олайсыз жадайларда жне апаттарда жедел жрдем беру ызметіні йымдастырылуы
Ттенше жадай - дегеніміз адамдарды аза табуына келіп соан немесе келіп соуы ммкін, оларды денсаулыына, оршаан ортаа жне шаруашылы жргізуші объектілерге нсан келтірген немесе келтіруі ммкін, халыты едуір дрежеде материалды шыындара шыратып, тіршілік жадайын бзан немесе бзуы ммкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумата туындаан жадай.
Ттенше жадайлар соыс уаытындаы жне бейбіт уаытындаы болып екіге блінеді.
Соыс уаытында олданылатын арулар:
n Ядролы ару
n Химиялы ару
n Биологиялы немесе бактериологиялы ару
n Аралас ару
Бейбіт уаытындаы ттенше жадайлар пайда болу себептеріне арай табии сипаттаы жне техногендік сипаттаы ттенше жадайлара блінеді.
Табии сипаттаы ттенше жадайлар - длей зілзала (жер сілкінісі, сел, кш, су тасыны жне басалар), табии рт, індеттер мен малды жпалы аурулары, ауылшаруашылы сімдіктеріні жне ормандарды кеселдері мен зиянкестері арылы заымдануын туызатын ттенше жадайлар.
Техногендік сипаттаы ттенше жадайлар -нерксіп, клік авариялары жне баса да авариялар, рт (жарылыс), кшті сер ететін улы, радиоактивті жне биологиялы жаынан ауіптіизаттарды тарататын (тарату аупі бар) авария, йлер мен имараттарды кенеттен ирауы, бгендерді бзылуы, тіршілікті амтамасыз ететін электр-энергетика жне коммуникация жйелеріндегі, тазарту рылыстарындаы авария туызатын ттенше жадайлар.
n Ттенше жадай аймаы бл ттенше жадай туындаан белгілі бір аума.
n Табии жне техногендік сипаттаы ттенше жадай таралу аймаына жне келтірілген нсанны клеміне арай, оъектілік, жергілікті, ірлік жне жаанды Зілзала бл - ттенше жадайды пайда болуына кеп соатын жойын былыс.
n Длей зілзала - ттенше жадайды пайда болуына кеп соатын зілзала.
n Апат- айматы жне ірі ауымды ттенше жадайды пайда болуына келіп соатын жойын былыс.
n Ттенше жадайды алдын алу – алдын-ала жргізілетін жне ттенше жадайды пайда болу атерін ммкін боланынша азайтуа, адамдарды денсаулыы мен мірін сатауа, зала мен материалды шыын млшерін кемітуге арналан шаралар кешені.
Медициналы эвакуация кезедері - зардап шеккендерді абылдау, медициналы срыптау, медициналы кмекті наты бір трін крсету жне оларды рі арай эвакуацияа дайындау, толы ем алу шін медициналы эвакуация жолдарында орналасан денсаулы сатау кштері мен ралдары.
Медициналы эвакуация кезедеріні негізгі міндеттері:
- заымданандарды абылдау, тіркеу жне срыптау;
- зардап шеккендерге шыл медициналы кмек (ем) крсету;
- рі арай тасымалдауа жататын науастарды дайындау;
- жпалы аурулары бар науастарды ошаулау;
- психикалы бзылыстары бар науастарды ошаулау;
- заымданандарды арнайы деу, оларды киімдері мен ралдарын дезактивациялау, дегазациялау, дезинфекциялау;
Алашы медициналы кмек
n Алашы медициналы кмек - заымданан адмадарды міріне ауіп тудыратын себептерді уаытша жоюа жне ауыр асынуларды дамуын алдын-алуа баытталан арапайым медициналы шаралар кешені.
n Алашы медициналы кмек заымдану ошаында немесе оан жаын жерде жргізіледі.
