Таырып. ылмысты іс жргізушілік мжбрлеу институты. 1 страница
Дріс масаты:ылмысты іс жргізушілік мжбрлеу институтын ашу.
ысаша мазмны:
1. ылмысты іс жргізудегі ылмысты іс жргізушілік мжбрлеу шараларыны тсінігі мен маызы. ылмысты іс жргізушілік реттеу механизміндегі сендіру, мжбрлеу жне жауапкершілік мселелері. ылмысты іс жргізушілік мжбрлеуді олдануды ыты жне гуманитарлы мселелері.
2. ылмысты іс жргізу мжбрлеуге шыраан тланы ыты - жадайы. Іс жргізішілік мжбрлеу кралдарын олдануды жалпы шарттары, жйесі жне механизмі. ылмысты іс жргізушілік мжбрлеу шараларыны трлері, оларды олдану масаттары.
3. ылмысты іс жргізуді кейбір субъектілеріне атысты ылмысты іс жргізушілік мжбрлеуді олданудын ерекшеліктері.
4. ылмыс жасаан тланы сезікті ретінде стауды негізі, жадайы мен мерзімдері. ылмыс жасаан тланы стау кезіндегі азаматтарды ытары. ылмыс жасалуына сезікті тланы стау тртіптері. сталган адамды жеке тінту.ылмыс жасалуына сталан сезікті тланы босату негіздері. ылмысты жасалуына сталанды амауа алу тртіптері. сталу туралы сезіктіні туыстарына хабарландыру.
5. Блтартпау шаралары: тсінігі, негіздері, маызы. Блтартпау шараларын олдануды задылыы мен негізділігіні конституциялы кепілдіктері. Блтартпау шараларын олдану кезінде ескерілетін мн-жайлар. Сезіктіге атысты блтартпау шараларын олдану тртіптері.
6. Блтартпау шараларыны трлері. Ешайда кетпеу жне зін дрыс стау туралы олхат алдыру. Жеке кепілдік жне оны олдануды жадайлары. Кепіл берушіні ытары мен міндеттері. кіл берушіні зіні міндеттерін орындамауды салдары. скери блім командованиесіні скери ызметшілерін бакылау: мні, жадайлары жне оны олдануды іс жргізушілік тртібі.
7. Кмелетке толмаанды арауа беру: тсінігі, жадайы мен оны олдануды іс жргізушілік жадайы. Кепіл: мні, жадайы мен оны колдануды іс жргізу тртібі. ылмысты іс жргізуді жргізетін органны шаыруына сезікті, айыпталушыны келмеуі салдары.
8. йде камап стау: тсінігі, жадайы мен оны олданудын іс жргізушілік іс жадайы.
9. амауа алу: тсінігі, жадайы жне оны олдануды іс жргізушілік жадайы. амауа алуды мерізімі жне алдын ала тергеу мен сот талылау сатысында оны зартуды тртібі. Блтартпау шараларын згерту мен жою негіздері.
10. Басада іс жргізушілік мжбурлеу шаралары, оларды трлері. Оларды олдануды негізі, масаттары мен олдану тртібі. Анытаушыа, тергеушіге, сота келу міндеттемесі. ызметтен уаытша босату. Аша ндіріп алу. Млікке тыйым салу.
1. Іс жргізулік мжбрлеу шаралары ымы.ылмысты іс-жргізулік мжбрлеу шаралары — бл ылмысты іс жргізу заында кзделген сот ділдігіні міндеттері мен тергеу жетістіктеріне жету масатында кдіктіні, айыпталушыны ыын шектейтін іс бойынша ылмысты процесті жргізуші органны, рекеттері мен шешімдері.
Іс жргізулік мжбрлеу шараларыны шарттары — діл сот масаттарыны жетістігіне жету ажеттілігі, ылмысты сот ндірісі мен кімді орындауа атысты тртіптерді анытаумен амтамасыз етілуі. Іс жргізушілік мжбрлеу шаралары тек кедергі болан жадайда жне іс озалысына атысты кедергілерді пайда болу ммкіндігі шынайы туындаан жадайда олданылады.
