Жеке адамныытарыны жіктелуі.

Адам жне саясат.

Жоспары:

Тла – саясатты субьектісі мен обьектісі.

Жеке адамны ыы менбостандытары.

Жеке адамныытарыны жіктелуі.

Саясатты субьектісіне леуметтік топтар,таптар,лттар,мемлекеттер,саяси партиялар, озалыстар жатады. “Тла”,”субьект”,”обьект” деген терминдер нені білдіреді ?

Тла деп оамды мірді натылы тарихи жадайлары алыптастыран,саналы іс- рекет ете алатын,з жріс-трысына жауап беретін,ебек етіп, арым атынас жасаушы,айналадаыны танып-білуші жеке адамды айтады.

Субьект (латынны негізінде жату деген сзінен) деп белсенді іс-рекет жасаушы,сан мен жігері бар жеке адам немесе леуметтік топты айтады.

Обьект (латынны арсы ою деген сзінен) деп субьектіні танымды жне баса іс-рекеті неге баытталса, соны айтады.

Баса сзбен айтанда,обьект-- зерттелген зат.Сонда саясаттануды обьектісіне саясат, саясат лемі жатады.

Саясатты субьектісі дегенде з мдделеріне байланысты саяси мірге белсене араласып, басаларды санасына,іс-рекетіне, жадайына ыпал ететін, саяси атынастара белгілі згерістеренгізетін,саясатты жасайтын адам, йм нелеуметтік топты айтады.Саясат субьектісіні рамы іс-рекеттеріні трлері мен тсілдері,кздеген масат-мдделері жне т.б. оамны наты,тарихи жадайымен айындалады.

Кдімгі, арапайым, демократиялы жолмен дамыан елде саясат адам шін жне адам арылы жасалады..Себебі леуметтік топтар,оамды йымдар,озалыстар аншалыты маызды орын аланымен соларды брі адамдардан,оларды іс-рекетінен трады. Олай болса, саясатты бас субьектісі адам дейтініміз содан.

Адамдарды саяси жмыса итермелейтін негізгі себеп мтажды пен мдде. Мтаждыа мірде керек,біра олда жо зрулік жатады. Ол табии жне леуметтік болып екіге блінеді.Табии зрулікке тама ішу, киім кию, баспана жне т.с.с мтаждытар жатады. леуметтік мтажды оамда пайда болады. Оан ебек ету, баса адамдармен атынаста болу, оамды мірге араласу жне т.б.ажеттіктер жатады.Мтаждыты адам сезініп,оны теуге тырысса,ол –мддеге айналады.

андай адам болмасын белгілі бір леуметтік топа, тапа, лта, мемлекетке жатады. Осыны зі де мір жадайы мен жріс- трысына, саясата араласуына сер етпей оймайды. Тапты , топты жне т.б. кілі ретінде жеке адам саясата жанама трде тартылады. Сонымен атар ол басалара арап еліктеп,белгілі амал, рекет жасайды, оны зінше длелдейді.Сйтіп, ол саясата тікелей атысады, саясатты субьектісіне айналды.

Тланы оамды- саяси мірге белсене араласуыны жан-жаты маызы бар.мндай атынас арылы адамны барлы абілетін дамытуа ммкіндік жасалады. Азаматты оам мен саяси институттарды арасында тыыз байланыс орнайды.оам мшелері мемлекет істерін басару арылы з мдделері анааттандыруа, мемлекет істерін басару арылы з мдделерін анааттандыруа, мемлекет рылымдарыны ызметіне баылау жасауа, оларды бюрократияланып, шектеншыпауына сер етеді.

Саясатпен ксіби айналыспайтын “орташа” адам саясатты толы субьектісі болуы шін ол леуметтік мтаждытар мен мддені, ондаы айшылытарды неден туанын жне оларды жою жолдарын з басыны пайдасы леуметтік мдденні ммкіншілігімен аншалыты сйкес келетінін білу керек. Сонымен атар ол саяси “ойындарды” ережелері мен тетіктерінен хабары болуы керек.Бл “ойында” оны андай орында болысы келеді жне оан андай ммкіншілігі бар, андай масат ойып, оны андай діспен жзеге асыруа болатынын білуі тиіс.

Жеке адамдарды саяси белсенділігі мен ететін ыпалы р трлі.Саясата атысу шамасына арай оларды мынадай трлерге блуге болады: а) саясата айтарлытай сер етпейтін, оан селос арап, белсенділік білдірмейтін оамны атардаы арапайым мшесі;) оамды йыма, озалыса кіретін, біра саяси жмыса тура араласпайтын (шешімдер абылдамайтын) азамат; б) саяси йымдарды (партияны жне т.б.) мшесі болып есептелінетін, саяси мірге саналы трде, з еркімен тікелей араласатын адам; В)оамды, сіресе саяси айраткер; г) саяси ызметті арасында кн кріп, табыс тауып, оны міріні масатына айналдыран ксіби саясатшы; д) йымдастырушы, идеялы, ресми не бейресми, абырой, бедел, е” соы саты” болып саналатын саяси басшы, ксем.

