан, енді бірде екеуі екі блек мнде арастырылан. Ислам – ауымды ым жне баыну (таслимиат) деген сз. Баыну (таслимиат) ш трлі болып келеді: оны бастапысы жрекпен болады, ол «ати сенім» деп те аталады. Екінші трі сзбен болады, ол «ирар» деп аталады. Ал соысы дене мшелерімен жзеге асырылады, ал ол «ибадат» деп аталады. Осы ш трмен жзеге асырылатын исламны е жоары сападаысы – жрек арылы боланы. Міне, исламны ш тріні бірі болып табылатын жректі бой сынуы иман деп аталады. Матуридилер осы тсінік аясында иман мен исламды бір деп санаан. Иман мен исламны бір маына беретінін длелдейтін аяттар мыналар:

« » (Ей, ауымым! – деді Мса. – Егер сендер Аллаа иман келтірседер (оан ыыласпен) бой сынан мсылман болсадар, тек оан ана сйенідер) (Юнус 10/84).

« » (сен аятымыза иман келтіретіндерден басасына (сз) тыдата алмайсын. Міне мсылман солар) (Намл 27/81).

Ардаты Пайамбарымыз да хадистерінде «ислам бес нрсені стіне орналастырылды. (Осы бес нрсе): Алладан баса дай жо. Мхаммед оны елшісі деп айту, намаз оу, зекет беру, ажылыа бару, рамазан оразасын стау», (Бухари, Иман 1,3; Муслим Иман 5; Тирмизи Иман 3; Насаи иман 13) - деп айтан, калима таухидті исламны ішіне осан. Егер иман мен ислам бір маынада олданылса, яни, ислам кімдерді жректі абылдауы, исламды дін ретінде мойындауы маынасында арастырылса, онда рбір ммін муслим, рбір муслим ммін болары айын.

Ашарилер мен Матуриди ламалары ішінде бу-л-Муин ан-Насафиді (. 1115 ж.) пікірі бойынша иман мен ислам – екі баса дние. Осы кзарас бойынша рбір ммін муслим бола алады, біра, рбір муслим ммін бола алмайды. Себебі, ислам – жректі баынуы, бой сынуы емес, тіл мен дене мшелеріні бой сынуы, белгілі амалдарды жзеге асуы деген сз. Осы трыдан алынса, ислам ке, ал иман одан тар маына болып табылады. Мысалы, мнафы тілімен мсылман екендігін жариялайды, ибадаттарды орындаан болып крінеді, біра жрегімен сенбейді. Мнафы жан дниесімен сенбегенімен бл мірде мсылман сияты крінеді. ран Крімде иман мен ислам блек-блек дние екендігін крсететін аятта былай делінеді: « » (бадауилер: «иман келтірдік», - деседі. Сен олара былай де: «иман келтірдік дегенше, мсылман болды (бой сынды) дедер. Иман сендерді жректеріне лі кірген жо.) (Хужурат 49/14).

Пайамбарымыз да Жибрил хадисі ретінде танылан бір хадисінде иманны, исламны жне ихсанны ш трлі маына беретінін айтан: «бу Хурайра былай деп тсіндіреді: «Алланы елшісі бір кні адамдармен бірге тран кезде бір адам (бл адамны Жабраил періште екендігі хадисті соында ардаты Пайамбарымыз тарапынан баяндалан) Пайамбара жаындап:

- Иман дегеніміз не? – деп срады. Алланы елшісі де:

- Иман Аллаа, періштелеріне, Аллаа айта ауышуа, пайамбарларына, лгеннен со айта тірілуге сену, - деп жауап берді. Одан со лгі адам:

- Ислам дегеніміз не? – деп срады. Пайамбар да:

- Аллаа ибадат жасауы, оан орта оспауы, намаз оуы, парыз болып табылатын зекетіді беруі, рамазан айында оразады стауы жне абаа ажылы жасауы, - деді.

- Ихсан дегеніміз не? – деп таы срады ол. Ардаты Пайамбар да:

- Аллаа оны кріп трандай лшылы жасауы. йткені сен оны кре алмаса да ол сені кріп тр» деп жауап берді». (Бухари Иман 37; Муслим Иман; бу Даууд Суннат 15).