Іс жргізулік мжбрлеу шараларыны негізіне:
1) озалан кылмысты істі болуы;
2) оан атысты субъектілерді болуы (прокурор, анытаушы, тергеуші, жне з ндірісінде істі кабылдаан жне арсылы білдірмеген сот);
3) оан атысты объект (ылмысты іс жргізу заны рекеттері таылатын тлалар) жатады.
озалан ылмысты іс зады трде іс жргізушілік мжбрлеу шін ызмет етеді, себебі, онда оама ауіпті рекеттерді жзеге асуы туралы орытындылар болуы ммкін. Мжбрлеу шаралары іс тотатыланнан кейін олданылуа тиісті емес.
Заа сйкес істі тотату барысында блтаршау шаралары, млкін тркілеу, корреспонденция, ызметінен уаытша шеттету шаралары жойылады (РЩЖК 159,161-баптары).
2.ылмысты іс жргізу заы мынадай іс жргізушілік мжбрлеу шараларын арастырады: кдіктіні стау (17-тарау); блтартпау шаралары (18 -тарау); баса да іс жргізушілік мжбрлеу шаралары (19-тарау).
стауды мні прокурор мен сотты алдын ала рсатынсыз адамды уаытша кзетке алу. Осыан орай стау екі трге блінеді: айыпталушыны стау жне кдіктіні стау.
Айыпталушыны стау — бл іс жргізушілік мжбрлеу шараларыны тосын трі. Оны мазмны кзетке алу сияты блтартпау шараларын тадап, орытынды шыару туралы ылмысты ізге тсу органдарыны тінішін арау шін тез арада айыпталушыны сота жеткізу масатында ыса мерзімге кзетте стауа негізделеді. Біра айыпталушыны стау кдіктіні стауа атысты кзделген тртіп бойынша жзеге асырылады. Айыпталушыны стауды зіндік ерекше негіздемесі, масаттары, уждері жне шарттары бар. Оны негіздемесі прокурорды, тергеушіні кзетте стау сиялы блтартпау шараларын тадау туралы тінішін сотты судьясы арау ажеттілігіне тікелей байланысты. Ал масаты айыпталушыны аталан тінішті арау масатында сота тез арада жеткізу болып табылады. Ужі ретінде айыпталушыны тергеушіге тіпті сот отырысына келуден жалтару аупінен сатану белгілерін атауа болады. стау шарттары айыпталушы ретінде мжбрлеу туралы аулыны негізді абылдануына ызмет етеді.
Кдіктіні стау ІЖК 17-тарауында арастырылан. «Сезіктіні стау» ымыны мнді белгілері оны ылмыса атыстылыын анытау жне оан амауа алу тріндегі блтаршау шарасын олдану туралы мселені шешеу масатында олданылатын іс жргізулік мжбрлеу шарасы ретінде тануа негіз болады.
ылмысты іс жргізулік стауды жай стаудан, кімшілік стаудан жне кзетке алу сияты блтартпау шараларынан ажыратып арау керек.
стау деп ылмыс жасады деп кдік келтірген адамды з бетінше рекет ету ыынан айыру шін дене кшімен мжбрлеу шаралары тсініледі. За бойынша ылмыскерді жбірленушіні зі, сондай-а баса азамат (Р ІЖК 133-бап) немесе полицияны патруль-кзетші ызметкерлері стай алады.
Бан оса, Р КДЖК 453-бабыны 1-1 тармаында (кімді орындау сатысында) оамнан ошаулаумен байланысты емес жазаа сотталып, баылаудан жасырынан жне жазасын теуден жалтаран адамдара атысты іздестіру жариялау мен блтартпау шаралары арастырылан. Трылыты жерінен жасырынан жне тратын жері белгісіз сотталан адама іздестіру жарияланады жне сталуы да ммкін.
Іс жргізулік стау кзетке алу сияты блтартпау шарасымен сас келеді. Екі жадайда да кзетке алынан іс жргізулік стау жзеге асырылады. (Р ІЖК 150-бапты, 5-тармаы). Біра бл екеуі екі трлі ымдар.
