Мазмндама жазуа дайындау жолдары.

Психолог алымдар: “Адамны сезім мшелеріне ртрлі заттар бір мезгілде сер етіп отырады. Біра оны барлыы бірдей те абылданбайды. айсысына біз назар аударса, сол зат ана айын, аны абылданады да, басалары блыыр, кмескі болып абылданады”, - дейді. Сол трізді оушыларды мтін мазмнын тсінуі, ондаы сз кестелерін, трлі суреттеулерді абылдаулары бір мезгілде, бір дегейде болмайды, соларды ішінен оушы зіне ерекше сер еткендерін ана толы абылдап, соларды баса жазады. Ал оушы назарына мтін мазмнына йыты болып тран негізгі мселелер емес, екінші атардаы, осалы жайларды кбірек ілігуі де ытимал.

Енді осы жмыса баланы алай дайындап келу керек?

Алдымен оушы сабаа ызыу керек. сіресе аза тілі сабаыны кіріспе жне орытынды кезінде оушы белсенділігі басымыра болатын жмыстар йымдастыран жн.

1. Баланы жмба, ребус шешуге йрету керек, оны да зіндік пия кілті бар жмыс.

2. Бір дыбыстан басталатын сздерден тратын сйлемдер жасырын беруге болады.

3. Шаын гімеден мазмнды, идеяны, таырыпты таптыру, ойланту.

4. Кейіпкер туралы ой озау, зіндік пікірін алыптастыру, з кзарасын айындауа, орай білуге йрету арылы жазу жмысына тселдіруге болады. Дегенмен мынаны да ескерген жн. уелі баланы мазмндама жазуа йрету керек.

Неліктен балалар мазмндама жазуды аса ната бермейді? Ол малімні мазмндаманы ткізуіне байланысты (бір сарынды, ызысыз ып ткізсе, рине, балалар ызыпайды), екіншіден, мазмндаманы негізгі маынасын сатай отырып, жоспар бойынша баса біреуді ойын жеткізу иын, шіншіден, малімні айтанымен, дайын оймен, сынылан баыт бойынша жмыс жасайды. Бл оушы шін ызысыз жне баланы ешандай шыармашылыы дамымайды, мазмндаманы лысыз жазады.

Оушыларды мазмндама жазуа алай лшындыруа болады? Ол шін малім мазмндама жазуды басаша жолын арастыруы керек, екіншіден, брыны жаздырып жрген лгіден (классикалы) бас тартуды ажеті жо, айта оны жаа дістемемен байланыстырып ткізгені жн. Оушыларды шыармашылыын, ынтыматастыын, белсінділігін арттыру шін здері жасап шыаран ережесін жмыс барысында басшылыа алан абзал. Тіпті оны крнекті жерге іліп те оюа болады. Жмыс жасауды ережелері мыналар:

Жмыса белсенді атысу;

Бір-біріні сзін блмей тыдау;

Бір-бірін матпау;

Сйлеушіні (айтушыны) пікірін рметтеу.

Мысал ретінде бір мазмдама сабаыны ткізілу жоспарын талдап тейік.

Саба таырыбы: «Жаман жолдас»

Мтінді алдын-ала бес блікке бліп, сратары дайындалып ойылады.

1-адам. Балалардан «жолдас» сзін алай тсінетінін, осы сзге маыналас (синоним) сздерді табуын сраймыз. Балалар ртрлі жауап береді: «бірге оитын», «рбы», «дос», «серік», т.б. р оушы з жауаптарын жобаа жазады.

2-адам. Мтінні аты оылады: «Жаман жолдас». Сра ойылады: «Балалар гіме кім (не) жайлы болады?»

3-адам. Оушылардан гімені басын тыдау сралады. Мтінні белгіленген жерге дейін I блігі оылады: «Екі дос жігіт жол стінде келе жатып, бір Аюа шырасыпты. Бл екі жігітті біреуі лсіз, ауру екен де, екіншісі мыты екен».

Балалар мтінді мият тыдайды. Мтінні бірінші блігін малім белгіленген жерге дейін оып болан со, оушылара сра ойылады. (Ескерту: гімелесу, пікірлесу, р блікпен жмыс тмендегі сызба бойынша жргізіледі: малімні сраы; жеке ойлану; жппен талылау; жобаа жазу; топпен талылау).

Аю деген не?

Ол айда мір среді?

Екі досты тр-пішінін жазушы алай сипаттайды? («Біреуін – ауру, лсіз; екіншісін – мыты»).

