Белбеулі жне шынжырлы беріліс элеметтерін жндеу
Белбеулі беріліс элементі бл, иілгіш белбеумен амтылан екі немесе бірнеше шкифтер. Технологиялы жабдытарда ке таралан белбеулі беріліс трі бл, сыналы белбеулі беріліс, сонымен атар дгелек имадаы белбеулер кездеседі. Сыналы белбеулер шін жмысшы беті болып шкифті жатауындаы сыналы оршытарды бйірлік жатары ызмет етеді.
Шкифтерді СЧ 12, СЧ 15 шойынынан жне де 25 маркалы рыштан, алюминий оспасынан, сирек рышты пісірілген жне пластмассалы шкифтер кез-деседі. Шкифті кйреуі трлі себептермен жреді. Белбеулі берілісті жмысшы міндетті шарты, бл, белбеу мен шкиф арасындаы ажетті йкелісті алыптастыру. Ал ол, здігінде шкиф пен белбеуді ызуын жне оларды тозуын тудырады.
Бл былыс белбеуді тайанауымен крделенеді, детте олара арты кш тскен жадайда немесе лсіз керілуі кезінде. Сондытан да белбеуді уаыт бірлігіндегі майысуына туелді кедергі шаршауымен аныталады. Белбеуді за мерзімділігіне жоары температура серін тигізеді. здігінде жоары темпе-ратура серін тигізеді. здігінде жоары температура, тек белбеуді шкифке йкелісіні салдары ана емес, сонымен атар белбеудегі іштей йкелісіні нтижесі.
Шкифтерге біршама тн жарамсыздытарды трлері: жатауды сыналы оршыыны тозуы, жатауды, спицті жне керітпешті жарылуы, шпонкалы паз бен шлицаларды отырызылу саылауыны тозуы, шкифті тепе-тесіздігі. Сына белбеулі беріліс оршыын бйіршік жатауыны тозуы кезінде лкен лшемге токарь станогында жонуа рсат етіледі, яни белбеуді келесі лкен и-масында. Бл кезде екінші шкифте абылданан белбеуді жаа имасыны лшеміне деледі.
Шкифте жарыншаты пайда болуы рсат етілмейтін жадай. Жатаудаы немесе спицадаы орын алан жарыншатарды жндеу барысында алдын ала оларды ырларын деп сонан со оны олмен атарылатын доалы немесе газды пісірумен пісіреді.
Шынжырлы берілістер нерксіпте оректендіргіштердегі, ленталы жне сыдырматаы (скребковых) тасмалдаыштарда жне т.б. жабдытардаы жетектен орындаушы механизмге айналдыру моментін беру шін кезеінен олданылым тауып отыр. Мндай беріліс жетекші жне жетектелуші жлдызшаларды иіле амтитын шынжырдан трады. Біршама ке тараланы, бл, біратарлы роликті ПР типтегі алыпты сериялы жне ПРА типті жеіл сериялы шынжырлар.Жауапкершіліксіз берілістерде тлкелі шынжырлар олданады.
Шынжыр пластиналары кміртекті жне оспалы рыштардан ( маркалары 45, 50, 40Х, 60Г) дайындалады. Шынжыр сі, тлкесі, роликті-цементацияланан (15, 20, 15Х, 20Х, жне т.б.) HRC 40-65 аттылыа дейін шынытырылан рыштан жасалады. Беріліс жлдызшалары ср шойыннан ( СЧ-18, СЧ-30 жне т.б.) жне шынытырылан ( 45, 40Х, 45Г жне т.б.) маркалы рыштардан жаса-лады.
Жмысты пайдалану процесінде абразивті заттар, делінетін нім ра мындаы, шынжыр топсаларына келіп тсіп йкелісуші беттер арасында за уаыт сталына отырып абразивті салма тзеді.