стау тосын олданылатын, ыса мерзімді кзетке алу белгілерімен ерекшеленеді, оны ерекше негіздемесі, масаты, шара олдану рекеттері болады. стау рашан тосын іс жргізулік рекеті деп танылады, сондытан сотты санкциясынсыз ылмысты ізге тсуді бастапы сатыларында ана жзеге асады. Бір ана кзетке алу сияты блтартпау шарасын тандау туралы тініш бойынша айыпталушыны айтадан стауа жол берілмейді.
Із жргізулік стау шарасын тергеуші, прокурор, анытау органы мен анытаушы, ылмысты ізге тсу органдары ана жзеге асыра алады.
Кдіктіні стау негіздері. Кдіктіні стау негіздері КІЖК132-бабында арастырылан. ылмысты ізге тсу ісін жзеге асыратын орган мына негіздерді бірі болан жадайда кдіктіні стай алады:
1) ылмыс жасау кезінде немесе тікелей оны жасааннан кейін сталан адам. ылмыс жасау кезінде немесе тікелей оны жасаан адамды жбірленуші, крген адам, полиция ызметкерлері стай алады.
2) Крген адамдар, оны ішінде жбірленушілер ылмыс жасау кезінде сол адамды тікелей крсете алады немесе сол адамны оан ол сушылыына арсы блтартпау масатында стай алады. Осы негізде стау кезінде бір ана крген адамды тану жеткілікті.
3) Ол адамда немесе оны киімінде, зінде немесе оны тратын йінде ылмысты аны ізі табылады.
Бндай іздер дене жараатыны болуымен, заттай длелдемелерді болуымен (мысалы, ару жне ылмыс заттары, ан ізі) аныталады. Осыан орай аны іздер тек йін ана емес жмыс орнын, гаражын, саябаын, баса жерлерді тінту кезінде табылуы ммкін.
4) адамды ылмыс жасаан деп кдікті етуге негіз болатын баса да мліметтер болан кезінде. Бл мліметтерді кінлі екенін длелдеуде кші аз жне ылмысты аса айын емес іздері болып саналады (кдіктіні ылмыскер пішініне сас болуы, мойындап келуі, крмеген адамды тану).
Осы негіздер бойынша стау ммкіндігі тмендегі шарттарды бірі болан жадайда жзеге асады:
а) егер бл адам жасырынуа талпынса (стау кезінде арсылы білдіру, ашуа бейімделу, жола кетуге дайындалу);
б) егер ол адамны траты трылыты жері болмаса. КІЖК 132-бабыны мазмны бойынша азастан Республикасы аумаында траты трылыты жері болмауы тиіс.
в) кдіктіні жеке тласы туралы мліметтер белгілі болмаан жадайда. Адамды стау туралы хаттаманы толтыру барысында сталан адамды куландыратын жаттарыны (паспорт) болмауы кмн тудырады.
стауа атысты негіздер - ылмыс жасаан деп кдіктелген адам объективті тергеуге жне талылау ісіне кедергі келтіретіндей ауш тудырса, тергеу ісінен жасырынса, ылмысты рекетті жаластыратын болса немесе іс бойынша аиатты ашуа кедергі келтірсе (ку, жбірленуші атына ауіп тндірсе).
стау шарасын олдану кзетке алу сияты блтартпау шараларын тадау ретінде ерекше сипата ие болуы керек (кдіктіні мінез-лын тзетуге атысты баса да ралдар сияты).
амауа алу блтартпау шарасы ретінде сотты санкциясы бойынша ана тек замен екі жылдан арты мерзімге бас бостандыынан айыру тріндегі жаза кзделген дейі ылмыс жасаландыы жне замен ш жылдан арты мерзімге бас бостандыынан айыру тріндегі жаза кзделген абайсызда ылмыс жасаландыы шін айыпталушыа (сезіктіге) атысты олданылады (Р ІЖК 150-бап). Баса ылмыстар бойынша, яни амауа алу ретіндегі блтартпау шараларын олдану ммкін болмаан жадайда стауды да ажеттілігі болмай алады. Осыан орай кдіктіні стау задылыы ылмысты істі озау кезіндегі дрыс квалификацияны болуына байланысты.