Алашы медициналы кмекті науас з-зіне немесе асындаы жолдасы жне медициналы ызметкер кмектеседі.
n Алашы медициналы кмекті негізгі масаты- заымданан адамны мірін сатап алу жне ошатан тез арада тасымалдау.
n Алашы медициналы кмек крсетуді оптимальді уаыты-заымдананнан кейінгі алашы 10-15 минут, ал тыныс алуы тотап алан кезде бл уаыт 5-7 минута ысарады.
n Алашы медициналы кмекті крсету халыты медицина жаынан дайынды дегейіне тікелей байланысты.
n Дер кезінде кмек ктсеру те маызды, йткені жарааттан кейінгі 30 минутта крсетілген кмектен кейін асынулар сирек дамиды.
n Жарааттан кейінгі 1 саат ішінде крсетілмеген кмектен лім саны - 30%, 3 саата дейін- 60%, 6 саата дейін-90% жоарылайды.
n Алашы медициналы кмек клемін ысартуа болмайтын шаралара мыналар жатады:
n -жеке ауіпсіздікті амтамасыз ету;
n -зардап шеккендерді йінділер астынан,
n кліктерден, жанып жатан ошатардан
n шыару;
n -рт кезінде жанып жатан киімді сндіру;
n -асфиксияда жоары тыныс алу жолдарын
n тазалау;
n -олда бар затпен сыры ан кетуді уаытша
n тотату;
n -негізгі жрек-кпе-ми реанимациясын жасау;
n -су кезінде, тілді арта кетуінде,
n мрыннан кп ан кеткенде
n науасты бір бйіріне немесе ішімен жатызу;
n -ашы пневмоторакс кезінде тыындап
n клапанды таыш ою;
n -сік боланда жылы таыштар ою;
n -ауырсынуды басу;
n -заымдану ошаынан тасымалдау;
n Аталан шараларды барлы халы игеру керек.
Дрігерге дейінгі кмек
n Дрігерге дейінгі кмек- заымданушы организміні мірге ажетті функцияларын стап труа, ауыр асынуларды алдын-алуа жне тасымалдауа дайындауа баытталан медициналы шаралар кешені.
n Дрігерге дейінгі кмекті денсаулы сатау рамасыны орта буынды медициналы ызметкері жне апатты-тару ызметіні фельдшері, медбикесі атарады.
n Дрігерге дейінгі кмекті негізгі масаты - мірге ауіп тудыратын бзылыстармен (асфиксия, шок, ан кету, тырысулар) кресу болып табылады.
n Дрігерге дейінгі кмекті крсетуді оптимальді уаыты- заымдананнан кейінгі алашы 20-30 минут.
Алашы медициналы кмекке оса дрігерге дейінгі кмек трлері:
- ызметкерлерді жеке ауіпсіздігі амтамасыз
ету;
- заымданушыны алаш арау;
- алашы медициналы кмекті дрыс
жргізілгендігін баылау;
- аспиратор кмегімен жоары тыныс алу
жолдарын аннан, сілекейден, сытан тазалау;
ауыза, мрына ауа ткізгіш ттікті енгізу (S-трізді ттік, комбитьюб);
-жоары тыныс алу жолдарыны траты обструкциясында крикотиреопункция жасау;
-тжірибелі фельдшерді коникотом кмегімен коникотомия жасауы;
-олмен жасайтын тыныс аппаратымен кпені жасанды желдету;
-жрекке тікелей емес массаж жасау;
-сырты ан кетуді баылау, осымша табельді ралдарды олдану;
-венозды перифериялы катетерді олдану (диаметрі-1,0 мм кем емес);
-кристаллоидты ерітінділермен инфузиялы терапияны жргізу;
-жансыздандыру жне жрек-тамыр препараттарын олдану;
-антибиотиктерді, абынуа арсы, седативті, тырысуа арсы, сыа арсы препараттарды ішке олдану жне енгізу;
-айын гемодинамикалы бзылыстар мен интоксикацияда инфузиялы жне дезинтоксикациялы терапияны жргізу;
-сорбенттер мен антидоттарды олдану;
-тыныс алуын жасарту;
таыштарды баылау жне дрыстап тау;
-транспортты иммобилизацияны жасарту;
-заымданандарды жылыту;
- асындаылара ауіп тудырмау шін ошатан келген заымданандара жартылай санитарлы деу жргізу;
Бірінші дрігерлік кмек
n Бірінші дрігерлік кмек - тікелей адам міріне ауіп тудыратын заымдану (ауру) салдарынын азайтуа, ауіпті асынуларды (асфиксия, шок, жара инфекциясы) алдын-алуа немесе оларды ауырлы дрежесін тмендетуге жне рі арай заымданандарды эвакуацияа дайындауа баытталан жалпы дрігерлік шаралар кешені
n Біріншілік дрігерлік кмекті алашы медициналы эвакуация кезеінде (ауруханаа дейін) дрігер крсетеді.