Осы хадисте иманны жректі сенуі мен абылдауы, исламны іштегі сенімге сай белгілі амалдарды орындау екендігін баяндап отыр.

Иманны сахих (дрыс) болу шарттары.Иманны дрыс болуы жне ахиреттегі мгілік баыта жетуі шін мына шарттарды болуы тиіс:

1. Иман мітсіздікте болмауы тиіс. Мсылман емес бір адам соы демінде тап болатын азабын креді жне одан со иман келтіруге тырысса, оны иманы дрыс болмайды. Осы таырыппен байланысты ранны бір аятында:

« 84 » (Бізді аарымыза шыраанда, олар: «Біз Аллаа иман келтірдік, брын тір ретінде табынан бттардан бас тартты», - десті. Азаппен бетпе-бет келгенде айтан имандарыны олара пайдасы тимейді. Бл Алланы пенделеріне крсеткен жолы еді. Кпірлер мндайда зиян тартып шыа келеді.) Ммін 40/84-85), - деп мітсіздік кездегі иманны абылданбайтынын ескерткен. йткені имандаы маызды мселе – айыпа сену. Азапты кргенде айыпа иманны мні жоалады.

2. Ммін дайды жоа шыаруа немесе дінді терістеуге жол ашатын рекеттерді бірін істемеу ажет. Мысалы, Алла Таалаа жне барлы пайамбарлара иман келтіре отырып, ардаты Мхаммед пайамбарды пайамбарлыына сенбейтін немесе парыз екендігі аны бір кімді (намазды, оразаны парыз екендігін, шарап ішуді харам екендігін) з алауымен жоа шыаран, пта, крестке табынан адам ммін деп есептелмейді.

4. Исламды кімдерді барлыын ттастай абылдап, оларды орындалуынан тартынбауы, томойынды жасамауы тиіс. Мысалы, бір адам намаз, ораза сияты ибадаттарды бірін натпаса, лгі ибадаттарды маза, келеке етсе немесе Алланы бйрыы боландытан бас тартса, Алланы тиым саланын біле тра жоа шыару маынасымен харамды істесе ол иманынан айрылады.

5. Ммін Алланы раымдылыынан мітін кеспеуі азабынан аман алуа сенімді болмауы тиіс: орыныш пен міт арасында болуы міндетті (хауф уа ража). Ммінні «алай боланда да иманым бар, сондытан, міндетті трде жанната кіремін» деген оймен Алланы азабынан аман алуа сенімді болуы немесе кп кн істедім, мен жаханнама міндетті трде тсемін» деп Алланы мейрімінен мітін зуі иманынан айрылып алуа себеп болуы ммкін.

Куфр, ширк, иртидад жне нифа

Куфр –араб тілінен аударанда «жабу», «бркеу» деген маынаа сйкес келеді. Ал діни термин ретінде «куфр» - ардаты Пайамбарды Алладан алып келген жне бізге тауатир жолмен жеткен діни негіздерді бірін немесе бірнешесін жоа шыару деген сз. Имана мазмнды трыда анытама жасаандарды пікірлері осы мнде болып табылады.

Аиат сенімді бркемелеген жне иман келтірмеген деген маынаны білдіретін «кафир» сзіні кпше трі - «куффар» немесе «кафара». Ал йел тегінде «кафира» сзі олданылады. «Икфар» мен «такфир» сздері де адамны кпірлікке тап боланын жне кпір боланын білдіреді. Бір адам кпір кйінде дниеде тсе, жаханнамда мгілік азапа душар болады. Бл турасында ран Крімде мынандай бірнеше аяттарды бірін келтіре кетсек:

« 161 » (Кпірлік келтіргендер жне сол кйінде лгендер – кпірлер. Алланы да, періштелерді де, адамдарды да – барлыыны арысына солар шырайды. Тозата олар мгілікке алады, оларды мойнынан жаза жеілдетілмейді, бйрылан кім кешіктірілмейді.) (Баара 2/161-162).

