таырып. Бірлшемді жиындар.
Жоспар:
1. Жиындар.
2. Жиындара олданылатын амалдар.
3. Жиын конструкторы.
1. Жиындар –бір-бірімен логикалы байланысан бір типті обьектілер жиыны. Обьектілдерді арасындаы байланыстарды сипатын программист крсетеді,оны Object Pascal тілі ешандай да баыламайды. Жиына кіретін элементтер саны 0 мен 256 аралыында згеруі ммкін.Бірде бір элементі болмайтын жиын бос жиын деп аталады. Элементтер саныны траты болмайтындыы арылы жиындарды массивтер мен жазулардан ажыратамыз.
Екі жиын эквивалентті деп есептеледі, сонда тек сонда ана оларды элементті те болса (яни бірдей болса), жиын элементтеріні орналасу ретіне ешандай мн бермейді (алай орналасса да брі бір).
Енді жиындарды берілуі мен аныталуына мысалдар келтірейік:
Type
Digitchar=set ‘0’…’9’;
Digit=set of 0..9;
Var
Begin
S1,s2,s3: DigitChar;
S4,s5,s6: digit;
Begin
S1:=[‘1’,’2’,’3’];
S2:=[‘3’,’2’,’1’];
S3:=[‘2’,’3’];
S4:=[0…3,6];
S6:=[3..9];
…
End.
Бл мысалдара S1 мен S2 жиындар эквиваленті, ал S3 жиыны S2 жиыныны ішіне кіреді.
Жиын типтеріні жазылу форматы тмендегідей:
<тип аты>= set of <базалы тип>;
Мндаы <тип аты> - жиын типіні идентификаторы, set ,of- ызметші сздер, <базалы тип> - жиын элементіні базалы типі ретінде word,integer,LongInt, Intb типтерінен баса кез келген реттелген тип алынады.
Жиын элементтерін беруде жиын констркуторы пайдаланылады: бір-бірінен тір арылы ажыратылан жиын элементтеріні тізімі, тізім квадрат жашаны ішіне орналасады.
Жиындара тмендегідей операцияларды олдануа болады:
1) Жиындарды иылысуы - (*); екі жиынны иылысу нтижесінде
алынан жиына екі жиынны орта элементтері де кіреді. Мысалы, S4* S6-ны нтижесі [3] болады; S4* S5-ты нтижесі бос жиын болады.
2) Жиындарды бірігуі (+). Екі жиынны бірігуі бір мезгілде екі
жиына да кіретін орта элементтерден тратын шінші жиын болып табылады.
3) Жиындарды айырымы. Екі жиынны айрымы екінші жиын
элементтері кірмейтін,бірінші жиын элементтерінен тратын шінші жиын болып табылады.
2. Жиындара олданылатын амалдар.
Жиынды типтерді берілгендері шін иылыстыру,біріктіру, айырымды жне in амалдары аныталан.Сондай-а, ‘<’,’>’,’<=’,’>=’,’=’ жне ‘<>’ атынас белгілері пайдаланылады. ‘=’ атынас белгісі.Егер А жне В жиындары бірдей элементтерден тратын болса,онда бл жиындар те болып есептеледі.Салыстрылатын жиындардаы элементтерді орналасу ретіні тедік шартына сері болмайды.
А жиыныны мні В жиыныны мні рнек нтиже
[1,2,3,4] [1,2,3,4] A=B True
[‘a’,’b’,’c’] [‘c’,’a’] A=B False
[‘a’,..’z’] [‘z’..’a’] A=B True
Те емес атынас белгісі (<>). A жне B жиындарыны кем дегенде бір элементі згеше болатын болса, онда олар те емес болып есептеледі.
А жиыныны мні В жиыныны мні рнек нтиже
[1,2,3] [3,1,2,4] A<>B True
[‘a’..’z’] [‘b’,’z’] A<>B True
[‘c’..’t’] [‘t’..’c’] A<>B False
лкен немесе те атынас белгісі (>=).Егер В жиыныны барлы элементтері А жиыныны рамына кіретін болса, A>=B атынасыны нтижесі аиат болады, ал кері жадайда жалан болады.