n Бірінші дрігерлік кмекті крсетуді оптимальді уаыты- заымдананнан кейінгі алашы 30 минут-1 са. (апат медицинасында «алтын уаыт» деп атайды). Бл кмек медициналы срыптаумен бір уаытта жргізіледі.
n Ауруханаа дейінгі кезеде заымданандар мен науастарды кп тсуіне байланысты толы бірінші дрігерлік кмекті барлы заымданандар мен науастара крсетілуі ммкін емес, сондытан бірінші дрігерлік кмек кешіктіруге болмайтын шыл шаралар жне мерзімінен алдырылан шаралар болып екіге блінеді.
n Кешіктіруге болмайтын медициналы кмек - бл мірлік крсетулер бойынша, яни мірге ажетті азаларды ызметіні ауыр бзылыстарын жою \азайту\ шін, немесе мірге аупті асынуларды алдын алу шін жргізілетін емдік іс-шараларды жиынтыы.
n Кешіктіруге болмайтын шаралар:
n - асфиксияны барлы трлерін жою (жоары тыныс алу жолдарынан сілекейді, анды, сыты сорып алу, трахео- жне коникотомия жасау, ауа ткізгіш ттікті енгізу, тілді бекіту жне тігу, ашы пневмоторакс кезінде клапанды окклюзиялы таыш салу, плевра уысыны пункциясы немесе торакоцентез, кпені жасанды желдету);
n - сырты ан кетуді уаытша тотату (ан кетіп жатан тамырды ысышпен ысу, жарадаы ан тамырды тігу, жараа тыыз томпанада ою);
n - шока арсы шаралар (ан алмастырыштарды ю, новокаинмен блокада жасау, жансыздандыру жне жрек-ан тамыр препараттарын егу);
n - зрді жрмеуі кезде уыты катетерлеу;
n - деконтаминациялы шараларды жргізу-заымданандарды киімдерін тазалау;
n - антидоттарды, тырысуа арсы, бронхты кеейтетін, сыа арсы дрілерді енгізу;
n - траты химиялы (радиоактивті) заттармен ластанан жараларды тазалап (дезактивация), таышын ауыстыру;
n - асазана тскен химиялы (радиоактивті) заттардан зонд арылы жуу;
n бактериалды токсиндермен уланан кезде антитоксикалы сарысуларды олдану жне жпалы ауруларды бейспецификалы профилактикасын жргізу;
n - ашы жарааттар мен кйіктерде сіреспені серопрофилактикасын жргізу;
n - анальгезия;
n - табельдік ралдармен тасымалдау иммобилизациясын жасау;
Мерзімінен алдырылан шаралар:
n - шокты даму аупі жо алашы медициналы кмек пен дрігерге дейінгі кмекті кемшіліктерін жою (таыштарды жндеу, тасымалдау иммобилизациясын жасарту);
n - шок белгілері жо орта дрежелі заымданулар кезінде новокаинмен блокада жасау;
n - антибиотиктерді енгізу;
n - транквилизаторлар мен нейролептиктерді енгізу;
n - заымданандарды міріне ауіп тнбейтін жадайларда ртрлі симптоматикалы дрілерді таайындау;
Мамандандырылан медициналы кмек
n Мамандандырылан медициналы кмек - мірге ауіп тудыратын жарааттар, заымданулар, аурулар салдарын жоюа, ммкін болатын асынуларды дамуын алдын-алуа жне крсеткіштері бойынша эвакуацияа дайындауа баытталан емдеу-профилактикалы шараларды кешені.
n Екінші кезеде ке профильді мамандармен-хирург, терапевттермен (мамандандырылан хирургиялы медициналы кмек жне мамандандырылан терапевтік медициналы кмек) медициналы мекемелерде жргізіледі.
