Тізбекті блігі шін Ом заы

1826 жыл неміс алымы Ом кптеген тжірибені нтижесінде мынадай орытынды жасады: траты температурада ткізгіштегі ток кші тсірілген кернеуге тура пропорционал жне ткізгішті кедергісіне кері пропорционал болады.

мндаы: R - ткізгішті кедергісі, U – кернеу, I – ток кші.

Кедергі - ткізгішті негізгі электрлік сипаттамасы болып табылады. ткізгішті кедергісі оны пішініне, тегіне жне температураа туелді.

лшем бірлігі .

ткізгішті кедергісіне кері шама ткізгіштік деп аталады.

ткізгіш біртекті болса кедергі келесі формуламен аныталады:

,

мндаы: - ткізгішті меншікті кедергісі, -клдене имасыны ауданы, - зындыы.

Егер орта біртекті болмаса, онда кедергі келесі формуламен аныталады:

.

ткізгішті кедергісіні температураа туелділігі келесі рнекпен аныталады:

,

мндаы: -кедергіні температуралы коэффициенті.

1) металлдар шін температура артанда ткізгішті кедергісі артады, яни ,

2) Электролиттер, газдар жне жартылай ткізгіштер шін температура артанда ткізгішті кедергісі кемиді, яни .

Кез-келген тізбекте электр тогы жру шін ажетті шарттар:

1. Тізбек тйыталан болуы ажет.

2. Электр тогын тудыратын ток кзі болуы керек.

 

Дифференциал тріндегі Ом заы

Тізбекті блігі шін Ом заын пайдаланамыз.

.

Кедергіні рнегін Ом заына ойып, алатынымыз .

Осыдан немесе

Меншікті кедергіге кері шама ортаны меншікті ткізгіштігі деп аталады: , лшем бірлігі

.

Осы рнек дифференциал тріндегі Ом заы деп аталады.

Тізбектегі токты тыыздыы сол тізбектегі электр рісіні кернеулігіне тура пропорционал болады.

Электр тогы. Электр тогы жне оны кші мен тыыздыы. Тізбек блігі шін Ом заы. ткізгіштерді кедергісі, оларды температураа тулділігі. Асын ткізгіштік.

Кейбір металлдар мен орытпаларда температурасы бірнеше Кельвин боланда электр кедергісі нольге айналады, яни заттар ттенше ткізгіш (асын ткізгіш) кйге теді. Бл былыс байалатын температураны критикалы температура деп белгілейді, ол кбінесе болады.

Тжірибе жзінде асын ткізгіштікті мынадай дістермен алуа болады:

1) Жалпы электр тізбегіне асын ткізгіш материалды осамыз. Асын ткізгіш кйге ткенде бл материалда потенциалдар айырмасы нольге те болады.

2) Асын ткізгіштен алынан материалды шебер трізді етіп магнит рісіне перпендикуляр оямыз. Шебер температурасын мнін тмендетіп рісті алып тастаймыз. Осыны нтижесінде шеберде шпейтін электр тогы индуцирленеді. Бл шеберде ток те за циркуляция жасайды.

Асын ткізгіштік былысын Голландия алымы Г.Камерлинг-Оннес ашан.

Асын ткізгіштерде электр кедергісі нольге те болады жне магнит рісі асын ткізгіш материалына тпейді. Бл былысты Мейсснер эффектісі деп атайды.

Сонда асын ткізгіште магнит тімділік ноьлге те болады. ( ), оларды диамагнетикке осуа болады екен. те кшті магнит рісі асын ткізгішті ртады екен, бл мнін критикалы индукция мні деп атайды. Осыан сйкес токты мнін критикалы ток деп атайды.

Асын ткізгіштік былысы макроскопиялы масштабта квантты механикалы эффектіні байалуын крсетеді, бл былысты теорясын 1957жылы Дж.Бардин, Л.Кунер, Дж.Шриффер жасаан. Металлдаы электрондар Кулонды тебілу кшінен баса тарту кшіне де еге болады, сонда электрондар Купер жптары болып озалады, оларды спиндері арама-арсы болады.

Бл жпты спині нольге те болады. Яни, Купер жптары бл кйде те за болады, мндай кйдегі купер жптары озалысы асын ткізгішті береді.

Квантты механикалы трде айтса металдаы озалыстаы электрон торды тербелісін блдіреді, яни фононмен серлеседі. Бл оздыру энергиясы келесі электрона беріледі, ол фононды жтады. Осындай фонондарды алмасуы салдарынан электрондар арасында осымша серлесу пайда болады, ол серлесу тарту к.шімен сипатталады.