А жиыныны мні В жиыныны мні рнек нтиже
[1,2,3,4] [3,2,4] A>= B True
[‘a’..’z’] [‘b’..’t’] A>= B False
[‘c’,’x’,’t’] [‘t’..’c’] A>= B True
Кіші немесе те(<=) атынас белгісі.Алдыы операцияда пайдаланыланындай, егер А жиыныны барлы элементтері В жиыныны рамына кіретін болса, онда A <= B рнегіні нтижесі аиат болады, кері жадайда жалан болады.
А жиыныны мні В жиыныны мні рнек нтиже
[1,2,3] [2,3,4] A<=B True
[‘d’..’h’] [‘b’..’t’] A<=B False
[‘c’,’x’,’t’] [‘t’..’c’] A<=B True
In операциясы.Бл операция андай да бір мнні крсетілген жиында жататындыын тексеру шін пайдаланылады. детте шартты операторда пайдаланылады.
А жиыныны мні рнек Нтиже
2 if A in [2,3,4]then… True
‘v’ if A in [‘a’..’n’] then false
xl if A in [x0,x1,x2,x3] True
осалы программаны шаыранда ашы , жиын тріндегі формальды параметрді орнына жиын конструкторы крсетуге болады. Жиын конструкторы дегеніміз тір арылы ажырытылып, квадрат жашаа алынан жиын элементтеріні мндері. Алдыы мысалдаы:
const
a:array[-1..2] of integer=(0,1,2,3);
b:array[5..7] of integer=(4,5,6);
begin
ArrayPrint(A);
ArrayPrint(B);
End;
жазуыны орнына
begin
ArrayPrint([0,1,2,3]);
ArrayPrint([4,5,6]);
End; деп жазуа болады.
5.12.таырып. Басару компоненттері.
Жоспар:
1. Standard панеліндегі компоненттер.
2. Компоненттерді негізгі асиеттері.
1. Компонент деп белгілі –бір асиеттері бар жне форма терезесінде кез келген объектіні орналастыруммкіндігін туызатын функционалды элементті атайды. Delphi ортасыны компоненттері 19 топа блінген, ол топтарды паратар деп атайды. Компоненттер кмегімен программаны негізгі аасы рылады (терезелер, батырмалар, тадаутізімдері жне т.с.с.). Батырмалар таташасы сияты компоненттер палитрасына икемдеуге болады. Ол шінкомпоненттер палитрасына кіретін кез келген пиктограммада тышантетігіні о батырмасын тадау арылы, арнайы редакторды іске осукерек. Ашылан менюдегі Настроить пунктін тадаанда,палитра компонентеріні о жа терезесі шыады.
Палитра компоненттеріні осымшаларыны маынасы.
Standard (Стандартты) осымшасы Windows-ты стандартты басару элементтерін райды;
Additional (осымша) осымшасына Windows-ты стандартты емес, осымша элементтері кіргізілген;
Win32 татасыWindows9х жйесіні жаа басару элементтерін райды;
System (Жйе) осымшасы таймер, музыкалы ойнатушы жне т.б. сияты жйелік объектілерден трады.
DataAccess (мліметтермен жмыс) осымшасы берілгендер базасымен атысатын йымдарды компоненттерінен трады.
Data Controls (Берілгендермен жмысты басару элементтері) татасында берілгендер базасымен жмыс кезінде олданылатын, басарушы элементтер орналасан.
ADO татасы Microsoft ADO (OLE DB) технологиясында берілгендер базасына доступ компоненттерін сынады.
Midas осымшасында бірнеше компьютерде жмыс істеу ммкіндігі бар, лестірілген осымша программаларды ру компоненттерінен трады.
