Кмелетке толмаандарды алдын ала тергеу жмыстарын жргізудегі ерекшеліктер

Кмелетке толмаандарды ісін жргізуде жне алдын ала тергеу жмыстарын жргізуде мынадай ерекшеліктер бар:

а)кмелетке толмаандарды алдын ала тергеу ісін жргізу міндетті;

б)кмелетке толмаандарды істері бойынша жариялылыты шектеу. Сезікті, айыпталушы кмелетке толмаанны пиялылыа ыы ылмысты сот ісін жргізуді барлы кезедерінде саталуы тиіс (Р ІЖК 482-бап);

в)ересектермен бірге ылмыс жасауа атысан кмелетке толмаана атысты іс алдын ала тергеу сатысында жеке іс жргізуде блінеді;

г)кмелетке толмаана атысты жеке іс жргізуге блу істі жадайын жан-жаты жне объективті зерттеу шін айтарлытай кедергі жасауы ммкін болатын жадайларда ересектермен оса бір іс бойынша жауапа тартылан кмелетке толмаан айыпталушыа Р ІЖК-дегі 52-тарауды ережелері олданылады (Р ІЖК 483-бап).

Кмелетке толмаан сезіктіні, айыпталушыны шаыруды тртібі(Р ІЖК 484-бап). Кмелетке толмаан сезікті, айыпталушы тергеушіге немесе сота оны ата-аналары немесе баса занды кілдері арылы, олар болмаан жадайда ораншы жне аморшы органдар арылы шаырылады, ал арнаулы балалар мекемесінде немесе амауда сталатын кмелетке толмаан адам сол жерді кімшілігі арылы шаырылады.

Кмелетке толмаандарды стау жне олара шара олдануды кейбір ерекшеліктері бар. Кмелетке толмаандара, сезіктілерге, айыпталушылара Р ІЖК-ні 140-бабында арастырылан шаралар олданылуы ммкін.

Кмелетке толмаанды, сезіктіні, айыпталушыныны ата-анасыны, аморшыларыны, ораншыларыны немесе баса да сенімге ие адамдарды біреуіні кмелетке толмаанны тиісті мінез-лы мен оны ылмысты процесті жргізуші органны шаыруы бойынша келуін амтамасыз етуін зіне абылдайтынын тергеу органы немесе тергеуші айтуы міндетті (Р ІЖК 147-бап)

Кмелетке толмаандарды блтартпау шарасы ретіде амауда стау тек Р ІЖК-дегі 132 жне 150-баптар крсетілген негіздер болса, ауыр немесе аса ауыр ылмыс жасаан кезде ана олданылуы ммкін. Кмелетке толмаанды алдын ала тергеу сатысында амауда стауды мерзімі Р ІЖК-ні 153-бабында кзделгендей тек алты айа дейін ана созылуы ммкін (ересектерге - тоыз ай, ерекше жадайларда он екі ай) Кмелетке толмаандар ересектерден блек сталады.

Ттыдау, амау немесе амауда стау мерзімін зарту туралы кмелетке толмаанны ата-аналары немесе оны баса да занды кіддлері, ал олар болмаан жадайда жаын туыстары дереу хабардар етіледі (Р ІЖК 491-бап).

Кмелетке толмаан сезіктіден, айыпталушыдан жауап алу (Р ІЖК485-бап). Кмелетке толмаан айыпталушыдан, сезіктіден жауап алу (Р ІЖК 216, 217-баптарында кзделген тртіппен ораушысыны, зады кіліні, ал ажет болан жадайда психологті, педагогті атысуымен жргізіледі. ораушы жауап алушыа сратар оюа, ал жауап алу аяталаннан кейін хаттамамен танысуа жне айатар жазбасыны дрыстыы мен толытыы туралы ескертулер жасауа ылы.

Р ІЖК-ні 485-бабыны 2-блігіне сйкес кмелетке толмаан сезіктіден, айыпталушыдан жауап алу тулікті кндізгі уаытында жргізіледі жне зіліссіз екі сааттан арты, ал жалпы аланда кніне трт сааттан арты жаластырылуа тиіс емес. Кмелетке толмаан аны шаршаан жадайда жауап алу осы уаыт аяталмай-а тотатылуы тиіс.

Кмелетке толмаандарды ылмыстары туралы істер бойынша ораушыны атысуы міндетті жне кмелетке толмаан сезікті, айыпталушы не оларды занды кілдері ораушымен келісім жасаспаса, тергеуші, прокурор, сот ісі бойынша ораушыны атысуын амтамасыз етуі тиіс (Р ІЖК 486-бап).

Кмелетке толмаан сезіктіні, айыпталушыны зады кіліні алдын ала тергеуге атысуында маызды ерекшеліктері бар.