n Мамандандырылан медициналы кмек масаты- заымданандарды мірін сатап алу, заымдану салдарын жою, асынуларды дамуын алдын-алу, пайда болан асынулармен кресу.
n Жараат аланнан кейінгі 1 саат ішінде мамандандырылан кмек кезеіне жеткізілген уаытта заымданандарды лім саныны азаюы, ауыр асынуларды, ауруханада жату мерзіміні, мгедектер саныны тмендеуі байалады.
n Емдеу тактикасын анытау шін диагнозды наты ою керек.
n Ол 3 сипаттамадан трады:
1. Морфологиялы (ауырлыы, сипаты, орналасуы);
2. Заымдануды мірге ауіпті салдары (асфиксия, сырты, ішкі ан кету, миды жаншылуы, пневмоторакс, ая-олды ишемиясы жне т.б.);
3. Заымданушы жадайыны ауырлыыны клиникалы сипаттамасы (травмалы шок, жедел тыныс жетіспеушілігі, травмалы кома).
Науасты мірге маызды функцияларын алпына келтіруде шыл хирургиялы кмек негізгі реанимациялы шара болып табылады. Ол операция алды дайындысыз жасалады.
n Интенсивті терапия шаралары заымданандарды мамандандырылан хирургиялы кмек кезеіне тскен кездерінен бастап интенсивті терапия жне реанимация блімшелерінде операцияа дейін жне операциядан кейін де жргізіледі.
Мамандандырылан хирургиялы кмек шараларыны
3 клемін ажыратады:
1. мірге ауіп тну крсеткіштері бойынша - заымданандар кп тскен кезде жргізіледі. Тек жедел трде операциялар мен шока арсы шаралар
жасалады.
2. ысартылан – шыл операциялар мен шока арсы шаралар. Ошаты
соыстарда жне арулы атыыстарда жргізіледі.
3. Толы – шыл жне мерзімінен алдырылан операциялар, шока арсы
шаралар. Эвакуацияны едуір кештетілуінде жргізіледі.
Мамандандырылан медициналы кмек
3 негізгі міндеттерді атарады:
1. мірге маызды функцияларын алпына келтіру, яни заымданандарды мірін сатап алу. Бл кезде шыл операциялар (мірге ауіп тну
крсеткіштері бойынша) жне интенсивті терапияны толы клемді шаралары жргізіледі.
2. мірге ауіп тндіретін асынуларды дамуын алдын-алу. Бл кез жедел операциялар жне интенсивті терапияны толы клемді
шаралары жргізіледі.
3. Эвакуацияа заымданандарды дайындау.
Шыл хирургиялы шаралар:
- бас пен мойынны жарааты кезінде асфиксияны (трахеостомия) жне сырты ан кетуді (сырты ан кетуді тотату) болуы;
- бас сйегіні трепанациясы. Бас миіні жараатында алашы хирургиялы деу жасалмайды;
- кеудені жарааты кезінде жрек тампонадасыны болуы (торакотомия, жрек жараатын тігу);
- плевра ішілік ан кетуді тотамауы (торакотомия,
анды тотату, кпеден ан кеткенде хирургиялы деу жне жараатты тігу);
- лкен клемді гемоторакс (плевра уысын дренаждау жне анны реинфузиясы);
- кернеулі пневмоторакс (плевра уысын дренаждау);
- ашы пневмоторакс (кеуде абырасыны жарасын
хирургиялы деу, плевра уысын дренаждау жне жуу, тігу);
- кеуде клеткасыны механикалы жне жарылыстан болан травмалары мен осарланан сынытарды болуы;
- ішті жарааты кезінде рса уысына анны кетуі (крсеткіштер бойынша лапаротомия, анды толы тотату, майда ан тамырларды байлау);
- спленэктомия; хирургиялы деу, анды тотату, бауыр, йы безі, бйрек жараларын дренаждау; бйректі ауыр жараатында-нефрэктомия);
- рса уысы азаларыны эвентрациясы, айын перитонитті болуы (лапаротомия, операция жасау);
- жамбасты жарааты кезінде сырты артериалды ан кету;
- ая-олды сынуы, сырта ан кету;
- зын ттікшелі сйектерді хирургиялы деу;
n Мамандандырылан терапиялы кмек кешіктіруге болмайтын шыл шаралар жне мерзімінен алдырылан шаралар болып екіге блінеді.