стауды арнайы негіздемесі — дербес категориялы лауазымды адамдарды ызметтік иммунитетіне атысты осымша талаптарды сатау. Мысалы, азастан Республикасы Парламентіні депутаттары, азастан Республикасы Конституциялы Сотыны Траасы жне оны мшелері, азастан Республикасы судьялары, азастан Республикасы Бас Проку-роры жне дипломатиялы ызметі бар тлалар ылмыс жасаан жерінде стау жадайынан баса азастан Республикасы Президентіні немесе азастан Республикасы Парламентіні келісімінсіз амауа алынуа тиісті емес. (Р ІЖК 496, 499-баптар).
Із жргізушілік стау (соны ішінде ыса мерзімге амауа алу) іс озаланнан кейін ана жзеге асырылады.
Кдіктіні жеткізген сттен бастап ш саат ішінде кешіктірмей стау туралы хаттама толтырылуы тиіс (Р ІЖК 134-бап). стау туралы хаттама Р ІЖК 203-бабына сйкес толтырылады. Онда толтырылан кні мен уаыты крсетіледі, кдіктіні стауды негізі мен уждері, оны жеке тіну нтижелері мен оны тсініктемесі енгізіледі. Бан оса, хаттамада сталан адамны кйі (мас болуы, жарааттарыны болуы), оны киім киісі туралы мліметтер крсетілуі тиіс. Хаттама кдікті адама хабарланады, оны ытары тсіндіріледі жне тсіндірілгені туралы хаттамаа жазба белгіленеді. Хаттамаа кдікті мен оны толтыран адам ол ояды. Хаттаманы кшірмесі олхат арылы кдіктіге тапсырылады (КІЖК 234-бап, 4-тарма).
Адамды стау барысында анытау, тергеу органдары немесе анытаушы, тергеуші стау туралы хаттама толтырылан сттен бастап он екі саат ішінде прокурора хабарлауы міндетті.
Р ІЖК-ні 138-бабына сйкес осы мерзім ішінде стау туралы хабарланады:
— жаняны кмелетке жасы толан мшелеріне, олар болмаан жадайда кдіктіні жаын туыстарына хабарланады немесе кдіктіні не айыпталушыньщ зіне хабарлауа ммкіндік беріледі;
— скери блімні командованиесіне хабарланады, егер кдікті скери ызметтегі адам болса;
— стау орны туралы апаратты білу шін ораушысына хабарланады.
Алдын ала тергеу мддесіне сай кдіктіні туыстарына зі хабарлау ыы шектелуі ммкін (мысалы, ылмыса бірге атысандар ылмысты ізін жою немесе зі сталмауа талпыну аупіні алдын алу шін).
Кейбір жадайларда сталаны туралы хабарлама прокурорды санкциямен де жзеге аспауы ммкін. Хабарламаны кейінге алдыру тергеуді айрыша жадайларымен, тергеу пияларымен негізделеді (мысалы, йымдасан топ жасаан ылмыс, астандыа атысушыны біреуін ана стау баса атысушыларды тергеу ісіне арсы кедергі келтіруі ммкін).
Кмелетке жасы толмаандарды стау туралы андай бір жадайда болмасын тез арада оны зады кіліне хабарланады. (Р ІЖК 491-бап). Тергеуші не анытаушы кдіктіні асырауындаы адамды аморлыына алу туралы жне оны млкін сатау туралы шараларды олдануа міндетті (Р ІЖК 155-бап).
Кдікті сталан сттен бастап 24 сааттан кешіктірмей кдіктіге ораушысыны атысуымен жауап беру ммкіндігі жргізілуі тиіс (Р ІЖК 68-бап).
Кдікті адам тергеу изоляторына амауа алынады, тергеу изоляторынан алыс жерде болан жадайда прокурор, анытаушы, тергеуші аулысы бойынша бл адам уаытша амау изоляторында, гауптвахтада немесе азастан Республикасы ділет министрлігіні баса мекемелерінде камауа алынады.
