ПЕРИОДТЫ ЗА ЖНЕ ПЕРИОДТЫ ЖЙЕ

 

Атом рылысы туралы теория периодты заны физикалы мнін ашты. Атом жне ядро рылыстары химиялы элементті негізгі сипаттамасы ядро заряды екенін длелдеді. Ядро заряды ядро рамындаы протон санымен аныталып, Д.И.Менделеевті периодты жйесіндегі химиялы элементті реттік номеріне те екіні длелдейді. Д.И.Менделеевті периодты заы азіргі кезде тмендегідей тжырымдалады:

химиялы элементтері мен оларды жй жне химиялы осылыстарыны трлері мен асиеттері атом ядроларыны зарядтарына периодты туелділікте болады.

Периодты жйені бірнеше график трлері бар.

Элементтерді периодты жйесіні ысапериодты варианты жеті периодтан трады:

бірінші, екінші, шінші периодтар бір атардан трады, олар кіші периодтар деп аталады.

Екінші жне шінші периодтар элементтері типтік деп аталады.

Тртінші, бесінші, алтыншы жне жетінші периодтар - лкен периодтар, олар екі атардан трады (VІІ - аяталмаан).

f – элементтер (актиноидтар мен лантиноидтар) кестені сыртына шыарылады.

Периодты номері бас квант санына (n) сйкес болып, осы периодтаы орналасан элементті энергетикалы дегей санын крсетеді.

Периодтаы элемент санын тмендегі тедіктер арылы анытауа болады:

да периодтаы:

Мысалы, ІІІ – периодта:

жп периодтарына:

Мысалы, ІV – периодта:

Сырты энергетикалы дегейде электрон сандарына байланысты элементтер периодты жйеде сегіз топа блінеді.

Топтар топшалара блінеді негізгі жне осымша.

Негізгі топшалар s– жне р– элементтерден трады жне оларды типтік элементтер райды, оларды А – топша деп атайды.

Мысалы, ІІ негізгі топша Ве, Мg, Са, Sr, Ва, Rа элементтерден трады, оны ішінде Ве, Мg – типтік элементтер.V – негізгі топша р – элементтерінен трады: N, Р, Аs, Sb, Ві.

осымша топшалар d-– элементтерден трады, оларды В – топша деп атайды, ал рамындаы f – элементтер кесте сыртында орналасады.

Мысалы, VВ – топшасын V, Nb, Ta, Ns элементтер райды.

I А– топша элементтеріні сырты энергетикалы дегейде ns электрон бар. I В- топша элементтеріні (Cu, Ag, Au) сырты дегейде (n-1)d10 электрон бар, яни s–дегейшеден бір электрон ішкі дегейге ауысып, (n-1)d10ns1 траты кйге тзеді.

II А жне II В– топша элементтеріні сырты абатында ns2.

III А жне III В– дан VII А мен VII В– а дейін орналасан элементтерді сырты абатындаы электрондар саны топ номеріне сйкес келеді. Мысалы, III А– ны сырты абатында nр3 –электрон бар, VII А – ны сырты абатында ns2 nр5–электрон болады.

 

III А топша nр3   III В топша (n-1)d1ns2
VII А топша ns2 nр5   VII В топша (n-1)d5ns2

 

осымша топшасында да негізгі топшадаы элементтеріні сырты абатындаы электрондар саны топша номеріне те болады:

VIII В – (n-1)d1ns2

VII В – (n-1)d5ns2

VIII В – топшада р триаданы соы екі d- элементі бл задылыа баынбайды. Бл элементтерді (n-1)d–электрондарыны осындысы сегізден жоары.

Сутек жне гелий атомдары ерекше орын алады; сутек атомы I А тобына жне VIIА тобында да орналастыруа болады. Ал гелий атомы 1s2 VIII А тобында орналасады. Сонымен, атом рылысы теориясы элементтерді топтар мен топшалара блінуін де тсіндіреді.

1. Негізгі топшаны элементтеріні сырты дегейіндегі s жне р денгейшелері толады.

2. осымша топшаны сыртынан санаанда екінші d денгейшелері толады.

3. Лантаноидтар мен актиноидтарды сйкесінше 4f жне 5 f денгейшелері толады.

Сонымен р топша элементтеріні сас электронды рылысы бар.

Негізгі топша элементтері атомдарыны сырты дегейіндегі электрон саны топ номеріне те, ал осымша топшаларды сырты дегейінде екі не бір электрон болады, біра ішкі d жне f электрондар да валентті электрон болып саналады. Топ номері химиялы байланыс тзуге атысатын максималды электрон санын крсетеді.

Химиялы элементтерді асиеттеріні период жне топ бойынша згеруі де атом рылысына байланысты.

Атом рылысы теориясы негізінде сутек атомыны периодты жйедегі орнын тсіндіруге бден болады. Сутек атомыны (Н) 1sдегейінде бір ана электрон бар, оны ол беріп жіберуі немесе бір электрон осып алуы ммкін. Сондытан, сутек I жне VII топтарда орналасан.

Атом рылысы теориясы мына элементтерді Аr(39,9), K(39,1), Co(58,9), Ni(58,7) атомды массасыны су реті бойынша орналаспау фактісін де тсіндіреді. Элементтерді химиялы асиеттері атомды массаа емес, ядро зарядыны шамасына байланысты.