Мсылман теологтары алыптасу себебі, трі жне орны жаынан кпірлікті трт топа блген:

а) Куфр инкари – Алланы, ардаты Пайамбарды жне оны Алладан алып келген діни негіздерді адамны жрегімен абылдамауы, тілімен де жоа шыаруы деген сз. Бл топтаы кпірлер туралы ранда мынандай аят орын алады:

« » (Кпірлік жасаандар, орыт, орытпа, брібір, иман келтірмейді) (Баара 2/6).

) Куфр жухуд – адамны жрегімен Алланы дай екендігін біле отырып, тілімен осы сенімін мойындамауы, сенім негіздерін абылдаудан бас тартуы. Шайтан жне ататы мшірік Умаййа бин ас-Салтты кпірлігі осындай кпірлік тріне жатады. Алла Таала осы топтаылар жайлы: « » (Міне, білген лгі нрсені (ран) здеріне келген кезде, оны жоа шыарды.) (Баара 2/89), - деген.

б) Куфр инади – адамны жрегімен Алланы жне аиатты біліп, тілімен де кейде жариялаанымен ызанышты, адасушылы, мансап, ата-да, шен-шекпен, рушылды, лтшылды сияты себептермен исламды дін ретінде мойындамауы деген сз. Ардаты Пайамбарды немере аасы бу Талибті кпірлігі осы типке жатады.

Куфр Нифа – адамны сенуі ажет діни негіздерге тілімен жариялаанымен (сенгенімен) жрегімен иман келтірмеуі. Мнафытарды кпірлігі осыан жатады.

Ширк. Сздікте «серік осу» маынасын білдіретін «ширк» - діни терминде Алланы дайлы дрежесінде, сипаттары мен рекеттерінде теі мен серігі боландыын мойындау, онымен те келетін бір болмысты бар екендігін уаттау деген сз. Ширк пен куфр – бір-біріне жаын ымдар. Оларды арасындаы айырмашылы кпір ке, ал ширк тар маынада олданылады. Оны себебі, ширк Аллаа орта осудан туындаса, куфр кпірлік болып есептелетін андай да бір сенімдерді абылдау деген сз. Мысалы, мажусиліктегі трізді екі дайды мойындау рі кпірлікке, рі ширкке жатады. Ал ахирет кніне сенбеу ширкке емес, кпірлікке жатады.

Аллаа серік осу – кнларды е лкені. Ширк пен куфрды Алла тарапынан кешірілмейтіндігі, Аллаа серік осуды е лкен злымды жне ділетсіздік екендігі ранда баяндалады: « » (Алланы кешірмейтін кнсі - зіне серік осу. Одан баса кларды егер аласа кешіреді.) (Ниса 4/48)

« » (Алла зіне баса тееуді кешірмейді. Одан баса кнсі болса, ыыласы ауан адамын кешіреді. Кімде кім Аллаа серік осса, барып тран азын боланы) Ниса 4/116).

ламаларды пікірі бойынша ширкті бес трі бар:

а) Ширк истилал – екі трлі туелсіз дайа сенгендерді ширкі. Мажусилер мен санауилерді (дуалист) ширктігі осы топа жатады.

) Ширк табиз – Алла Тааланы бір екендігін мойындаанымен оны дайлардан тратынына сену. Бан христиан дініндегі штік сенім жатады.

б) Ширк тариб - лемні жаратушысы бір дай екендігіне сенгенімен Аллаа жаындау масатында оан жетуге арашашы болсын деп Алладан баса мсіндерге, пттара табынандарды ширкі. Жахилия дуірі арабтарыны ширктігі осы топа жатады.

в) Ширк талид – жахилия дуірі арабтары брыны арабтарды сеніміне еліктеп пттара дай ретінде табынуы.

г) Ширк асбаб - лемдегі алуан трлі задылыты Алланы жаратуымен емес, нрселерді зіне тн асиеттерімен пайда боландыына жне дамыандыына сенетіндерді ширкі. Натуралист жне материалист философтарды ширктігі осы топа жатады.