йкелісуді нтижесінде шынжыр блшегіні тиісті беттері мен жлдызша тістері тозады. Атап ткен жн, яни тлкелі тісті берілісті тозуы роликтіге араанда жоары. Бл жадайды орын алуы, роликті сыранау йкелісін тербелу йкелісімен ауыстыратындыынан, жне де меншікті ысымды азайтатындыымен тсіндіріледі.
Топсаларды тозуы здігінде шынжыр адымыны суіне жне оны зындыыны заруына келіп соады. Жне де мны салдарынан жмыс барысындаы шуды басым болуы, шынжырды жлдызшадан сырып кету ауіпті орын алады, сонымен атар тбінде шынжырды зілуі зады.
Берілісті жмысты пайдаланылуы процесінде шынжыр ролик пен тлке секілді кйреуге шырайды. Тозу, шынжыр ыса болан сайын жне жлдызшаны айналу жйілігі лкен болан сайын кшейеді.
Шынжырды тозуы жндеуге берілмейді, себебі, детте шынжырды тозуы зындыы бойынша біралыпты жретін боландытан. Сондытан да оны жаа шынжырмен ауыстырады.
Жмысты олдану процесінде орнатыландай, роликті шынжырларды топсасыны тозуында тозуа ішкі мшелерге араанда сырты мшелері кбірек шырайды. Аталан жадайды ескере отырып, шынжырды блшектеусіз жндеу тсілі жасалып дайындалан. Тсілді мазмны, крші ішкі мшелер тлкелеріні азайтумен тсіндіреді. Бл шін жоары жиілік тоымен сырты мше пластинасыны ортаы блігін жмсаты кйге дейін ыздырамыз сонан со шынжырды сыады.
Бл тсілді 45% лкен болмайтындай шамаа заран шынжыр шін олдануа болады. Уаытша шара ретінде біршама тозан валиктерді жнделінген валиктермен ауыстыру тжрибеленеді.
Жндеуден со шынжырлы графитті жапада немесе 50-80 
С температурада 7-10% графит нтаы араластырылан маркалы солидолында мият пісіру ажет.
Бір шама тозуа кбірек берілетін шынжырлы беріліс элементіні келесі бірі, бл жлдызша, атап айтанда жетекші. Мны тозуы тістеріні алыдыыны жаруымен байалады, сондай-а ажалуа жлдызшаны жмысшы ырлары кбірек беріледі.
Тозуа шыраан тістерді алпына келтіру тым крделі мселе. Сол себепті, детте тозан жлдызша орнына жаасын орнатады. Жндеуді перспективті дісі, бл, жлдызшаны ауыспалы кмбез орнату болып табылады. Кейбір жадайларда тозан тістерді балыма абат тсеп, соынан оны механикалы дейді (ажарлайды). Балыма абат тсеумен алпына келтірілген жлдызшаны сапасы жоары емес. Жндеуге кеткен шыындарды орасан млшері мен алпына келтірілген жлдызша жмысыны ыса мерзімділігіне байланысты, жл-дызшаны алпына келтіруді бл дісі сирек олданылады. Тістері симметриялы орналасан жлдызшалар шін келесі айла тжрибеленеді, мнда жндеу жл-дызшаны 180º-а бру жолымен жзеге асырылады. Бл кезде, алдын жмыса олданылан беттер, жмысшы бет есебінде олданылады. Бл тсіл, жлдызша жмысыны ресурсын шамамен екі есеге лайтуа ммкіндік береді.
Шынжыр беріліс жмысыны шусыздыы мен біралыптылыы бос жріс тртібінде 15-20 минут аралыында жмысты йреністіру барысында т ексеріледі. Сонан со шынжырды роликті кмегімен береді, ал жктемені бірте-бірте жмысшы мнге дейін жоарылатады. Дрыс беріліс бір алыпты, соысыз жне шусыз жмыс істеуі тиіс. Шынжыр жмыс барысында жлдызшадан сырып кетпеуі немесе тіске соылуы тиіс емес.