1-ші топ - кешіктіруге болмайтын шыл шаралар:
- антидоттарды жне ботулизмге арсы сары суды енгізу;
- жедел жрек-тамыр жетіспеушілігі, жрек ыраыны бзылысы, жедел тыныс жетіспеушілігі, кома кездерінде кешенді терапия;
- кпені улы ісінуін емдеу;
- асфиксияда оттегі терапиясы мен кпені жасанды желдетуін жргізу;
- жансыздандыру, десенсибилизациялы, тырысуа арсы, сыа арсы, бронхолитикалы дрілерді енгізу, жедел реактивті жадайларда
транквилизатор мен нейролептиктерді олдану;
- бас миіні ісінуі кезінде дегидратациялы терапия; ышыл-сілтілі тепе-тедікті жне электролиттік балансты бзылыстарын алпына келтіру;
- жедел бйрек жетіспеушілігіндегі кешенді терапия;
2-ші топ - мерзімінен алдырылан шаралар:
- профилактикалы антибактериалды терапия;
- орынбасушы терапия ретінде жргізілетін гемотрансфузия
- симптоматикалы медикаментозды дрілерді олдану;
- витаминотерапия; физиотерапевтикалы емдерді олдану жне т.б.
Толы клемді мамандандырылан терапиялы кмекке 1-ші жне 2-ші топты шаралары жатады. Медициналы кмекті ысартылан клемінде тек 1-ші топты шаралары жргізіледі.
Арнайы медициналы кмек
n Арнайы медициналы кмек – арнайы емдеу-диагностикалы рылымдар жне жабдытармен амтамасыз етілген арнайы емдеу мекемелерде немесе блімшелерде дрігер-мамандармен атарылатын емдеу-профилактикалы шараларды кешені.
n Бл жерде емдеуді крделі дістері арнайы рылылармен, рал-жабдытармен жргізіледі.
n Арнайы медициналы кмек хирургиялы жне терапиялы болып блінеді.
n Хирургиялы арнайы медициналы кмекті негізгі трлері:
n - нейрохирургиялы, офтальмологиялы, оториноларингологиялы, стоматологиялы (бл 4 арнайы кмек «бас, мойын, омырталары заымданандара крсетілетін арнайы кмек» деп біріктіріледі);
n - травматологиялы; кеуде уысы, рса уысы, зр шыару жйесізаымданандара кмек крсетеді (бл 3 арнайы кмек «торакоабдрминальді жне урологиялы арнайы медициналы кмек» депаталады);
n - комбустиологиялы;
n - педиатриялы (хирургиялы);
n - акушер-гинекологиялы;
n - нефрологиялы;
n - ангиохирургиялы;
n - тек хирургиялы;
n Терапиялы арнайы медициналы кмек:
n - токсикологиялы;
n - радиологиялы;
n - жалпы соматикалы аурулара кмек;
n - психоневрологиялы;
n - жпалы аурулара кмек;
n - педиатриялы (терапиялы);
n Ерте арнайы терапиялы кмекте азіргі рентгенологиялы, эндоскопиялы, биохимиялы зерттеу дістерін олдана отырып, тскен науастарды топтара бледі.
n Барлы терапиялы патологияларды ауыр трлерінде анды экстракорпоральді тазалау (гемодиализ, гемосорбция, плазмоферез, плазмофильтрация) аппараты арылы дезинтоксикациялы жне шока арсы шараларды жргізу те тиімді болып келеді.
n Терапиялы ауруларды толы емдеу кп салалы емдеу мекемелеріндегі, орталытаы, госпиталдардаы маманмен (терапевт) жргізіледі.
n Оан азіргі тексеру жне емдеу дістерімен (ультрадыбыс, эндоскопия, компьютерлік томография, иммунологиялы зерттеу дістері, эфферентті терапияны аппаратты дістері, сйек кемігіні трансплантациясы) толы емдеу жне рі арай оалтыру жатады.
n Арнайы емдеу мекемелеріндегі мамандандырылан жне арнайы медициналы кмек жиі бір уаытта крсетіледі.