Кмелетке толмаан сезіктіні, айыпталушыны ата-анасы немесе баса да занды кілдері болан кезде оларды іске атысуы міндетті. Олар болмаан жадайда ораушы жне аморшы орган кіліні атысуы міндетті.

Зады кілге, ал ол болмаан жадайда ораншы жне аморшы органны кіліне іске атысуа тергеушіні аулысымен кмелетке толмааннан сезікті немесе айыпталушы ретінде алашы жауап алынан кезден бастап рсат етіледі.

Бндайда ораушы немесе аморшы орган ылы:

а)з ытарына тсінік алу;

б)кмелетке толмаана не жнінде кдік келтіріліп немесе айып таылып отыранын білуге;

в)айып тау кезінде атысуа, кмелетке толмааннан жауап алуа, сондай- а тергеушіні рсатымен, кмелетке толмаан айыпталушыны, сезіктіні жне оны ораушысыны атысуымен жргізілетін зге де тергеу іс-рекеттеріне атысуа;

г)зі атысан тергеу іс-рекетгеріні хаттамаларымен танысуа жне ондаы жазбаларды дрыстыы мен толытыы туралы жазбаша ескерту жасауа;

д)тінімдер мен арсылытарды млімдеуге, тергеуші мен прокурорды іс-рекеттері мен шешімдеріне шаым жасауа;

ж)длелдемелер сынуа;

з)тергеу аяталаннан кейін істі барлы материалдарымен танысуа, одан кез келген клемде кез келген мліметті кшіріп алуа ыы бар.

Занды кілді іс-рекеттері кмелетке толмаанны мдделеріне залал келтіреді немесе істі объективті тергеуге кедергі келтіруге баытталан деп сынауа негіз болса, занды кіл ісі атысудан шеттетілуі ммкін. Ол туралы тергеуші длелді аул шыарады. Іске атысуа кмелетке толмаанны баса зады кілі жіберілуі ммкін.

Тергеуші алдын ала тергеу аяталаннан кейін кмелетке толмаана танысу шін оан кері сер етуі ммкін материалдарды крсетпеу, бл материалдармен занды кілді таныстыр туралы аулы шыаруа ылы (Р ІЖК 487-бап).

Он алты жаса толмаан, сондай-а осы жаса толан, бір психикалы дамуында мешеулік белгілері бар кмелетке толмаан сезіктіні, айыпталушыны атысуымен іс жргізу; рекеті кезінде педагогті немесе психологті атысуы міндетті.

Он алты жаса толан кмелетке толмаандар туралы іс бойынша педагог немесе психолог іске атысуа тергеушіні, сотты йаруы бойынша не ораушыны, занды кілді тініші бойынша жіберіледі.

Педагог, психолог тергеушіні, сотты рсатымен мынадай жадайлара ылы:

а) кмелетке толмаан сезіктіге, айыпталушыа сра оюа;

б)іс жргізу аяталаннан кейін тергеу имылыны хаттамасымен (сотты талылануына оларды атысуын крсететі блігінде сот отырысыны хаттамасымен) танысуа;

в)ондаы жазбалардын дрыстыы мен толытыы турал жазбаша ескерту жасауа;

г)тергеушіні, сотты йаруы бойынша кмелетке толмаанны жеке басын сипаттайтын іс материалдарымен танысуа жне бл жнінде тергеуші педагогке, психологке іс жргі; рекеті басталар алдында тсіндіріп, тергеу имылыны хаттамасында, сот отырысыны хаттамасында белгі жасалады (К ІЖК 488-бап).

Кмелетке толмаан сезіктіде, айыпталушыда жйке ауруыны немесе дамуында ауытушылытарды бар екені жне оны з рекеттеріне толы немесе ішінара есеп беру жне наты жадайда іс-рекетін игеру абілеті туралы мселені шешу шін кешенді психология-психатриялы сараптама таайынду міндетті.

Бндай жадайда кмелетке толмаан сезіктіні, айыпталушыны интеллектуалды ерік-жігер, психикалы дамуын, жне басыны зге де леуметтік-психологиялы ырларын анытау шін психологиялы сараптама таайындалуы ммкін (Р ІЖК 489-бап).

Кмелетке толмаан айыпталушы мір сру жне трбие жадайы бойынша брыны тратын жерінде алдырыла алмайтын жадайларда ол прокурор санкция берген тергеушіні аулысы бойынша немесе сотты аулысы бойынша арнаулы балалар мекемесіне орналастырылуы ммкін. Бл жадайларда кмелетке толмаан айыпталушылар аталан балалар мекемесіне баска негіздер бойынша орналастырылан кмелетке толмаандардан блек сталады (Р ІЖК 490-бап).