InternetExpress осымшасыны кмегімен, программаны олмен руды млдем ажет етпейтін мліметтерді Интернетте жариялау рылыларын жасайды.
Internet (Интернет) татасы объектілерді Интернет арылы байланысу ралын амтиды.
Decision Cube (Шешімдерді іздеу) татасы мліметтерді анализдер жйесіне атысты компоненттермен амтамасыз етеді.
QReport осымшасындаы компоненттер ртрлі есептеулерді руа арналан.
Diologs (Схбат терезесі) осымшасы программадаы Windows– ты стандартты схбат терезесімен байланысты амтиды.
Win 3.1 компоненттер татасыWindows3.1. операциялы жйені басарушы элементтерімен сйкес келеді.
Samples (Мысалдар) осымшасында компоненттер мысалдары бар.
ActiveX осымшасыны кмегімен ActiveX форматындаы компоненттер рылады.
Servers(Серверлер) осымшасы делген программалар мен офистік осымша программалар (Word, Excel, Access) арасында документтерді алмастыру компененттерін амтиды.
2. Button компоненті батырма жасау шін олданылатын Delphi осымшаларында кп пайдаланылатын объектілерді бірі болып табылады. Button – компоненттер палитрасында Standard панелінде орналасан.
Негізгі асиеттері:
Caption – батырманы бетіне жазу орнатады.
Cancel – esc клавишын олдану ммкіндігін орнату
Default – Enter клавишын олдану ммкіндігін орнату.
ModalResult – форманы жабу дістері
Button объектілеріні Default жне Cancel асиеттеріне мн бере отырып, осымшаларда батырмаларды атаратын ызметтерін Enter жне esc клавиштарын басу арылы орындатуа болады. Enter клавишына батырманы атаратын ызмеін орындату шін батырма объектісіні Default асиетіне True мнін орнату ажет.
Edit – осымшаа ртрлі информацияа енгізу жне шыару шін олданылатын компонент.
осымша орындаланда пайдаланушы бл объектіде жазылан жазуды редакциялауына болады. Edit – компоненттер палитрасында Standard панелінде орналасан.
ComboBox - компоненті ашылмалы тiзiмнен тадау ммкіндігін береді. Есепті ойылымына назар аударса, апта кндеріне байланысты тлем аы да згереді, яни ашылмалы тізімнен тадаан олайлы болады. Объектілер инспекторыны терезесінен Items асиетін тадап, о жаындаы 
батырма арылы String List Editor терезесін ашып, оан апта кндеріні тізімін жазу керек.
Негізгі оиасы – Change. Кбінесе тадау оиасы ретінде Click оиасы алынады. Standard панелінде орналасан.
ComboBox компонентіні негізгі асиеттері:
Тізімні сырты трін згертетін Style – дан баса асиетттері мен дістері List box объектісіндей, ал крініп тратын аланы асиеттері Edit объектісі сияты.
 |
Негізгі оиасы – Change, символ енгізгенде пайда болады.
Негізгі асиеттері:
Text – алаа текст енгізу, тексті тікелей асиеттер терезесінде немесе программалы кодта тмендегідей меншіктеу операторыны кмегімен енгізуге болады:
Edit2.text = ‘информация’
Edit1.clear // текстік алады тазарту
AutoSelect - объектідегі жазуды тадап белгілеу/ алып тастау.
Charcase – ріптерді ртрлірежимдерде шыару
readOnly – лып, алаа текст енгізу ммкіндігін алып тастайтын немесе орнататын бульдік шама.
MaxLength – енгізілетін символдар санына шектеу ою, ндемеген жадайда шектеу ойылмайды.
BolderStyle – жатау орнататын бульдік шама.
Taborder – объектілерді табуляция тртібіндегі ретттік номерін орнату
TabStop – табуляция тртібінен алып тастау
PasswordChar – парольдік символ орнату
Баылау сратары :
1. ComboBox компонентіне тоталыыз?
2. ComboBox компонентіні негізгі оиаларын сипаттаыз?