Жартылай ткізгіштерді электр ткізгіштігі. Жартылай ткізгішті диодтар мен транзисторлар.
р-n – ауысуылар тек ана тамаша тзетілген асиеттерге ана ие емес, сонымен атар кшейту шін де олданылады, егер схемаа кері байланысты енгізетін болса, онда электрлік тербелістерді генерациясы шін де енгізу керек. Осы масаттарды жзеге асыруа арналан приборлар жартылай ткізгішті триодтарнемесетранзисторлар деп аталады. 1949 жылы ойлап табылан транзисторлар XX асырдаы е мнді ойлап табылан болып есептеледі жне 1956 жылы Нобель премиясымен мараппатталан болатын.
ртрлі ткізгіштермен алмасу облысына байланысты транзисторлар 
немесе 
типті болуы ммкін. Мысал шін 
типті триодты арастырайы. База (транзисторды ортаы блігі), эмиттер 
жне коллектор (ткізгіштері баса типті базаны екі жаында жатады) болып есептелетін, триодты жмысшы «электродтары» схемаа тзетілмейтін тйісулер – металды ткізгіштер арылы осылады. Эмиттер мен база арасына траты ыыстыратын кернеу тура баытта, ал база мен коллектор арасына - траты ыыстыратын кернеу кері баытта тіркеледі. Кшейтілетін ауыспалы кернеу Rкір кіріс кедергісіне беріледі, ал кшейтілген – Rшы шыыс кедергісінен алынады.
Эмиттер тізбегіндегі токты туіне негізінен кемтіктерді (олар ток тасушыны негізі) озалысы себепші болады жне база облысына - «дрі жіберумен» - инжекциямен – шыарылып салынады. Базаа енген кемтіктер коллектор баыты бойынша диффундируют, жне де базаны біраз алыдау кезінде инжектірленген кемтіктерді біраз блігі коллектора жетеді. Мнда ауысуды ішінді озалатын (теріс зарядталатын коллектора тартылады) ріс кемтіктерді алып алады, соны салдарынан коллекторды тогы згереді. Осыдан, эмиттер тізбегіндегі токты алай згертсе, коллектор тізбегіндегі ток солай згереді.
Эмиттер мен база арасына ауыспалы кернеуді тіркеу арылы, коллектор тізбегінде - ауыспалы ток, ал шыыс кедергісінде – ауыспалы кернеу аламыз.
Кернеу шамасы р-n – ауысуыны асиеттеріне, жктелген кедергісіне жне Бк батарея кернеуіне туелді. детте Rшы >>Rкір, сондытан Uшы >> Uкір (кшейту 10000-а жетуі ммкін). Rшы ерекшеленген ауыспалы токтыуаты эмиттер тізбегіне жмсалатыннан лкен болуы ммкін, онда транзистор уатты кшейтілуін береді.
11. Арнайы салыстырмалылы теориясыны элементгері. Галилей трлендірулері. Галилейді салыстырмалылы принципі. деуді саталымы (инвариантылыы). Релятивистік механика. Эйнштейн постулаттары. Лоренц трлендірулері.
Салыстырмалы принципі. Галилей трлендірулері.озалмайтын жлдыздар сферасына атысты біралыпты ілгерлемелі тзу сызыты озалатын барлы сана жйелерінде механикалы былыстар бірдей теді.
Ауырлы рісі те аз деп есептелік. Осындай сана жйелерінде Ньютонзадары орындалады жне олар инерциялдысана жйелері деп аталады.
Галилей е алаш рет сынан барлы инерциялды сана жйелерінде механикалы былыстар бірдей теді деген тжырым, Галилейді салыстырмалы принципі деп аталады.
атты денені е арапайым озалысы, оны біралыпты тзу сызыты ілгерлемелі озалысы болып табылады. атты денені арапайым озалысыда біралыпты тзусызыты ілгерлемелі озалысы болады. Сана жйелеріні біреуін шартты трде озалмайтын, ал екіншісін озалатын деп аламыз. рбір сана жйесіне декартты координат жйесін енгіземіз. озалмаайтын К сана жйесіндегі координанттарды (x, y, z), ал озалатын K' сана жйесіндегі координаттарды (x', y', z') деп белгілейік. K' жйесі К жйесіне атысты 
жылдамдыпен озалсын делік.
азалатын сана жйесі озалмайтын сана жйесіне атысты рбір уаыт мезетінде белгілі бір орына ие болады.
Сурет 2.1
x, y, z координаталары x', y', z' кординаталымен айсы бір Р ушін мыныдай байланыста болады:
x’ = x – vt, y’ = y, z’ = z, t’ = t (2.9).
Осы формулалар Галилей трлендірулері деп аталады.
Егер озалмайтын сана жуйесі ретінде K' жйесін алса, онда Галилей трлендірулері мыны трде болады:
X = x' + vt', y = y', z = z', t = t' (2.10).
Турлендірулерді инварианттары. Координаталарды трлендірген кезде санды мндерін згертпейтін шамалар, трлендірулерді инварианттары деп аталады..
зындыты инварианттылыы.. зынды – Галилей трлендірулеріні инварианты болып табылады:
(2.11).