Экономикалы теорияны пні жне дістері.

Экономикалы теорияны ылым ретінде алыптасуыны негізгі кезедері.

Экономикалы теория дербес ылым болып XVI­-XVII асырларда тауар – аша атынастары кеейген капитализм кезеінде тбегейлі алыптаса бастады.

Экономикалы теорияны даму кезедері тмендегідей блінеді.

Меркантелизм. Е алаш экономикалы ілім XVI­-XVII асырларда меркантелизм мектебі болды (итальян сзі «мерканте» - саудагерлер кпес, сауда, пайда). Бл ілімні негізінде оам байлыыны айнар кзі материалды ндіріс емес, тауар-аша атынастарында болды.

Меркантелистердіталабы бойынша тауарды шет елдерге кп сату олардан аз сатып алу, сйтіп елдегі аша орын кбейту. Олар сырты сауданы дамыту арылы елдегі алтын мен кмісті клемін молайту негізінде халыты байытуа болады деді. Демек меркантелистер тек сауда капиталыны мддесін орады. Сондытан халы шаруашылыын толы амтитын ілімге айнала алмады. Бл ілімні крнекті кілдері Т.Мен, А.Монкретьен, І Петр, И.И.Посошков.

Физиократизм – (XVIII) оамны байлыы саудада емес ндірісте деген аида е бірінші «физиократтар» мектебіні кілі Франсуа Кэнені ебегінде пайда болды, біра ол лтты байлыты айнар кзі ауыл шаруашылыыны ебегінде деп есептеді. «Физио» - табиат, «кратос» - стемдік. Алайда ндірісті тек ауыл шаруашылыымен шектеп халы шаруашылыын баса салаларын німсіз деп есептеу дрыс болмады. Бл кезені крнекті кілдері Ф.Кенэ, А.Тюрго, Дюпон де Немур.

Классикалы саяси экономия - ХІІІ асыр (У.Петти, А.Смит, Д.Рикардо, Буагильбер) - ндірісті барлы саласын зерттеп, барлы тауарларды ндылы лшемі негізі ебекте деп длелдеген. Экономиканы нарыпен реттелуін жне оамны барлы топтар табыстарыны айнар кзін анытаан. ХІХ асырды ІІ жартысы басында саяси экономия екі баыта блінді: марксизм жне маржинализм.

а) Марксизм– (К.Маркс, Ф.Энгельс, В.И.Ленин, Г.В.Плеханов). Зерттеуді негізгі нысаны – капитализмні экономикалы задылытары. К.Марксты ашан басты жаалыы: оамды-экономикалы формация, капитализмні даму задылытары, социализмні жаа жйе ретінде пайда болуы, дайы ндіріс пен экономикалы дадарыстар теориясы, тауара сіген ебекті екі табиаттылыы, осымша н туралы ілімдерді алыптастырды, абсолюттік рентаны, жалдамалы ебекті мнін арастырды. К.Маркс оамды екі топа блу арылы барлы экономикалы былыстар да талданды. осымша нны теория маынасы ндірісте пролетариатты аналуы арылы крініс тапты.

б) Маржинализм – (К.Менгер, У.Джевонс, Л.Вальрос). Маржинализмні басты категориялары шекті пайдалылы, шекті німділік, шекті шыындар. Шаруашылыты тиімді йымдастыру шін шектеулі ресурстарды е пайдалы блуді дістерін іздестіру жргізілді. Микроэкономикалы талдауда шекті крсеткіштер олданылу дістері арастырылды. Маржинализм экономико-математикалы тсілдер мен лгілерді ке олданады. Л.Вальрас математикалы мектептін негізін алаан. Ол жалпы нарыты тепе-теділік лгісін жасаан, оны негізі сраныс пен сынысты талдау.

Неоклассикалы теория - ХІХ асырды 90 жылдары (Д.Кларк, А.Маршалл, А.Пигу). Неоклассиктерді ойы келесіде: егер нарыты экономиканы субъектілеріне ммкіндігінше экономикалы еркіндік берілсе те жасы ызмет атаран болар еді деп есептеді.

Кейнсианды мектеп – ХХ асыр (Дж.Кейнс). Бл аымны «капитализмді реттеу» теориясы бойынша: экономиканы нарыты реттеумен атар мемлекетті араласуыны ажеттілігін айындады.

Институционализм– ХХ асырды 50 жылдарыны аяы (Т.Веблен, У.Митчел, М.Вебер, В.Зомбарт, Д.Гэлбрейт жне т.б.). Экономикалы дамуды сипатын райтын тек нары емес, ол – экономикалы институттарды барлы жйесі. Бл баыт кілдері оамны жоары мратыны крінісіне леуметтік бадарламаларды, индикативтік жоспарлау жне баса да экономикадаы мемлекетті араласу шараларды жатызуы.

 

Билет.

Экономикалы теорияны пні жне дістері.

Бл масата ол жеткізу шін пнді оуды басты міндеттерін белгілеп, оларды жзеге асыру ажет. Олара:экономикалы теорияны алыптасуын жне даму кезедерін білу, экономикалы теорияны дістерін, задарын мегеру, экономикалы ажеттіліктерді, экономикалы ресурстарды жне оларды шектеулілігіне мн беру, меншікті мні жне трлерін оу, нарыты мнін, бсекені трлерін йрене отырып, ксіпкерлікті йымдастыруды негізін білу, негізгі макроэкономикалы крсеткіштерді есептеу дістемесін йреніп, мемлекетті аржы жйесі мен азына саясатына мн беру, экономикалы теорияны халыаралы аспектілерін тану. Сонымен бірге студенттер лтты экономиканы жалпы ызметін, оны алыптасуы мен даму жолдарын жне дадарыс, инфляция, жмыссызды секілді айшылытарын тсіндіретін тауарларды игеруге тиісті, мемлекетті экономикадаы рлін, сіресе азастан кіметіні, оны негізгі иснтитуттарыны тиімді басару жолдарын арастыруа дайынды болуы керек. Нарыты экономиканы азастанды моделіні алыптасуы жне дамуыны ерекшеліктерін тере тсіну арылы оны жаа инновациялы экономикаа ту кезеіндегі басым міндеттерді орындауды наты іс-шараларын арастыра білулері керек