Кдіктіні стау оны босатумен немесе камауа алу ретіндегі блтартпау шараларын олданумен аяталады.
За кдіктіні босатуды мынадай негіздерін арастырады: (Р ІЖК 136-бап):
1) ылмыс жасады деген кдік расталмаса. Бл жадайда кдіктіге атысты ылмысты ізге тсу рекеті тотатылуы тиіс (37-бап, 1-блім). Ол аталуа ыы бар (Р ІЖК 39-бап).
2) амауа алу тріндегі блтартпау шарасын олдануа негіз болмаса.
3) стау за талаптарын бзу арылы жргізілсе (Р ІЖК 134-бап).
Жалпы ережелер бойынша стау мерзімі сталан стінен бастап жетпіс екі сааттан арты болмауы тиіс. Егер сталан сті крсетілген мерзім ішінде анытаушы, тергеуші амауа алу туралы аулы абылдамаса кдікті босатылады.
сталан адамды босату кезінде мыналар тапсырылады: тергеуші не анытаушыны кдіктіге атысты амауа алу тріндегі блтартпау шарасын олдануды тадау туралы тінішіні канааттандырылмайтыны туралы прокурор немесе сот аулысыны кешірмесі; стау туралы анытама. Анытамада кім стааны, стау негіздері, сталан жері, уаыты, босату негіздері мен уаыты крсетіледі (Р ІЖК 136-бап).
3. ылмысты іс жргізу органы рбір жеке жадайда блтартпау шарасыны трін тандау шін ІЖК-ні 141-бабында крсетілген мн-жайларды ескерді. Бл бапта былай деп айтылан: блтартпау шарасыны айсысын олдануды ажеттігі туралы мселені шешу кезінде осы Кодексті 139-бабында айтылан мн-жайлармен атар таылан айыптауды ауырлыы, айыпталушыны жеке басы, оны жас млшері, денсаулы жадайы, отбасы жадайы, немен шылданатындыы, мліктік жай-кйі, траты тратын жеріні бар-жоы жне баса мн-жайлар ескерілуге тиіс.
Айыпталушыа атысты зада крсетілген мн-жайларды блтартпау шарасын сезіктіге олдану кезінде де ескеру ажет болды. Сезіктіге блтартпау шарасын олдануды тртібі ІЖК-ні 142-бабында белгіленген. Бл бапта крсетілгендей, сезіктіге блтартпау шаралары ерекше жадайларда олданылады. Біра, ол ерекше жадайларды сипаты занда айтылмаан. Дегенмен, бл ерекше жадайларды ІЖК-ні 132-бабында крсетілген сезіктіні стауды негіздеріне сйкес келді деп арастыру дрыс болады (сезіктіні ылмыс жасауды стінде сталуы немесе жбірленушіні ылмыс жасаан осы адам деп тура крсетуі жне т.б.). Осындай жадайларда сезіктіге блтартпау шарасын олдану арылы (мселен, камауа алу) оны ылмысты ізге тсу органдарынан жасырынуына кедергі ойылады жне сезіктіні ылмыс жасауа атыстылыын тез арада тексеріп, оан айып тау шін негіздін, бар-жоын анытау жзеге асырылады.
Сезіктіге блтартпау шарасын олдануды таы бір ерекшелігі оны кыса мерзімге олданылатындыы болып табылады. Яни, егер айыпталушыа блтартпау шарасын олдануды мерзімі алдын ала тергеу жргізуді мерзіміне сйкес келетін болса (жалпы ереже бойынша, екі ай жне бл мерзім зартылуы ммкін), сезіктіге блтартпау шарасын олдануды мерзімі он тулікпен шектеледі жне бл мерзім зартуа жатпайды. Егер сезікті ретінде сталан адам (ІЖК-нін, 132-бабы бойынша) содан кейін блтартпау шарасы ретінде амауа алынан болса, амауда стауды мерзімі сезікті ретінде сталан кезден бастап есептеледі. Он тулік мерзімні ішінде сезіктіні ылмыс жасаандыын крсететін жеткілікті длелдемелер жиналып, соны негізінде сезіктіге айып таылса, онда оан айыпталушыа атысты блтартпау шарасын олдану ммкін бола-ды. Ал, он тулік мерзімні ішінде сезіктіге айып таылмаса, онда оан атысты блтартпау шарасын олдану дереу тотатылуы тиіс.