Жеке адамны саяси белсенділікке атысу ммкіндігі молайып, биіктеген сайын, оны оамдаы орны да жоары да болады. Адамны леуметтік жне саяси мртебесі оны саяси субьектілігіні негізгі лшемі болып саналатын азаматты ыты зада айындалады.

Адамны саяси мірге атысуа ммкіндік беретін ыы конституциялы сипаттаы арапайым демократиялы еркіндікке (бірлестіктер руа, дінгекіруге, з кзарастарын ашы айтуа, жиналыстар мен демонстрациялар сияты жрт алдында манифестация жасауа, сайлауа жне таы сайлануа т.с.с. ылыа) тікелей байланысты.Мнда мемлекет мекемелеріні, сот йымдарыны жне т.б. ызметін тексеруге жанама кепілдік беретін ы та жатады.Бл ытарды сырт (формалды) кепілі--- задар мен сот практикасы.Ал негізгі материалды кепіліне ыты ттртіпті брмалауа жол бермейтін саяси жне оамды йымдарды ызметі жатады. Сонымен бірге мнда, бірінші жаынан, леуметтік топтар мен азаматтарды арасындаы траты зара байланысы жне екінші жаынан, оларды жоарыда крсетілген ймдармен байланысы кіреді.

Тланы саяси мірге белсенді араласуы шін материялды, леуметтік-мдени, саяси-ыты алышарттар ажет. Е алдымен, адамны ішер тамаы, киер киімі, жатар орны, трмыс жадайы, белгілі бір дрежеде білімі, ксібі, дайындыы саяси мдениеті болуы керек. Шетелді зерттеушілеріні анытаанындай, оам бай болан сайын, ол демократиялы дамуа бейім келеді екен. Мемлекетті жасы трмысы оны демократиялы негізде тиімді басаруа керекті кпшілікке жоары білім, ксіби дайындыты амтамасыз етеді. Білімдіадамны мдениеті де жоары болады.Блармен атар саясата белсенді атысуа саяси-ыты алышарттар да сер етеді.Оан оамдаы демократиялы саяси тртіп, жоары саяси мдениет, билік рылым дарыны алыптасуында, саяси басару шешімдерін абылдап,іске асыруда оам мшелеріні атысуы жне т.б. жатады.Егер жоарыдаылардаыдай алышарттар болмаса, тланы саяси мірге белсене атынасып,оны наыз субьектісіне айнала оюы иына тседі. Сондытан шын демократиялы мемлекет з мшелеріні жалпы мдениетін ,оны ішінде саяси сауатын ктеруге тырысады.

 

2.Жеке адамны ыы менбостандытары. Саяси ылымда негізгі орын алатын жне мні те зор мселелеріні бірі-- жеке адамны ыы мен бостандытары .Жеке адамны ыы деп кісіге белгілі игілік алуды амтамасыз ететін адамдар мен мемлекет арасындаы ережелерді зараатынастарын айтады. Жеке адамны бостандыына кісіге збілгенінше істеуге ммкіндік беретін,мемлекет пен адамдарды араатынасыны принциптері жатады.

Бл мселеге адамдар те ертеде а назар аударан болатын. Ежелгі грек флсафасышылары (филосовтары) барлы адам дниеге келгенде те болып туады.Сондытан оларды бріні де те табии ыы бар деген ойды рістетті.Аристотель болса саяси ыты табии жне шартты ы етіп екіге блді. Ол табии ыты мемлекет орнатан ытан жоары ойды. Табии ы шартты ыа лгі болуа тиіс деп санады. Себебі, шартты ы жиірек згеріп отырады жне олар кімет жмысы мен адамдар арасындаа келісімні нтижесінде пайда болады.

Біра феодолизм дуірінде адам ыы жнінде млдем басаша ым пайда болады.Адам туанынан те деп йрететін табии ы жоа шыарылады. Ал ыты зін хан, патшаларды ол астындаы адамдара жасап отыран раымы деп тсіндірілді. р сословиені зіне тн ыы болды.

Бізді азіргі ымымыздаыдай адам ыы капитализм дуірінде дниеге келген либерализммен тыыз байланысты. Либералдар монархияны билігін парламент арылы шектеп, сайлау ыын кеейтуді жне саяси бостандыты рістетуді талап еткен болатын.