Мтінні бл бліміне андай ат оюа болады? (р оушы з жобасына зіні блімге ойан аты, аын ойын жазады жппен талылайды топта айтады: «Жолдас», «Жол стінде», «Орманда», т.б.)

Ескеретін жайт, малімге татаа р блімні шартты атауын жазуды ажеті жо. Себебі татадаы жазылан жоспарды балалар лгі есебінде пайдалануы ммкін. Онда жмысты мндай трі оушыларды ешандай шыармашылыын, з бетімен жмыс жасауын дамытпайды. Олар тек малімні шешімін ана ктіп отыратын болады.

Балалар, алай ойлайсыдар, таырыпты бастамасы бойынша мтінні не жайлы болатынын айтуа бола ма?

4-адам. Мтінні II блігі оылады. «Аюды крген кезде лгі мыты жігіт ауру жолдасын тастап, зі жгіріп барып, бір аашты басына шыып кетеді.

гімелесу рмен арай жаласады.

Неліктен мыты жігіт ааш басына шыып кетті?

Ауру жігіт не істейді?

Бл блікке андай ат оюа болатынын жазыдар.(«ора» т.б.)

5-адам. Мтінні III блігі оылады. «Ауру байс ааша шыуа дрмені болмай, жерге етбетінен тсіп, лген кісідей, дем алмастан, жата алады. йткені аю лген кісіге тимейді екен».

Автор неліктен ауру жігітті жата алуын сипаттайды?

- Шынымен аю лген кісіге тимей ме?

Бл блімге андай ат оюа болады?

6-адам. Мтінні IV блігі оылады. «Аю жатан жігітті асына келіп иіскелеп, дыбысы мен демі білінбеген со, жніне тартып кетті. Аю кеткен со манаы жолдасы ааштан тсіп, ауру жігіттен срапты:

Достым, аю лаыа не деп сыбырлап кетті?»

Аю жатан жігітке неліктен тиіспеді?

Аю жігітті лаына не деп сыбырлады деп ойлайсыдар?

Бл блімге андай ат оюа болады? («уаныш» т.б.).

7-адам. Соы блігі оылады. «Сонда ауру жігіт трып:

Аю лаыма аыл сыбырлады: екінші рет тар жерде жолдасы тастап ашатын, зіні ана басын орайтын «доспен» жолдас болма деді».

гіме алай аяталады?

Аюды берген аылын сендер алай абылдайсыдар?

Блімге андай ат оюа болады? («Аюды аылы», «Кеес», т.б.).

8-адам. Блімдер бойынша мтінді талылап болан со, мтін зіліссіз екінші рет оылады.

Оушылар жоспарларын таза ааздарына кшіреді. ркім з жобасына з алауы бойынша згерістер енгізіп, гімеден алан серін негізге ала отырып, мазмндама жазады.

Мтінді бліктерге бліп, оушыларды ойландыратын, ынталандыратын сратар ою, р баланы зіндік абылдауын байататын жоспарды ртрлілігі, мтінді блімдер бойынша талылау – оушыларды мазмндаманы ыыласпен жазуына, жмысты жемісті болуына кп серін тигізеді. Бл жмысты балаларды барлыы зор ызыумен орындайды. р оушыны гімеге, оиаа деген жеке-дара з кзарасы, ой-пікірі мазмндамаларынан айын байалып трады.

- Кей бала тыдаан мазмныны сол кйінде ааза тсіре алады.

- Кей бала мазмнды ттас бере алмайды, жекелеген блімдерін наты, демі береді, ал кейбір жерлерін аттата, шалаайлау жазуы ммкін.

- Кей бала тіпті мазмнды есіне сатай алмайды, не жйелі жеткізе алмайды, не сйлем рай алмайды.

- Кейбір бала мазмндаманы зін трлендіре, серлендіре, тіпті кейде з ойын, пікірін осып та жазуы ммкін. Міне, бл – шыарма жаза аларлы абілетін танытан бала. Енді сізді жмысыыз екі трлі баыт алады.

1) жаза алмайтын баланы жаза білуге жеткізу;

2) жасы жазатын баланы гімелеуге, шаын мтін растыруа, шыармаа пікір жазуа баулу;

Нтиже ай жмыста да нтижелілігімен баалы. Алдындаы оушысы а ааза з ойын, кзарасын, пікірталасында туан шешімін тсіріп, тіпті зіндік стиль айшыын танытып жатса, малім жмысыны шынымен нтижесі боланы ой.