Кіші жз азатарыны Ресей бодандыын абылдау.

аза еліні ауыр сырты жадайын Кіші жз ха­ны білайыр Ре­сей им­пе­ри­ясы­ны ол­да­уы арылы шеш­пекші бол­ды. білайыр хан­ны масат­та­ры:

ал­матар мен башрттар­ды аза жерін ша­бу­ыл­да­уын тота­ту.

Пе­тер­бург би­ле­ушілеріне ара сйеп, аа хан­дыа та­лас­та ар­сы­лас­та­рын жеу.

Жайыты тменгі аысы, Есіл, Ертіс, Ор зен­дері бойын­даы азатар­ды мал жайылым­да­ры шін бейбіт мірді сатау.

аза жері арылы тетін ке­ру­ен жол­да­рыны ауіпсіздігін ал­пы­на келтіру.

Е бас­ты маса­ты – жоар­лара ар­сы крес­те Ре­сей­мен бай­ла­ныс ор­на­ту.

білайыр хан 1726 жы­лы Ре­сей им­пе­ри­ясы­ны ра­мына кіру­ге тініш білдіріп, елшілерін жібер­ген бо­латын. Біра елшілікке кмнданан пат­ша кіметі хан сы­нысын жа­уап­сыз ал­дыран. Кіші жз асйек­теріні та­лабы: Ре­сей­мен ске­ри ода ру.

білайыр хан та­лабы: Ре­сейді ра­мына кіру.

1730 жылы ыркйек – Пе­тер­бург­ке ат­танан елшілері Сейітл ой­даллы, тлым­бет ош­тайлы­на Ре­сейді ра­мына кіру ту­ралы жат тап­сырды.

1731 жылы 19 апан – Кіші жзді им­пе­рия ра­мына абыл­дау ту­ралы хан сы­нысын им­пе­рат­ри­ца Ан­на Иоан­новна абыл­да­ды.

Кіші жз асйек­тері мен білайыр­дан ант абыл­дау шін Ре­сей­ден сырты істер кол­ле­ги­ясы­ны тілмші, дип­ло­мат А. И. Тев­ке­лев бас­таан елшілік жіберілді.

1731 жы­лы азан­да орыс елшілері Ырыз зені бойын­даы білайыр ор­да­сына кел­генде, аза асйек­тері ара­сын­да ала­уыз­ды бар екені анытал­ды. Ба­ра слтан, Бген­бай ба­тыр топ­та­ры Кіші жзді Ре­сей­ге осу жніндегі ша­ралар­ды аясыз ал­ды­руа ты­рысан­мен, бл ар­сы­лы стсіз аятал­ды.

1731 жылы 10 азан – Кіші жзді 29 стар­шы­ны Ре­сейді ол ас­ты­на кіру­ге ант берді.

Кіші жзді Хи­уа хан­дыымен, араал­патар­мен шек­тесіп жатан аудан­да­ры Ре­сей им­пе­ри­ясы­на осыл­ма­ды. Орыс кіметі аза лкесі жнінде отар­шылды са­ясат ста­нып, 1714–1720 жыл­да­ры бекіністер трызан бо­латын: Жміш, Ом­бы, Кол­ба­синск, Же­лезинск, Се­мей, Ко­ряков (Ке­реку), ске­мен.

Пат­ша кіметіні маса­ты – аза-жоар соысын пай­да­ланып, бекіністер са­лу арылы аза лкесін біртіндеп жа­улап алу.

Пат­ша кіметі Жайы бойына бекіністер трызып, егін ша­ру­ашы­лыына олай­лы ірлерді ба­сып алып, орыс по­мещик­теріне, ка­зак-орыс оныс­та­нушы­лары­на та­ратып бе­ру са­яса­тын ашы жргізе бас­та­ды.

Жаадан осылан аза жер­леріндегі шеп­терін ныай­ту маса­тын­да Ре­сей кіметі 1734 жы­лы ма­мыр­да Се­нат­ты хат­шы­сы И. К. Ки­рил­лов басаран экс­пе­диция жаб­дыта­ды:

Ор зені бойын­да бекініс трызу;

Ор­та Азия хан­дыта­рымен ке­ру­ен са­уда­сын кеей­ту;

аза лкесіндегі та­биат бай­лыта­рын иге­ру;

Сыр­да­рия бойын­да ала трызып, зен фло­тили­ясын ру.

Са­яси жадай­ды ши­еленісіп ке­туіне бай­ла­ныс­ты экс­пе­диция масат­та­ры тгел іске ас­па­ды.

1735 жыл – Ор зені бойын­да Ор бекінісіні негізі алан­ды.

Орын­бор ше­кара­лы ко­мис­си­ясы­ны ке­лесі траасы И. И. Неп­лю­ев (1742 ж.) Орск ала­шыын 1743 жы­лы жаа жер­ге кшірді. 1743 жыл – Орын­бор ала­сыны негізі алан­ды.