Жеке адам ыы мселесіне аса зор лес осып, тарихта шпес аттарын алдыран ойшылдара Т.Гоббс, Дж. Локк, Ш.Монтескье, Ж.Ж:Руссо, И. Кант, Т.Джеферсон, Т.Пейн жне т.б. жатады. Олар адам ыыны негізгі аидаларын е алаш анытап, белгілеп берді.Оларды ішіндегі е ндылары Америка рама Штаттарыны Туелсіздік Декларациясына енді.(ол1776 жылды 4шілдесінде бекітілді.) .Декларацияны негізгі баптарына барлы адамдарды мір сруге, еркіндікке, жеке меншікке , баыта жне ауіпсіздікке туанынан те ыы бар ; кімет билігіні айнар кзі—халы,, кімет—халыты ызметшісі; барлы мемлекеттік кімет халыты мддесіне жмыс істеуге тиіс, ал егер олар бл сенімді атамаса, халыты мддесіне жмыс істеуге тиіс,ал егер олар бл сенімді атамаса, халыты ондай намсыз, лайысыз кіметті жоюа еркібар; кіметті за шыарушы , атарушы, сот билігі болып бліну керектігі жне т.с.с жатады. Бл аидалар одан рі АШ ты Конституциясы мен ытар туралы билігінде дамытылды.(Биль деп аылшын парламентінде немесе Американы конгресінде аралуа сынылан за жобасын айтады) Мысалы, Билльде жоарыда айтылан баптармен атар андай адам болмасын шынайы, ашы, діл сота ыы бар деп крсетілген.Ол жеке адамны еркіндігінде кімет тарапынан андай болмасын озбырлы байалатын болса, одан орай алады. ы туралы Билльде кімет з жмысын халы алдында ашы жргізуі керектігі талап етілген. Жрт кіметті не істеп жатанын рдайым біліп труы керек жне оны дер кезінде сына алып труа тиіс.

азіргі саяси ылымда адам ыына байланысты р трлі кзарастар бар. Олара табии- тарихи, зады-позитивтік жне марксистік тсініктер жатады.

Табии -тарихи баытты жатаушыларды ойынша, адамны табии ытарыны пайда болуы мемлекетке не заа байланысты емес. Бл ытара адам дниеге келгеннен-а,жаратылысынан ие болып туады, олар адам а туанынан тн.Мемлекет бл ытарды сыйлап, амтамасыз етуі немесе оларды бзуы, басып-жаншуы ммкін, біра оларды бзуы, басып-жаншуы ммкін, біра оларды ешашан еш адамнан тартып ала алмайды.Олар адамны табии,жалпыа бірдеу жне згермейтін задары деп есептеледі.

Задылы-позитивтік баытты олдаушылар, керісінше,азаматтарды ыыны пайда болар, шыар жері, кзі мемлекетте деп санайды. Жеке адамны ыына тек ана мемлекет кепіл келтіріп, шарт бола алады. Оларды ойынша , ы пен заны арасында айтарлытай айырма жо. Жеке адамны ыы ыты баса жйелерінен блек ерекшеленбейді жне ол мемлекеттік ыты стінен арап, жоары тра алмайды. Азаматтарды ытарыны зі мемлекетті масат мддесіне жне ммкіншілігіне сйкес згеріп отырады.

Марксизм де адам ыын мемлекетік ыа баындырып, туелді етеді. Біра зады-позитивтік баытпен салыстыранда,ол ыты леуметтік-экономикалы, сіресе тапты мні бар деп сипаттайды. Ол ыты стем тапты заа айналдыран еркі, алауы депйретеді. Марксизм коммунистік оамда мемлекет те, саясат та, ы та болмайды деп уаыздайды. Соан орай ол жеке адамны ыына жнді мн де берген жо.Бдан марксизм жеке адамны еркі мен ыы жнінде ештеме демеді деуге болмайды. Олар туралы брыны Кеес Одаыны задарында бірталай баптар болды. Себебі, дние жзіні халытарыны алдында зін-зі шкерелегісі келмеді,демократиялы мемлекет болып крінгісі келді. Адамдара берілген бостанды пен ыты партия мен кіметті з азаматтарына жасап отыран игілігі ретінде крсетті. Біра тотолитарлы тртіп кезінде оны брі сз жнінде ана алып отырды.Шын мнінде, мірді барлы салалары,сіресе бостандыты сйіп,ол туралы ойын ашы айтуа тырысан (Сахаров сияты) азаматтарды жеке мірі,тыныс тіршілігі ата тотолитарлы баылауды астында болды, жеке адамны ыы мемлекетке тгелдей туелді еді.

азіргі кезде лемдік саяси ылымда адам ыына табии тарихи трыдан арап, соан орай тсіну басым. Жалпы аланда, “адам ыы” деген ымны зі ке жне тар маынада олданылады. Оны ке маынасы жеке адамны ыы мен бостандытарыны те бай барлы трдегі жиынтыы кіреді. Тар маынасында мемлекет тарапынан берілмеген, ол тек конституциялы-ыты трде жеке мемлекеттік шеберде бекітілген ыты білдіреді. Оан е алдымен мірге келген андай адам болмасын мір сруге ыы барлыы жатады. Одан баса адам ыына кіретін жайлар мыналар. Барлы адамдарды за алдындаы тедігі; тнні дербес ыы(тнге збір келтіруге болмайды); адамзатты ар-намысты сыйлау,оны орламау; негізсіз,засыз ттындамау немесе стамау;дінге сену жне ждан бостандыы; ата-аналарды балаларын трбиелеуі; анаушылара арсылы крсету ыы жне т.с.с