Айыпталушыа немесе сезіктіге блтартпау шарасыны бір трін ана олдануа болады. КІЖК-ні 143-бабына сйкес, ылмысты іс жргізу органы блтартпау шарасын олдануды негізін крсетуді амтитын аулы шыарып, бл аулыны кшірмесін блтартпау шарасы олданылан адама тапсырады. Онымен бір мезгілде бл адама блтартпау шарасын олдану туралы шешімге шаымдануды тртібі тсіндіріледі.
4.ылмыс жасады деп сезік келтірілген адамды стау оны ылмыса атыстылыын анытау жне блтартпау шарасы ретінде оны амауа алу мселесін шешу масатында ыса мерзімге олданылатын мжбрлеу шарасы болып табылады. Бл шараны олдануды негіздері жне тртібі ІЖК-ні 17-тарауында (132-138 баптар) белгіленген.
ылмысты ізге тсу органы бас бостандыынан айыру трінде жаза олданылуы ммкін болатын ылмыс жасаандыына кдік келтірген адамды мына негіздерді бірі боланда (ІЖК 132-бабыны 2-блігінде крсетілген) сезікті ретінде стауа ылы:
1)бл адам ылмыс жасау кезінде немесе тікелей ылмыс жасааннан кейін сталан болса;
2)з кзімен крген адамдар, соны ішінде жбірленуші, ылмыс жасаан осы адам деп тура крсетсе немесе баса адам ылмыс жасаан адамды стап келген болса;
3)бл адамны денесінде немесе оны киімінде, тратын йінде ылмысты айын іздері табылан болса;
4)жедел-іздестіру ызметіні заа сйкес алынан материалдарында бл адамны ауыр немесе аса ауыр ылмыс жасаандыын немесе ондай ылмыс жасауа дайындаландыын крсететін аныдеректер бар болса.
ІЖК 132-бабыны 3-блігінде крсетілгендей, бл адамны ылмыс жасаандыына сезіктенуге зге де деректер болан кезде, ол жасырынуа рекет жасаан болса не оны траты тратын жері болмаан, немесе жеке басы аныталмаан жадайларда ана оны сезікті ретінде стауа болады.
ІЖК-ні 133-бабына сйкес, жбірленушіні жне зге де азаматтарды ылмыс жасаан адамдарды стауа кыы бар. Мндай жадайда сталан адама оны мемлекеттік органдара жеткізу жне оны жаа кылмыс жасауын болызбау масатында дене кшін жне ажетті ралдарды олдануа жол беріледі. Біра, ылмыс жасады деп сезік келтірілген адамды стауды за бойынша рсімдеу ылмысты ізге тсі органыны зыретіне жатады.
ІЖК-ні 134-бабында блгіленген тртіп бойынша, сезіктіні стау хаттама жазу арылы рсімделеді. Бл хаттаманы анытау немесе алдын ала тергеу жргізу органына сезіктіні келгеннен кейін ш сааттан аспайтын мерзімде тергеуші немесе анытаушы жазып, онда стауды негіздері мен себебін, жерін жне уаытын (сааты мен минутын), хаттама жазуды уаытын крсету ажет. Хаттамаа оны жазан адам жне сталан адам ол ояды. Хаттама сталан адама жарияланады жне оан ІЖК-ні 68-бабында кзделген сезіктіні ытары, соны ішінде ораушы шаыру жне оны атысуымен жауап беру ыы тсіндіріліп, бл жнінде хаттамада крсетіледі. Сезіктіні стау хаттамасы жазылан сттен бастап он екі саатты ішінде оны сталандыы туралы прокурора жазбаша хабарланады.