1735–1737 жыл­да­ры болан башрттар­ды ктерілістері кезінде білайыр­ды башрт би­ле­ушілерімен бірігіп ке­туінен сес­кенген пат­ша кіметі екінші рет ант алу­ды кздеді.

1738 жылы та­мыз – Орын­бор ко­мис­си­ясы­ны бас­шы­сы, та­рих­шы В. Н. Та­тищев Орын­борда аза слтан­да­рыны съезін ткізді.

Кіші жз бен Ор­та жзден бар­лыы 60-а жуы стар­шын Ре­сей­ге берілгендігін уат­тап екінші рет ант берді.

1740 жыл – білммбет хан мен Абы­лай слтан­ны ант бе­руі са­яси жадай­дан туан ай­ла бол­ды. Ре­сей­мен жаын­да­сып, Ор­та жзге жа­сала­тын жоар ша­бу­ылын лсіре­туді кздеді.

1734 жылы 10 ма­усым – им­пе­рат­ри­ца Ан­на Иоан­новна лы жзді Ре­сей ра­мына абыл­дауа келісімі жнінде жар­лы шыар­ды.

Экономикалы мешеулікпен, феодалды бытыраылыпен атар азастанны ндіргіш кштеріні дамуын тежеген факторларды бірі сырты саяси ауіп болды. Халы шін осы ауыр жадайда аза хандытары билеушілеріні алдында маызды да крделі міндет аза жздерін сырты жаудан ауіпсіз ету жне елде кшейе тскен феодалды бытыраылы рдісін жою міндеті трды. аза оамыны ішкі крделі даму жадайларында, жоарлар мен Еділ алматарыны, башрттарды, Жайы жне Сібір азатарыны оршауында шын мнінде экономикалы ошаулау, лы империяны траты ысым крсетуі жадайында бола отырып, аза жздеріні билеушілері Россия империясы сияты одатас іздеуге мжбр болды. Кіші жзді Россия рамына енуі туралы мселені шешу кезінде Кіші жз ханы білайыр бастаан хан партиясы елеулі роль атарды. Ол аза хандытары тап болан крделі ішкі жне халыаралы жадайда ырдаы баса топтардан грі дрыс баалап, бірінші кезекте Кіші жзде Россия рамына осан жадайда Россияны кмегімен ана Жоария, сондай-а Цин империясы тарапынан тнген ауіп-атерді жоюа жне ішкі алауыздытарды тотатуа болатынын басалардан брыныра тсіне білді. XVIII асырды 20-жылдарына дейін султан болып жрген кезінде білайыр орысты дипломатиялы топтарына едуір белгілі болатын. «Аылы жеткілікті жне улытан да ада емес адам» - деп ол жнінде А.И.Тевкелев осындай пікір айтан. Ол е алдымен аза мемлекеттілігіні стратегиялы мдделерін басшылыа алып, екінші жаынан Россия кімшілігіне сйене отырып, зіні баса бсекелестерінен жоары болуа, оларды саяси аренадан ыыстырып шыаруа мтылды, ататы Туке ханны заманында боланындай, зі билеген хандыты жеке-дара басшысы болу масатымен, халыа асіретті зардабын тигізетін жоар басыншылыына жол бермеу шін кш пен ммкіндікті біріктіруге тырысты. Осы міндеттерді іс жзіне асыруа мтылан білайыр 1730 жылды жазында Уфа наместниктігі арылы Петербургке елші жібереді.

1730 жылы 8 ыркйекте Уфаа білайырды Сейтл ойдалов пен лымбет оштаев бастаан елшілігі келіп жетті. Олар йел патша Анна Иоанновнаа Кіші жзді Россия империясыны рамына осу жнінде тініш жасады. «Біз білайыр хан,- деп крсетілді жолдамада,- маан карасты Орта жз бен Кіші жзді кптеген ...халымен сізді алдыыза клліміз бас иеміз... Сізді аморлыыызда болса дейміз». білайыр з жолдамасында азатар мен башрттар арасында алыптасан тым шиеленіскен арым – атынасты баса айтты. Хан Кіші жзді Россия рамына осу бл арама айшылытарды жояды деп есептеді. 1731 жылы 19 февральда императрица Анна Иоанновна білайыр хана жне бкіл аза халына оларды Россия оластына ерікті трде абылданандыы туралы грамотаа ол ойды. Оны азатара жеткізу шін 1731 жылды 30 суірде Кіші жзге А.И. Тевкелев бастаан елшілік жіберілді. Олармен бірге Петроградка жіберілген аза елшілері де оралды. Кіші жз азатарыны Россия оластына абылдануында ататы Бгенбай батыр елеулі роль атарды. 1731 жылы 10 азанда Тевкелевті аза ру басыларыны жиналысына шаырды, онда білайыр, содан со Бгенбай батыр, Есет, оны тумасы дайназар мырза, ал олардан кейін таы да 27 білікті аза феодалдары Кіші жздіРоссияа з еркімен осылуы туралы юридикалы актіге ол ойды. Орта жзді Россия бодандыын абылдау